Luciana Constantino, FAPESP

Stefani Baum tərəfindən redaktə edilmişdir , Andrew Zinin tərəfindən nəzərdən keçirilmişdir

 Redaktorların qeydləriMeşələrin qırılması yerli bitki örtüyünü tamamilə aradan qaldırsa da, deqradasiya meşələri tamamilə məhv etmədən zəiflədir. Kredit: Vinícius Mendonça/IBAMA

Braziliya Amazonunun, ilk növbədə yanğınlar səbəbindən sürətlənmiş deqradasiyası, 2022-ci ildən 2024-cü ilə qədər meşələrin qırılmasının əhəmiyyətli dərəcədə azalmasına kölgə saldı. Biomun qorunmasında bu “mənfi balans” iqlim böhranı ilə mübarizə üçün bu il Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Konfransına ev sahibliyi edən ölkənin üzərinə götürdüyü beynəlxalq hədəfləri təhlükə altına qoyur (COP30C) .

Bu xəbərdarlıq , Braziliyanın Milli Kosmik Tədqiqatlar İnstitutunun (INPE) alimləri tərəfindən San Paulo Universiteti (USP, həmçinin Braziliyada) və Birləşmiş Krallıq və ABŞ-dakı qurumlarla birgə nəşr olunan Qlobal Dəyişiklik Biologiyası jurnalındakı məqalədən gəlir . Meşələrin qırılması yerli bitki örtüyünü tamamilə aradan qaldırır , deqradasiya isə meşələri tamamilə məhv etmədən zəiflədir (məsələn, selektiv ağac kəsimi).

Tədqiqata görə, Amazonda meşələrin deqradasiyasına işarə edən xəbərdarlıqlar 2023-cü ildən 2024-cü ilə qədər 44% artıb – 2022-ci illə müqayisədə 163% artım. Təkcə keçən il 25,023 kvadrat kilometr (km²) meşə deqradasiyaya uğrayıb, bunun təxminən 66%-i meşə yanğınları nəticəsində olub . Bu, İsrailin ərazisindən bir qədər böyükdür.

Əksinə, meşələrin qırılması müvafiq olaraq 27,5% və 54,2% azalıb, bu, on ilin ən kiçik artımını qeyd edir. INPE-nin Braziliya Amazon Meşə Peykinin Monitorinqi Proqramının (PRODES) məlumatlarına görə, 2024-cü ilə qədər 5,816 km² meşələr qırılıb.

“Deqradasiyanı müəyyənləşdirmək meşələrin qırılmasından daha çətin bir prosesdir, çünki o, meşə hələ də ayaqda ikən baş verir. Bu, əsasən, son iki ildə Amazondakı quraqlıq vəziyyəti ilə daha da ağırlaşan yanğınla bağlıdır. Seçici ağac kəsmə və kənar təsir də var. Bütün bunlar bu meşələrin təqdim etdiyi ekosistem xidmətlərini azaldır. Mataveli, INPE-nin Yer Müşahidəsi və Geoinformatika Bölməsində postdoktorluq əməkdaşı.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=11&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1753167513&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-07-amazon-degradation-years-deforestation-falls.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&aieuf=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM4LjAuNzIwNC4xNTgiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KUE7QnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzOC4wLjcyMDQuMTU4Il0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTM4LjAuNzIwNC4xNTgiXV0sMF0.&dt=1753167513265&bpp=1&bdt=12835&idt=47&shv=r20250717&mjsv=m202507170101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1753166589%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1753166589%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3D1241933dda87baba%3AT%3D1750839581%3ART%3D1753166590%3AS%3DAA-AfjZwPuiSAour3k16ZA1JtXua&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=1790436159657&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2008&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=3700&eid=31093516%2C31093577%2C42532524%2C95362656%2C95365881%2C95366024%2C95366350%2C95366737%2C95359265%2C95366853%2C95366368%2C95366428&oid=2&pvsid=5778860305458083&tmod=531370972&uas=3&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeE%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=6&uci=a!6&fsb=1&dtd=63

2023 və 2024-cü illər arasında Amazon, ayda 50-100 millimetr yağıntı çatışmazlığı, 3 °C-dən yuxarı temperatur artımı və gecikmiş yağış mövsümü ilə şiddətli quraqlıq yaşadı. Bu, çayları minimum səviyyədə qoydu. Nəticə etibarilə, keçən il biom 2007-ci ildən bəri ən çox qaynar nöqtəni qeyd etdi – ümumilikdə 140,328.

Məqalənin ilk müəllifi Mataveli, kağız üzərində əməkdaşlıq edən tədqiqatçılar Luiz Aragão və Liana Andersonun rəhbərlik etdiyi Tropik Ekosistemlər və Ətraf Mühit Elmləri Laboratoriyasının (TREES) bir hissəsidir.

