“The Earth4All ssenariləri: 2100-cü ilə doğru sonlu planetdə insan rifahı” adlı tədqiqatda gələcək iki ssenarini araşdırmaq üçün sistem dinamikasına əsaslanan modelləşdirmə yanaşmasından istifadə olunur: Çox Az Çox Gec və Nəhəng Sıçrayış. Məqalədə təqdim olunan model 2022-ci ildə nəşr olunan Yer Hamı üçün: Bəşəriyyət üçün Sağ qalma Bələdçisi kitabının təhlili və siyasət tövsiyələri üçün elmi əsas təqdim edir.

Modelin tapıntıları göstərir ki, hazırkı “işimiz həmişəki kimi” şərtlərimizdə – Too Little Too Late ssenarisi – bəşəriyyət getdikcə daha da pisləşən uğursuzluqlara tədricən sürüşmək riski daşıyır: durmadan daha boz və daha parçalanmış dünya.

Bununla belə, Nəhəng Sıçrayış ssenarisi göstərir ki, azalan rifah meyllərini aradan qaldırmaq, qlobal istiləşməni 2°C-dən aşağı saxlamaq, bərabərsizliyi azaltmaq və əsr boyu davamlı rifah üçün şərait yaratmaq üçün qlobal fəaliyyət üçün hələ də imkan pəncərəsi açıqdır.

Tədqiqat eyni vaxtda qüvvəyə minərsə, bəşəriyyətin trayektoriyasını əsaslı şəkildə dəyişdirə biləcək beş “qeyri-adi dönüş” müəyyən edir: yoxsulluğa son qoymaq, bərabərsizliyi azaltmaq, qadınların səlahiyyətlərini artırmaq və qlobal qida və enerji sistemlərini dəyişdirmək . “Fövqəladə” əvvəlki dörd onilliyə nisbətən investisiyalarda əhəmiyyətli dəyişikliyə aiddir.

BI Norwegian Business School-dan aparıcı müəllif Per Espen Stokens dedi: “Biz sadə, lakin təcili bir sual verdik: planetlərin sərhədlərində təzyiqləri azaltmaqla insanların rifahı yaxşılaşa bilərmi? Bizim modelimiz “bəli” deyir – ancaq bu dönüşləri cari iqtisadi siyasətlərimizdə həlledici dəyişikliklərlə etdikdə.”

Tədqiqatın əsas yeniliyi iki yeni indeksin tətbiqidir: sosial gərginlik və rifah. Bu, tədqiqatçılara təkcə iki ssenaridə iqtisadi və ekoloji amillər arasında mürəkkəb qarşılıqlı əlaqəni modelləşdirməyə imkan verdi, həm də etimad, dövlət investisiyaları və siyasi potensialı ələ keçirən sosial əks əlaqə dövrələrini də daxil etdi.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1751870165&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-07-human-finite-planet-humanity-crossroads.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM4LjAuNzIwNC45NyIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJOb3QpQTtCcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTM4LjAuNzIwNC45NyJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzOC4wLjcyMDQuOTciXV0sMF0.&dt=1751870165384&bpp=2&bdt=169&idt=17&shv=r20250630&mjsv=m202507020101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751870046%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751870046%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3D1241933dda87baba%3AT%3D1750839581%3ART%3D1751870046%3AS%3DAA-AfjZwPuiSAour3k16ZA1JtXua&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=6534106404608&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2087&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31093235%2C42532524%2C95353386%2C95362656%2C95363082%2C95365226%2C95365235%2C31093300%2C95344789%2C95359265%2C95365121%2C95365798&oid=2&pvsid=5145481207544675&tmod=1118843946&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=6&uci=a!6&btvi=1&fsb=1&dtd=73

Modelləşdirmənin nəticələri göstərir ki, artan bərabərsizlik və ətraf mühitin deqradasiyası sosial gərginliyə təkan verir ki, bu da öz növbəsində hökumətlərin iqlim dəyişikliyi və digər planet sərhədləri ilə əlaqəli ekzistensial riskləri həll etmək üçün lazım olan uzunmüddətli siyasətləri həyata keçirmək imkanlarını azaldır .

BOKU Universitetinin həmmüəllifi Nathalie Spittler, “Sosial gərginlik indeksini və rifah indeksini birləşdirərək, iqlim ssenarilərində sosial dinamikanın əhəmiyyətini vurğulaya bildik” dedi.

“İqlim məqsədlərinə nail olmaq yalnız texnoloji və iqtisadi inkişaf məsələsi deyil. Əgər rifah aşağı düşərsə və sosial gərginlik artarsa, bu, transformasiya dəyişikliyi üçün lazım olan şərtlərin əldə edilməsinin çətinləşdiyi mənfi əks əlaqə yaradır.”

Əksinə, tədqiqat göstərir ki, hökumətlər iqlim və digər qlobal məsələlərlə bağlı siyasət dəyişikliklərini həyata keçirmək istəyirlərsə, bərabərsizliyi azaltmaq, sosial birliyi və rifahı artırmaq üçün tədbirlər vacibdir.

Tədqiqat 2100-cü ilə qədər yaşana bilən planetdə hamının rifahını təmin etmək üçün tələb olunan hərəkət sürətini və miqyasını vurğulayır.

“Nəhəng Sıçrayış ssenarisi texniki cəhətdən inandırıcı, lakin irəliyə doğru iddialı bir yolumuz olduğunu göstərir” dedi Per Espen Stoknes.

“Bu, hələ görmədiyimiz beynəlxalq əməkdaşlıq və siyasi liderlik səviyyəsini tələb edir, lakin belə bir siyasi dəyişiklik hələ də sabit planetdə bəşəriyyət üçün çiçəklənən gələcək təmin edə bilər.”

Ətraflı məlumat: Earth4Bütün ssenarilər: 2100-cü ilə doğru sonlu planetdə insan rifahı, Qlobal Davamlılıq (2025). DOI: 10.1017/sus.2025.10013

Roma Klubu tərəfindən təmin edilmişdir