Cənubi Danimarka Universiteti və Odense Universiteti Xəstəxanasının tədqiqatçıları aterosklerozlu xəstələrin toxumalarını tədqiq ediblər. Onlar aşkar etdilər ki, xəstə toxumadakı hüceyrələrin çoxu eyni genetik dəyişikliyi daşıyır və təkrar-təkrar bölünmüş tək bir əcdad hüceyrəsindən əmələ gəlir – başqa cür şiş biologiyası ilə əlaqəli bir nümunə.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=7587637799&adk=1434173251&adf=4198688998&pi=t.ma~as.7587637799&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1750223629&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fmedicalxpress.com%2Fnews%2F2025-06-atherosclerotic-blood-vessel-cells-similar.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMDQiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTA0Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTA0Il0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1750223627762&bpp=1&bdt=487&idt=137&shv=r20250616&mjsv=m202506110101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De77740426f8da9bc%3AT%3D1735295852%3ART%3D1750223403%3AS%3DALNI_MbHbvhLj3WydQ3lYshQhNgDg8E9nQ&gpic=UID%3D00000f80ad9e2337%3AT%3D1735295852%3ART%3D1750223403%3AS%3DALNI_MYM9zSDwUrvOLsQ-H1E20L0IjGeMw&eo_id_str=ID%3D6293460226466de5%3AT%3D1735295852%3ART%3D1750223403%3AS%3DAA-AfjalIOi2w5hht07Vbs1rPFfC&prev_fmts=0x0%2C336x280&nras=1&correlator=2410598054182&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=971&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31092114%2C31092959%2C95353387%2C95362656%2C95359265%2C31092985%2C95362798%2C95362804%2C95363073%2C31092674&oid=2&psts=AOrYGskCTp5ejVWIp6bD4HExojF5aei1D6uSTwfOJOcp66VfD1k8QoBAEhxkAL3UAdwbakt6eXV1R4dM7Nqyo2fV&pvsid=8769267726550788&tmod=123106159&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=1416

Bir neçə xəstədə hüceyrələrin böyük bir hissəsi hüceyrə bölünməsinin bir çox dövrünü keçirmiş bir mutasiyaya uğramış hüceyrədən əldə edilmişdir.

“Toxumada nə qədər hüceyrənin eyni genetik dəyişikliyi paylaşması təəccüblüdür . Bir neçə nümunədə hüceyrələrin 10%-dən çoxu – yüz minlərlə hüceyrə – eyni dəyişikliyə məruz qalmışdır. Bunu, xəstəliyin inkişafı zamanı müəyyən bir nöqtədə əldə edilən, ortaq bir əcdad hüceyrəsindən yaranan bütün bu hüceyrələrdən başqa bir şey kimi şərh etmək çətindir”. Cənubi Danimarka Universitetinin Molekulyar Tibb kafedrasının professoru.

Şişdə xəstəlik tez-tez tək bir hüceyrənin lazım olduğundan daha çox bölünməsinə səbəb olan bir genetik dəyişiklik əldə etdikdə başlayır. Qız hüceyrələr eyni dəyişikliyi miras aldıqca və bölünməyə davam etdikcə, tədricən daha böyük hüceyrə kütləsi əmələ gəlir – buna şiş deyirik.

Bu tapıntı ateroskleroz haqqında yeni bir perspektiv təklif edir – ilk növbədə xolesterol, iltihab və həyat tərzi faktorları ilə əlaqəli bir xəstəlik.

Tədqiqatçılar genetik dəyişikliklərin xəstəliyə birbaşa təsir edib-etmədiyini hələ müəyyən edə bilməsələr də, mutasiyaların təsadüfi baş verdiyi görünmür. Təsirə məruz qalan genlərin çoxu potensial olaraq hüceyrə davranışına və buna görə də xəstəliyin gedişatına təsir göstərə bilər.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=7099578867&adk=1328126233&adf=1100001614&pi=t.ma~as.7099578867&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1750223629&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fmedicalxpress.com%2Fnews%2F2025-06-atherosclerotic-blood-vessel-cells-similar.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMDQiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTA0Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTA0Il0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1750223627763&bpp=1&bdt=487&idt=139&shv=r20250616&mjsv=m202506110101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De77740426f8da9bc%3AT%3D1735295852%3ART%3D1750223403%3AS%3DALNI_MbHbvhLj3WydQ3lYshQhNgDg8E9nQ&gpic=UID%3D00000f80ad9e2337%3AT%3D1735295852%3ART%3D1750223403%3AS%3DALNI_MYM9zSDwUrvOLsQ-H1E20L0IjGeMw&eo_id_str=ID%3D6293460226466de5%3AT%3D1735295852%3ART%3D1750223403%3AS%3DAA-AfjalIOi2w5hht07Vbs1rPFfC&prev_fmts=0x0%2C336x280%2C750x280&nras=1&correlator=2410598054182&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1985&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31092114%2C31092959%2C95353387%2C95362656%2C95359265%2C31092985%2C95362798%2C95362804%2C95363073%2C31092674&oid=2&psts=AOrYGskCTp5ejVWIp6bD4HExojF5aei1D6uSTwfOJOcp66VfD1k8QoBAEhxkAL3UAdwbakt6eXV1R4dM7Nqyo2fV&pvsid=8769267726550788&tmod=123106159&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=2&fsb=1&dtd=1422