Aragão üçün tədqiqatın əhəmiyyəti peyklərin – INPE-nin monitorinq sistemində istifadə olunan ölkə üçün mühüm kosmik texnologiyaların – indi deqradasiya proseslərini aşkar edə bildiyini nümayiş etdirmək idi.

“Bu proseslər meşələrimizin bütövlüyünə səssizcə xələl gətirirdi. Bugünkü texnologiyalar təkcə hadisələri izləmək, əlaqəli karbon emissiyaları və onların ətraf mühitə, əhaliyə və planet iqliminə təsirlərini bildirmək imkanını təmin etmir, həm də davamlı, aşağı karbonlu ərazilərin idarə edilməsi üçün strateji planlaşdırmağa imkan verir”, – INPE-nin tədqiqatçısı və CFA-nın Qlobal Koordinatoru deyir.

O əlavə edir, “Braziliyanın iqlim dəyişikliyi və biomüxtəlifliyin itirilməsi ilə mübarizə sahəsində beynəlxalq səhnədəki liderliyi meşələrin deqradasiyasına qarşı effektiv reaksiyalardan asılıdır. Bu proseslərlə bağlı emissiyaların bildirilməsi Milli İstixana Qazları Ehtiyatları çərçivəsində geri dönüşü olmayan bir yoldur. Buna görə də, bu prosesi həll edən ardıcıl siyasətlərin həyata keçirilməsi ilə nəzarət tədbirlərinin gücləndirilməsi milli prioritetə çevrilir.”

Braziliya Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqlim Dəyişikliyi üzrə Çərçivə Konvensiyasına (UNFCCC) yeni Milli Müəyyən Töhfə (NDC) təqdim edən ilk ölkə olub. Ölkə 2035-ci ilə qədər təmiz istixana qazı emissiyalarını 2005-ci il səviyyələri ilə (850 milyon – 1,05 milyard ton CO ₂ ekvivalenti) ilə müqayisədə 59%-dən 67%-ə qədər azaltmağı öhdəsinə götürüb.

MDM-lər Paris Sazişində təsbit olunduğu kimi, hər bir ölkənin istixana qazı emissiyalarının azaldılması və orta qlobal temperaturun 1,5 °C-dən çox artmasının qarşısının alınması hədəfləridir. Bu hədəflər noyabr ayında Belemdə baş tutacaq COP30 tərəfindən nəzərdən keçirilməli və yenilənməlidir.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .

Təsir

Doğma bitki örtüyünü tamamilə aradan qaldırmasa da, deqradasiya “qalan” meşəni pisləşdirir, biomüxtəlifliyə təsir edir və onun karbon tutma və su dövranının tənzimlənməsi kimi əsas xidmətləri təmin etmək qabiliyyətini azaldır. Bunlar ekosistemin davamlılığı üçün vacib funksiyalardır.

Əvvəlki tədqiqatlar artıq Amazonun daimi meşələrinin təxminən 40%-nin yanğınlar, kənar təsirlər, qeyri-qanuni ağacların kəsilməsi və həddindən artıq quraqlıq kimi faktorlar səbəbindən deqradasiyaya uğradığını göstərmişdir. Bu, problemin miqyasını və əhəmiyyətini daha da vurğulayır. Bu ssenaridə bitki örtüyünün tədricən itirilməsi, meşələrin qırılması nəticəsində yaranan karbon emissiyalarına ekvivalent və ya daha çox karbon emissiyası ilə nəticələndi. Bitki örtüyünün itirilməsi ildə 50-200 milyon ton, meşələrin qırılması isə 60-210 milyon ton arasında dəyişən emissiyalarla nəticələndi.

Alimlər bu yaxınlarda dərc olunmuş məqalələrində yanğınla mübarizənin təkmilləşdirilməsini və genişmiqyaslı bərpa və meşələrin bərpası layihələrinin həyata keçirilməsini təklif edirlər. Başqa bir yanaşma torpaq sahibləri, şirkətlər və yerli icmalar üçün davamlı təcrübələri mənimsəmək üçün maliyyə stimulları yaratmaq üçün bu strategiyaları karbon kredit bazarları ilə inteqrasiya etməkdir.

Onlar həmçinin deqradasiyanın izlənməsinin və kəmiyyətinin müəyyənləşdirilməsinin təkmilləşdirilməsi və məsul şəxslərin məsuliyyətə cəlb edilməsi mexanizmlərinin yaradılması problemlərini qeyd edirlər.

Daha çox məlumat: Guilherme Mataveli və başqaları, Meşə Deqradasiyası Amazonda meşələrin qırılması ilə bağlı irəliləyişi pozur, Qlobal Dəyişiklik Biologiyası (2025). DOI: 10.1111/gcb.70209

Jurnal məlumatı: Qlobal Dəyişiklik Biologiyası 

FAPESP tərəfindən təmin edilmişdir