Tədqiqatçılar, ilk dəfə olaraq, Aralıq dənizi Dəniz Qorunan Ərazilərində (MPA) həm mikro, həm də makroplastiklərin yığılmasını simulyasiya etdilər. Tədqiqata daxil edilən Aralıq dənizi ölkələrinin əksəriyyətində makroplastiklərin yarıdan çoxunun başqa yerlərdə yarandığı ən azı bir MPA olduğunu aşkar etdilər. “Frontiers in Marine Science” jurnalında dərc olunan araşdırma dənizin qorunan ərazilərində plastik çirklənmənin idarə edilməsi üzrə beynəlxalq əməkdaşlığa ehtiyac olduğunu vurğulayır.

Dənizin plastik çirklənməsi iqlim böhranı və həddindən artıq balıq ovu ilə birlikdə dövrümüzün ən böyük ekoloji problemlərindən biridir. Üzmə qabiliyyəti və ölçüsü kimi xüsusiyyətlərdən asılı olaraq, plastiklər uzun məsafələr qət edə bilər, bəzən də öz mənbəyindən çox uzaqda sona çatır.

Yunanıstan Dəniz Tədqiqatları Mərkəzindən Dr Yannis Hatzonikolakis-in rəhbərlik etdiyi tədqiqatçılar qrupu, Aralıq dənizi MPA-larının əksəriyyətində transsərhəd plastik çirklənmənin əhəmiyyətli olduğunu aşkar etdi. Transsərhəd çirklənmə o zaman baş verir ki, bir ölkədə yaranan çirklənmə digər ölkənin ətraf mühitinə ziyan vurur. Bir neçə tədqiq edilmiş MPA-da makroplastiklərin 55%-dən çoxu başqa ölkədən və ya bölgədən gəlir.

“Tədqiqatımız göstərir ki, biomüxtəlifliyin qorunması üçün vacib olan xüsusi sahələr yüksək miqdarda plastik cəmləşdirir” dedi Hatzonikolakis.

“Dəniz qorunan əraziləri balıqçılıq və turizm kimi digər təhlükələrdən məhdudiyyətlərlə qorunsa da, plastik “görünməz” düşmən kimi fəaliyyət göstərir və yerli dəniz orqanizmlərini potensial olaraq təhdid edir”.

►  Orijinal məqaləni oxuyun ►  Orijinal məqaləni yükləyin (pdf)

Plastiklər harada toplanır?

Aralıq dənizinin dəniz mühafizə zonalarında plastik yığılma zonalarını proqnozlaşdırmaq üçün tədqiqatçılar hövzə miqyaslı hissəciklərin sürüşməsi modelindən istifadə edərək, Aralıq dənizində plastik hissəciklərin paylanmasının üç illik simulyasiyasını (2016-2018-ci illər arasında) apardılar . Model cərəyanlar, batma və küləklər kimi ən vacib dispersiya proseslərini nəzərdən keçirir. Tədqiqatçılar plastik hissəciklərin quruda yerləşən üç mənbəyini nəzərdən keçirdilər: çaylar, şəhərlər və tullantı sularının axıdılması.

Onlar tapdılar ki, sahil zonaları (sahil suları) həm mikro, həm də makroplastiklərdən ən çox təsirlənir. Sahil sularında mikroplastiklərin orta konsentrasiyası hər km2-də 1,5 m hissəcikdən çox, dəniz sularında isə hər km2-də 0,5 m hissəcik var idi. Sahil sularında orta makroplastik konsentrasiyası hər km2 üçün 5 kq-dan çox, dəniz sularında isə hər km2 üçün 1,5 kq-dan çox olmuşdur.

Milli MPA-lar və Natura 2000 əraziləri sahil zonalarına (sahil suları) yaxın olduğundan, bu sahələr balinalar və delfinlərin mühafizəsi üçün maraq doğuran yerlər kimi dəniz sularında yerləşən ərazilərdən daha çox plastik çirklənmə toplayıb.

Potensial həllər

Mikro və makroplastik konsentrasiyaların əksəriyyətini torpaq əsaslı mənbələrə aid etmək olar ki, bu da mənbədə plastik tullantıların azaldılmasının (çirkab suların təmizlənməsi kimi) zəruri addımlar olduğunu göstərir. Ancaq qorunan ərazilərdə plastik çirklənməni azaltmaq üçün yalnız yerli səylər kifayət etməyəcəkdir.

Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, üzən hissəciklərin ölçüsü plastiklərin öz mənbələrindən keçdiyi məsafəni təyin etmək üçün mühüm amildir. Sahil sularında makroplastik konsentrasiyalar dəniz suları ilə müqayisədə 3,4 dəfə, mikroplastik konsentrasiyaların isə sahil sularında 5,3 dəfə yüksək olduğu aşkar edilmişdir. Bu o deməkdir ki, makroplastiklər mikroplastiklərdən daha çox öz mənbələrindən uzaqlaşırlar.

Bu tapıntı MPA-larda plastik idarəçiliyə təsir göstərir: “Tədqiq edilmiş Aralıq dənizi ölkələrinin əksəriyyəti (15-dən 13-ü) ən azı bir milli dəniz mühafizə zonasına malik idi və makroplastiklərin 55%-dən çoxu öz hüdudlarından kənardakı mənbələrdən qaynaqlanır” deyə Hatzonikolakis izah etdi.

Tədqiqat Aralıq dənizi MPA-larında plastik çirklənmənin idarə olunması üçün beynəlxalq əməkdaşlığın vacibliyini vurğulayır.

“Tədqiqatımız hansı maraqlı tərəflərin plastik çirklənmə ilə mübarizə aparmaq üçün beynəlxalq əməkdaşlığa keçə biləcəyinə əsaslanan nəticələr verir. Bu, sosial-iqtisadi vəziyyət, siyasi rejimlər, dillər, idarəçilik və mədəniyyətlərdə böyük fərqlərə malik olan çoxsaylı ölkələrin paylaşdığı Aralıq dənizi üçün çətin bir vəzifədir”.