İsrailin şimalındakı Hula vadisinin cənubundakı İordan çayı sahillərində aparılan yeni arxeoloji tədqiqat, tarixdən əvvəlki pəhrizlər haqqında ənənəvi müdrikliyə meydan oxuyan ilk insanların pəhriz vərdişlərinə yeni bir perspektiv təqdim edir. Tədqiqatlar göstərir ki, qədim ovçu-toplayıcılar əsas enerji mənbəyi kimi əsasən bitki qidalarına, xüsusilə də nişastalı bitkilərə etibar edirdilər.

Tapıntılar, məşhur inancın əksinə olaraq, erkən hominidlərin pəhrizinin yalnız heyvan zülalına diqqət yetirmədiyini , əksinə, palamut, dənli bitkilər, paxlalılar və su bitkiləri də daxil olmaqla müxtəlif çeşidli bitki əsaslı qidaları ehtiva etdiyini göstərir.

Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) jurnalında dərc olunan bu çoxşaxəli tədqiqat Gesher Benot Yaakov yaxınlığındakı qədim yaşayış məntəqəsində bazalt alətlərindən aşkar edilmiş təxminən 780.000 il yaşı olan nişasta dənələrinin kəşfinə yönəlib. Qədim Hula gölünün sahilində yerləşən bu yer 20-dən çox yaşayış məskəni təbəqəsi, daşlaşmış heyvan qalıqları və toxum və meyvələr kimi bitki qalıqları da daxil olmaqla çoxlu sübutlar təqdim edib.

Tədqiqat Bar-İlan Universitetinin Martin (Szusz) İsrail Torpaqları və Arxeologiya Departamentində doktor Hadar Ahituvun doktorluq dissertasiyasının bir hissəsi kimi aparılıb. O, hazırda Hayfa Universitetinin Zinman Arxeologiya İnstitutunun Qədim Qida Emalı Texnologiyaları Laboratoriyasındadır (LAFPT). Bu birgə tədqiqat səyinə, həmçinin Bar-İlan Universitetindən Prof. Nira Alperson-Afil və Dr. Yoel Melamed, İvrit Universitetindən Prof. Naama Goren-İnbar və Hollandiyanın Leiden Universitetindən Prof. .

Tədqiqat, məşhur “paleo” pəhrizin təklif etdiyi kimi, qədim insan pəhrizlərinin əsasən heyvan zülalına əsaslandığı barədə yayılmış rəvayətlə ziddiyyət təşkil edir. Bu pəhrizlərin bir çoxu arxeoloji ərazilərdə tapılan heyvan sümüklərinin şərhinə əsaslanır , nadir hallarda bitki mənşəli qidalar qorunur. Bununla belə, qədim alətlərdə nişasta dənələrinin kəşfi bitkilərin, xüsusilə insan beyninin enerji tələbləri üçün həyati vacib olan karbohidratlarla zəngin olan nişastalı kök yumruları, qoz-fındıq və köklərin mərkəzi rolu haqqında yeni fikirlər verir.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4203178812&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1736227583&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-01-archaeological-paleo-diet-narrative-ancient.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMxLjAuNjc3OC4yMDUiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjA1Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjA1Il0sWyJOb3RfQSBCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1736227583222&bpp=1&bdt=53&idt=145&shv=r20241212&mjsv=m202501030201&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1736227154%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1736227154%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1736227154%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=3726195384377&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=2171&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31089442%2C31089477%2C95347432&oid=2&pvsid=3469417407658684&tmod=212863399&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=149

Tədqiqat erkən insanların bitki materiallarını emal etmək üçün istifadə etdiyi mürəkkəb üsulları vurğulayır. Nişasta dənələri bazalt topuzlarında və örslərdə – bitki qidalarını sındırmaq və əzmək üçün istifadə olunan alətlərdə tapıldı. Bitki qidalarının insan tərəfindən emalının ən erkən sübutu olan bu alətlər müxtəlif bitkilər, o cümlədən palamutlar, taxıllar, paxlalılar və sarı su zanbağı və indi nəsli kəsilmiş su şabalıdı kimi su bitkiləri hazırlamaq üçün istifadə edilmişdir. Tədqiqatçılar həmçinin nişasta tapıntılarının etibarlılığını dəstəkləyən polen taxılları, gəmirici tükləri və lələklər kimi mikroskopik qalıqları müəyyən etdilər.

“Bu kəşf əcdadlarımızın təkamülündə bitki qidalarının əhəmiyyətini vurğulayır ”, – deyə doktor Ahituv bildirib. “İndi biz başa düşürük ki, erkən hominidlər il boyu müxtəlif növ bitkilər toplayırdılar və onları bazaltdan hazırlanmış alətlərdən istifadə edərək emal edirdilər. Bu kəşf insanların ilkin pəhrizləri və onların bitki əsaslı qidalarla dərin əlaqəsinin öyrənilməsində yeni bir fəsil açır.”

Tapıntılar həmçinin erkən insanların sosial və idrak davranışlarına dair fikirlər təklif edir. Bitkiləri emal etmək üçün alətlərdən istifadə yüksək səviyyədə əməkdaşlıq və sosial quruluşdan xəbər verir, çünki hominidlər daha böyük sosial qrupların bir hissəsi kimi fəaliyyət göstərirdilər. Onların həm su, həm də quru mühitindən müxtəlif mənbələrdən istifadə etmək bacarığı müasir insanlar kimi ətrafları haqqında dərin biliyi göstərir.

Kəşf tarixdən əvvəlki tədqiqatlar sahəsində mühüm mərhələni qeyd edir və qədim əcdadlarımızın qidalanma vərdişləri haqqında qiymətli sübutlar təqdim edərək, insanın təkamülü və mürəkkəb cəmiyyətlərin inkişafı haqqında yeni perspektivlər təklif edir.

Ətraflı məlumat: Ahituv, Hadar, Nişasta ilə zəngin bitki qidaları 780,000 il əvvəl: Acheulian zərb alətlərindən sübut, Milli Elmlər Akademiyasının materialları (2025). DOI: 10.1073/pnas.2418661121

Jurnal məlumatı: Milli Elmlər Akademiyasının Materialları 

Bar-İlan Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir