Kembric Universiteti və Britaniya Antarktika Tədqiqatının tədqiqatçıları Antarktida buzlarında sıxışan karbonmonoksidi ölçməklə son 150 ildə yanğın aktivliyini izləyiblər. Bu qaz tüstü və hissəciklərlə birlikdə meşə yanğınları, yemək bişirmə və kommunal yanğınlar zamanı buraxılır.

Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında təqdim edilən tapıntılar , biokütlənin yanmasının 1800-cü illərdən bəri düşünüldüyündən daha dəyişkən olduğunu ortaya qoyur. Yeni məlumatlar öz proqnozlarını yaxşılaşdırmaq üçün karbon monoksit kimi keçmiş atmosfer qazları haqqında məlumatlara əsaslanan iqlim modellərini təkmilləşdirməyə kömək edə bilər.

Kembricin Yer Elmləri Departamentindən məqalənin baş müəllifi Rachael Rhodes, “İnsanların Yerin iqlimini kəskin şəkildə dəyişməyə başladığı dövrə aid əsas məlumatları əldən vermişik; iqlim modellərini sınaqdan keçirmək və inkişaf etdirmək üçün lazım olan məlumat.”

Yeni karbonmonoksit rekordu bu boşluğu zamanla doldurur. Tədqiqatçılar 1821-1995-ci illər arasında Antarktidadan gələn buz nüvələrində karbonmonoksit miqdarını ölçməklə biokütlənin yanma gücünün qrafikini tərtib ediblər. Bu nüvələrin içərisindəki buz təbəqələri, sonrakı illərdəki qar yağışı altında qar basdırıldıqda əmələ gəldi və o zaman atmosferin tərkibini birbaşa nümunə götürən hava ciblərini əhatə etdi.

Cambridge Yer Elmləri və Britaniya Antarktika Tədqiqatının birgə əsası olan tədqiqatın aparıcı müəllifi İvo Strawson, “Son onilliklər ərzində buz nüvələrində qapalı qalan iz qazlarına nadir hallarda rast gəlinir” dedi. “Bizə sənayeləşmənin başlanğıcından sonra atmosferin tərkibi haqqında məlumat lazımdır ki, öz simulyasiyalarını sınaqdan keçirmək və ya idarə etmək üçün bu qeydlərə əsaslanan iqlim modellərində qeyri-müəyyənlikləri azaltmaq üçün.”

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=1857921027&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1723482177&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-08-historic-antarctic-ice-yield-key.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI3LjAuNjUzMy4xMDAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KUE7QnJhbmQiLCI5OS4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEyNy4wLjY1MzMuMTAwIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEyNy4wLjY1MzMuMTAwIl1dLDBd&dt=1723482176890&bpp=2&bdt=629&idt=944&shv=r20240807&mjsv=m202408080101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D6bf3eefe49031f83%3AT%3D1721367059%3ART%3D1723482162%3AS%3DALNI_MacAfAOJA8VyURIyKJCZKOtEk96_Q&eo_id_str=ID%3D253fe466b124068d%3AT%3D1721367059%3ART%3D1723482162%3AS%3DAA-Afja3CR3UFVWEVuVSmzApOeu3&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=1164443408638&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=1923&biw=1519&bih=695&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759876%2C44759927%2C44759837%2C95334527%2C95334829%2C95337869%2C95338227%2C31086012%2C31084185%2C95339230%2C95336266%2C31078663%2C31078665%2C31078668%2C31078670&oid=2&pvsid=1328964305928885&tmod=2037151330&uas=0&nvt=3&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C695&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=0&psd=W251bGwsbnVsbCwibGFiZWxfb25seV8xIiwxXQ..&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=967

Strawson bildirib ki, çox gənc buzdan qaz ölçməkdə böyük çətinlik təzyiqli hava qabarcıqlarının daha çox qarın ağırlığı altında əmələ gəlməyə vaxtının olmamasıdır. Tədqiqatçılar bu problemi həll etmək üçün qarın sürətlə yığıldığı yerlərdə buzları tədqiq ediblər. BAS-ın xüsusi Ice Core Laboratoriyasında keçirilən bu buz nüvələri əvvəlki beynəlxalq layihələrin bir hissəsi kimi Antarktika yarımadasından toplanmışdır.

Dəm qazını ölçmək üçün tədqiqatçılar ən müasir analiz metodu hazırlayıblar ki, bu da buzları davamlı olaraq əridir və eyni zamanda havanı çıxarır. Onlar son 150 il ərzində on minlərlə qaz ölçmələri toplayıblar.

Tədqiqatçılar 1920-ci illərdən bəri biokütlənin yanmasının gücünün durmadan azaldığını aşkar ediblər. Rodosun sözlərinə görə, bu azalma 20-ci əsrin əvvəllərində Cənubi Afrika, Cənubi Amerika və Avstraliyada kənd təsərrüfatının genişlənməsi və intensivləşməsi ilə üst-üstə düşür. Yabanı ərazilərin əkin sahələrinə çevrilməsi ilə meşə örtüyü məhdudlaşdırıldı və öz növbəsində yanğın aktivliyi azaldı.

“Bu tendensiya torpağın çevrilməsi və insanların genişlənməsinin landşaftlara və ekosistemlərə necə mənfi təsir göstərdiyini, təbii yanğın rejimində böyük dəyişikliklərə səbəb olduğunu və öz növbəsində planetimizin karbon dövranını dəyişdirdiyini əks etdirir” dedi Rodos.

IPCC tərəfindən istifadə edilənlər də daxil olmaqla, bir çox iqlim modelləri tərəfindən irəli sürülən bir fərziyyə odur ki, yanğın aktivliyi əhali artımı ilə paralel olaraq artıb. Lakin, Rodos dedi, “işimiz bu fərziyyənin yanlış olduğuna dair artan sübut kütləsinə əlavə edir və tarixi yanğın fəaliyyətinin inventarları düzəldilməlidir ki, modellər qeydlərimizdə gördüyümüz dəyişkənliyi dəqiq şəkildə təkrarlaya bilsin.”

Rachael Rhodes, Kembricdəki Wolfson Kollecinin üzvüdür.

Ətraflı məlumat: İvo Strawson və digərləri, Buz nüvəsinin karbonmonoksit qeydlərindən əldə edilən tarixi Cənubi Yarımkürə biokütləsinin yanan dəyişkənliyi, Milli Elmlər Akademiyasının Materialları (2024). DOI: 10.1073/pnas.2402868121

Jurnal məlumatı: Milli Elmlər Akademiyasının Materialları 

Kembric Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir