Çərşənbə günü dərc olunan yeni araşdırmaya görə, Amazonda meşələrin qırılması yağışlı mövsümdə daha çox yağışa, quru mövsümdə isə daha az yağışa səbəb olur.

Əsasən dayanıqlı olmayan əkinçilik, mədənçıxarma və ağacların kəsilməsi nəticəsində Amazon bölgəsində sürətlə ağac itkisi tropik meşələrin planeti istiləşdirən karbon dioksidi udmaq qabiliyyətini zəiflədir.

O, həmçinin regional miqyasda hava şəraitinə təsir göstərmişdir , əvvəlki tədqiqatlar göstərir ki, bitki örtüyünün azalması atmosferə suyun götürülməsini azaldır və ümumiyyətlə daha quru şəraitə gətirib çıxarır.

Təbiət jurnalında dərc olunan yeni araşdırma, 2000-ci ildən 2020-ci ilə qədər regional iqlim simulyasiyalarından və peyk meşə məlumatlarından istifadə edərək daha incə dənəli şəkil əldə etməyə çalışdı.

Çin və Taylandda yerləşən tədqiqatçılar Amazondakı təsirlərin fəsillərlə dəyişdiyini aşkar ediblər.

Yağışlı mövsümdə (dekabr-fevral) ağacların kəsildiyi ərazilərə daha çox yağış yağdı, onlar aşkar etdilər ki, açıq torpaq daha da istiləşir və nəm çəkmək üçün hərəkət edən yuxarıya doğru hava axınına səbəb olur.

Bitkilərin suya ən çox ehtiyacı olduğu quraq mövsümdə (iyun-avqust ayları), meşəsiz ərazi bitki örtüyündən buxarlanmanın azalmasına səbəb oldu və daha geniş bölgəyə daha az yağış yağdı.

“Regional və qlobal iqlimi tənzimləməkdə mühüm rol oynadıqlarına görə, Amazonda qalan meşələrin qorunması, eləcə də deqradasiyaya uğramış torpaqların bərpası üçün davamlı səylərə ehtiyac var” deyə müəlliflər yekunlaşdırıblar.

Müəlliflər Amazonda tez-tez əkin sahələrinin qeyri-qanuni genişləndirilməsi nəticəsində baş verən ağacların tələf olmasının məhsullar üçün xüsusi təhlükə olduğunu vurğulayıblar.

Artan yağış “bəzi meşələri kəsilmiş bölgələrdə yaş mövsümün daşqınlarını şiddətləndirə, regional kənd təsərrüfatına və sosial iqtisadiyyata zərər verə bilər” dedilər.

Ümumilikdə, onlar Amazonda davam edən meşələrin qırılmasının “ümumi yağıntıların azalmasına səbəb ola biləcəyini” və bunun vəhşi təbiəti təhdid edəcəyini, quraqlığı gücləndirəcəyini və meşə yanğınını pisləşdirəcəyini, həmçinin CO ₂ udma qabiliyyətini azalda biləcəyini müəyyən etdilər.

Regional yağıntıların azalması həm də “kənd təsərrüfatında əhəmiyyətli iqtisadi itkilərlə” nəticələnə bilər.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1741240671&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-03-amazon-tree-loss-worsen-droughts.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMzLjAuNjk0My4xNDIiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KEE6QnJhbmQiLCI5OS4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl1dLDBd&dt=1741240670865&bpp=1&bdt=98&idt=247&shv=r20250303&mjsv=m202502270101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De2af2bea6b3e2e90%3AT%3D1735548424%3ART%3D1741240457%3AS%3DALNI_MZIaWdAh-lthHlhpkWN2g6ZC7xT8A&gpic=UID%3D00000f8412a58936%3AT%3D1735548424%3ART%3D1741240457%3AS%3DALNI_MaJ_6ILTTPz6uEc3lU2rNf9ZPgQbA&eo_id_str=ID%3D1b1b09cf233e1b4b%3AT%3D1735548424%3ART%3D1741240457%3AS%3DAA-AfjZKostxhmsFX2YCqOZbTGHa&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=2141208744783&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2346&biw=1519&bih=730&scr_x=0&scr_y=0&eid=31090665%2C31090747%2C42532524%2C95344788%2C95354310%2C95354324%2C95354337%2C31090728%2C95353781&oid=2&pvsid=1995056679135253&tmod=1931270189&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage3.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C730&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=253

‘Dövlət nöqtəsi’

Brüsseldəki Vrije Universiteit-in dosenti Wim Thiery, Təbiətdə nəşr olunan əlaqəli şərhdə tədqiqatın “pioner” olduğunu və bu cür tədqiqatların meşələrin qırılması, iqlim dəyişikliyi və bitki sağlamlığı arasındakı mürəkkəb qarşılıqlı əlaqəni anlamaq üçün vacib olduğunu söylədi.

Tədqiqatda iştirak etməyən Thiery, bu, tədqiqatçılara tropik meşələrin savannaya çevrilməsi üçün mühüm ekosistemi gücləndirəcək sözdə “döyüş nöqtəsinə” yaxınlaşdığını qiymətləndirməyə kömək edə bilər.

Keçən il Təbiətdə nəşr olunan bir araşdırmada beynəlxalq bir qrup elm adamı 2050-ci ilə qədər Amazonun yüzdə 10-dan 47-yə qədərinin istiləşmə və meşə itkisinin birləşmiş stresslərinə məruz qalacağını təxmin etdi ki, bu da geniş ekosistem dəyişikliyinə səbəb ola bilər.

Bu, kritik ekosistemin saxladığı karbonu sərbəst buraxmasına, qlobal istiləşməni daha da gücləndirməsinə və onun təsirlərini gücləndirməsinə səbəb ola bilər.

Quraqlıq Amazon bölgəsini 2023-cü ilin ortalarından 2024-cü ilə qədər qurudu, insan səbəb olduğu iqlim dəyişikliyi və El Nino istiləşmə fenomeni rekord sayda meşə yanğınları üçün şərait yaratmağa kömək etdi.

Tədqiqat təşkilatları, QHT-lər və təbliğat qruplarının keçən ilki “Meşə Bəyannaməsi Qiymətləndirilməsi” hesabatına görə, 2030-cu ilə qədər praktikaya son qoyulacağına dair vədlərə baxmayaraq, qlobal miqyasda yağış meşələrinin məhv edilməsi tendensiyası davam edir.

Daha çox məlumat: Yingzuo Qin və digərləri, Amazon meşələrinin qırılmasının mövsümlər arasında yağıntılara təsiri, Təbiət (2025). DOI: 10.1038/s41586-024-08570-y

Wim Thiery, Amazon meşələrinin qırılması yaş mövsümü daha yaş, quru mövsümü isə quruducu edir, Təbiət (2025). DOI: 10.1038/d41586-025-00542-0

Jurnal məlumatı: Təbiət 

© 2025 AFP