Yeni bir əlamətdar araşdırma kainatın “itkin” maddəsinin yerini dəqiqləşdirdi və rekordlardakı ən uzaq sürətli radio partlayışını (FRB) aşkar etdi. FRB-lərdən bələdçi kimi istifadə edərək, Astrofizika Mərkəzində astronomlar | Harvard & Smithsonian (CfA) və Caltech, kainatın adi maddəsinin dörddə üçündən çoxunun qalaktikalar arasındakı nazik qazda gizləndiyini, maddənin kainatda necə qarşılıqlı əlaqədə olduğunu və davrandığını anlamaqda irəliyə doğru böyük bir addım olduğunu göstərdi.

Onlar kosmik şəbəkədə adi maddənin paylanmasının ilk təfərrüatlı ölçülməsini həyata keçirmək üçün yeni məlumatlardan istifadə ediblər. Tədqiqat Nature Astronomy jurnalında dərc olunub .

Onilliklər ərzində elm adamları kainatın adi və ya barion maddəsinin ən azı yarısının , əsasən protonlardan ibarət olduğunu bilirdilər. Əvvəllər astronomlar qalaktikalar arasında çox nazik, isti qaz şəklində bu itkin kütlənin böyük miqdarının işarələrini tapmaq üçün rentgen şüaları və uzaq kvazarların ultrabənövşəyi müşahidələri də daxil olmaqla üsullardan istifadə edirdilər. Bu maddə isti, aşağı sıxlıqlı qaz kimi mövcud olduğundan, əksər teleskoplar üçün əsasən görünməz idi və alimlərə onun miqdarını və ya yerini təxmin etməyə məcbur etdi, lakin təsdiqləmədi.

FRB-lərə daxil olun – elm adamlarının bu yaxınlarda göstərdikləri uzaq qalaktikalardan gələn qısa, parlaq radio siqnalları kainatdakı barion maddəni ölçə bilər, lakin indiyə qədər onun yerini tapa bilmirdi. Yeni araşdırmada tədqiqatçılar ~11,74 milyon işıq ili uzaqlıqda – M81 qalaktikasındakı FRB20200120E-dən ~9,1 milyard işıq ili uzaqlıqda – FRB 20230521B-ə qədər olan 60 FRB-ni təhlil etdilər ki, bu da qeyd olunan ən uzaq FRB-dir. Bu, onlara itkin maddəni qalaktikalar arasındakı boşluğa və ya qalaktikalararası mühitə (IGM) bağlamağa imkan verdi.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1750136217&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-06-astronomers-home-universe.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMDQiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTA0Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTA0Il0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1750136217649&bpp=4&bdt=188&idt=77&shv=r20250612&mjsv=m202506100101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1750136111%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1750136111%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1750136111%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0%2C336x280&nras=1&correlator=8434399031143&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1921&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31092960%2C95353387%2C95362656%2C31092948%2C42533294%2C95362795%2C95359266%2C95362809%2C95363069%2C31091638&oid=2&pvsid=6433732726375095&tmod=481841775&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=5&uci=a!5&btvi=2&fsb=1&dtd=80

CfA astronomu və yeni tədqiqatın aparıcı müəllifi Liam Connor, “Onilliklər boyu davam edən” itkin baryon problemi “heç vaxt maddənin mövcud olub-olmaması ilə bağlı deyildi” dedi. “Həmişə olub: Haradadır? İndi FRB-lər sayəsində biz bilirik: onun dörddə üçü kosmik şəbəkədə qalaktikalar arasında üzür.” Başqa sözlə, elm adamları artıq “itkin” maddənin ev ünvanını bilirlər.

Kosmosdan keçərkən hər bir FRB siqnalının nə qədər yavaşladığını ölçməklə, Konnor və komandası qazın gedişi boyunca izlədi. Harvardda astronomiya üzrə dosent olan Connor, “FRB-lər kosmik fənər kimi fəaliyyət göstərir” dedi. “Onlar qalaktikalararası mühitin dumanının arasından parlayır və işığın necə yavaşladığını dəqiq ölçməklə, hətta görmək üçün çox zəif olduqda belə, bu dumanı çəkə bilərik.”

Nəticələr aydın idi: Kainatın baryonik maddəsinin təxminən 76%-i IGM-də yerləşir. Təxminən 15%-i qalaktika halolarında, kiçik bir hissəsi isə ulduzlarda və ya soyuq qalaktik qazın arasında yerləşmişdir.

Bu paylama qabaqcıl kosmoloji simulyasiyaların proqnozlarına uyğundur, lakin indiyə qədər heç vaxt birbaşa təsdiqlənməmişdir.

Caltech-in astronomiya üzrə dosenti və məqalənin həmmüəllifi Vikram Ravi “Bu, müasir astronomiyanın zəfəridir” dedi. “FRB-lər sayəsində biz kainatın quruluşunu və tərkibini tamamilə yeni bir işıqda görməyə başlayırıq. Bu qısa parıltılar bizə qalaktikalar arasındakı geniş boşluqları dolduran başqa cür görünməz maddəni izləməyə imkan verir.”

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

İtkin baryonları tapmaq sadəcə ünvan kitabçası yaratmaq və ya siyahıyaalma aparmaq üçün məşq deyil. Onların paylanması qalaktikaların necə əmələ gəldiyi, kainatda maddənin necə yığıldığı və işığın milyardlarla işıq ili boyunca necə keçdiyi barədə dərin sirləri açmaq üçün açardır.

“Baryonlar cazibə qüvvəsi ilə qalaktikalara çəkilir, lakin superkütləvi qara dəliklər və partlayan ulduzlar onları geri sovura bilər – kosmik termostat kimi, temperatur çox yüksək olarsa, hər şeyi soyuda bilər” dedi Connor. “Nəticələrimiz göstərir ki, bu rəy səmərəli olmalıdır, qazı qalaktikalardan çıxararaq IGM-yə atmalıdır.”

Və bu, FRB kosmologiyası üçün yalnız başlanğıcdır. Caltech-in Dərin Sinoptik Array-110-un (DSA-110) ortaq PI-si kimi xidmət edən Ravi, “Biz qızıl dövrə giririk” dedi. “DSA-2000 və Kanada Hidrogen Rəsədxanası və Radio-keçici Detektor kimi yeni nəsil radio teleskoplar minlərlə FRB-ni aşkarlayacaq və bizə kosmik şəbəkənin xəritəsini inanılmaz təfərrüatlarla çəkməyə imkan verəcək.”

Daha çox məlumat: Liam Connor et al, İtkin baryonların bölünməsi ilə aşkar edilən qazla zəngin kosmik şəbəkə, Təbiət Astronomiyası (2025). DOI: 10.1038/s41550-025-02566-y

Jurnal məlumatı: Təbiət Astronomiyası 

Harvard-Smithsonian Astrofizika Mərkəzi tərəfindən təmin edilmişdir