Alimlər cümə axşamı günü bildiriblər ki, iqlim dəyişikliyi, sürətli urbanizasiya və meşələrin qırılması, Nepalda keçən ay 240-dan çox insanın ölümünə səbəb olan turbo daşqınlar.

Nepal sentyabrın sonlarında şiddətli musson yağışlarının çayları qabartmasından, paytaxt Katmanduda və digər rayonlarda bütün məhəllələri bataqlığa çevirdikdən sonra onilliklərin ən böyük daşqınlarına məruz qalıb.

İnsanın yaratdığı iqlim dəyişikliyinin ekstremal hava hadisələrində rolunu qiymətləndirən elm adamları şəbəkəsi olan World Weather Attribution (WWA), intensiv yağışlar və istiləşən planet arasında əlaqənin aydın olduğunu bildirib.

London İmperial Kollecindən tədqiqatçı Mariam Zachariah, “Əgər atmosfer qazlı yanacaq emissiyaları ilə həddindən artıq yüklənməsəydi, bu daşqınlar daha az intensiv, daha az dağıdıcı və daha az ölümcül olardı” dedi.

Onların təhlili, son mussonda doymuş yerə yağan amansız yağışın iqlim dəyişikliyi səbəbindən ən azı 10 faiz daha ağır və 70 faiz daha çox olduğunu göstərdi.

Onlar xəbərdarlıq ediblər ki, dünya qalıq yanacaqların yandırılmasını dayandırmasa, bu cür “partlayıcı” yağış partlayışları “daha da ağırlaşacaq və daha dağıdıcı daşqınlar təhlükəsi yaradacaq”.

Nepal hökumətinin məlumatına görə, sentyabrın 26-dan yağan sel və torpaq sürüşmələri 246 nəfərin ölümünə və 18 nəfərin itkin düşməsinə səbəb olub.

Dünyamızdakı və insanın səbəb olduğu iqlim dəyişikliyi olmayan hava modellərini müqayisə etmək üçün modelləşdirmədən istifadə edən WWA, təsirə məruz qalan kiçik, dağlıq bölgədəki mürəkkəb yağış dinamikasına görə nəticələrdə yüksək qeyri-müəyyənlik olduğunu söylədi.

Bununla belə, nəticələr atmosferin daha çox su tutduğu istiləşən iqlimdə genişmiqyaslı ekstremal yağışla bağlı artan elmi dəlillərə uyğun idi .

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=1857921027&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1729157721&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-10-climate-worsened-deadly-nepal-scientists.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEyOS4wLjY2NjguMTAxIl0sWyJOb3Q9QT9CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiXV0sMF0.&dt=1729156338428&bpp=1&bdt=209&idt=496&shv=r20241014&mjsv=m202410140101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Ddd084782a3980897%3AT%3D1725971170%3ART%3D1729157534%3AS%3DALNI_Ma1uv12HX_ctV-7loP2Dla_dLGslw&eo_id_str=ID%3D6cdee71e935b6dcb%3AT%3D1725971170%3ART%3D1729157534%3AS%3DAA-AfjZEH1DAbfRV50frmhACTroQ&prev_fmts=0x0%2C1903x911&nras=2&correlator=680323306199&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=2060&biw=1903&bih=911&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759875%2C44759926%2C44759842%2C31084127%2C31087892%2C44795922%2C95344189%2C31087608&oid=2&pvsid=629974686498275&tmod=268867487&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fsort%2Fdate%2Fall%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C911&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=M

İqlim dəyişikliyinin rolunu digər texnogen problemlər də əlavə etdi, onlar Katmanduda 1990-cı ildən bəri yaşayış məskənlərinin təxminən dörd dəfə artması ilə sürətli urbanizasiya da daxil olmaqla, dedilər.

Bu, 1989-cu ildən bəri ağac örtüyünün dörddə birindən çox hissəsinin kəsilməsi ilə təbii su axınını pozan böyük meşələrin qırılması ilə birləşdi .

Sel su elektrik stansiyalarını dağıdıb, evləri aparıb, körpüləri uçurub. Bu , bu il Himalay xalqını vuran ən son fəlakətli daşqın idi.

Mumbaydakı Hindistan Texnologiya İnstitutunun tədqiqatçısı Roshan Jha, “İqlim dəyişikliyi artıq uzaq bir təhlükə deyil” dedi.

“Bir dərəcə istiləşmənin hər bir hissəsi ilə atmosfer potensial olaraq daha çox nəm saxlaya bilər və bu, daha güclü leysanlara və bu kimi fəlakətli daşqınlara səbəb ola bilər.”

Nepal son səkkiz ildə hasilatı dörd dəfə artıraraq, enerjisinin 99 faizini istehsal edən nəhəng su elektrik bəndinin tikintisinə başlayıb.

O, kömürdən asılı olan qonşu Hindistana artıq elektrik enerjisi ixrac etmək üçün müqavilələr imzalayıb.

Bu ayın əvvəlində BMT-nin Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatı bildirib ki, getdikcə intensivləşən daşqınlar və quraqlıqlar, iqlim dəyişikliyinin planetin su dövranını daha da gözlənilməz hala gətirməsi ilə bağlı gələcək hadisələrin “bəla siqnalı”dır.

WMO rəhbəri Celeste Saulo suyu ” iqlim dəyişikliyinin kömür mədənində kanareyka ” adlandırıb.