Tanış olmayan bir cəhəti olan tanış xəstəlik

Ateroskleroz Danimarkada və bütün dünyada əsas ölüm səbəblərindən biridir. Ürək və beyində trombların əmələ gəlməsinə səbəb olur və hazırda əsasən xolesterin və qan təzyiqini azaldan dərmanlarla müalicə olunur. Xəstələnmiş damar divarını birbaşa hədəf alan heç bir müalicə hələ də yoxdur.

Yeni tədqiqatın nəticələri göstərir ki, təsirlənmiş toxumadakı hüceyrələr, şiş inkişafında müşahidə olunanlara bənzər, çox sayda hüceyrə bölünməsi dövrlərindən keçir – ehtimal ki, genetik materialındakı mutasiyalara görə.

“Biz demirik ki, ateroskleroz “qan damar şişi”dir. Lakin bizim məlumatlarımız genetik dəyişikliklər və geniş hüceyrə bölgüsü arasında mümkün qarşılıqlı əlaqəyə işarə edir – adətən şiş biologiyası ilə əlaqələndirdiyimiz bir şey,” Bax Steffensen deyir.

Bu, bizə yeni bioloji anlayış və bəlkə də müalicə üçün yeni fikirlər verir.

Xəstələr tərəfindən mümkün olan tədqiqat

Tədqiqat Odense Universiteti Xəstəxanasında və Koldinq Xəstəxanasında damar əməliyyatı keçirmiş xəstələrdən alınan toxuma nümunələrinə əsaslanır . Nümunələr DNT ardıcıllığından istifadə edərək təhlil edildi və damar divarına xas dəyişiklikləri müəyyən etmək üçün xəstələrin qan DNT-si ilə müqayisə edildi.

Toxuma nümunələri 2009-cu ildən OUH-da mövcud olan tədqiqat biobankından götürülüb. Layihə cərrahlar, teatr tibb bacıları, biokimyaçılar və ən əsası tədqiqat üçün könüllü olaraq toxuma bağışlayan xəstələr arasında uzun illər əməkdaşlığın nəticəsidir.

İrəliyə baxaraq

Bax Steffensen vurğulayır ki, tədqiqat indiyə qədər yalnız az sayda xəstəni əhatə edir və xəstəliyin irəliləməsindəki genetik dəyişikliklərin əhəmiyyətini müəyyən etmək üçün daha çox tədqiqat və digər laboratoriya metodlarına ehtiyac var.

“Aterosklerozda mutasiya yükü, xəstəliyin mərhələsi və klinik məlumatlar arasında əlaqəni araşdırmaq üçün indi daha çox xəstənin toxumasını təhlil edirik. Mümkündür ki, aterosklerozu gələcəkdə yeni bir işıqda görməyə başlayaq”.

Ateroskleroz nədir?

Ateroskleroz qan damarlarının divarlarında lipidlərin, iltihablı hüceyrələrin və birləşdirici toxumaların yığılması ilə xarakterizə olunan bir xəstəlikdir. Bu yığılma damarların sərt və dar olmasına səbəb olur, qan axını məhdudlaşdırır.

Xəstəlik xolesterol hissəciklərinin damar divarında saxlanması ilə başlayır. İmmunitet sistemi bunu xroniki iltihab reaksiyasına səbəb olan zədə kimi qəbul edir. Zamanla bu, lövhə adlanan toxuma və hüceyrə kütləsinin meydana gəlməsinə gətirib çıxarır ki, bu da böyüyə və damardan qan axınını tədricən azalda bilər. Lövhələr də yırtıla bilər, trombüsün sürətlə meydana gəlməsinə səbəb ola bilər ki, bu da infarkt və ya vuruş kimi ciddi hadisələrlə nəticələnə bilər.

Ateroskleroz həm həyat tərzi, həm də genetik faktorlardan təsirlənir. Siqaret çəkmək, yüksək qan təzyiqi, yüksək xolesterin, piylənmə və fiziki hərəkətsizlik riski artırır. Semptomlar adətən daha gec görünsə də, xəstəlik prosesi çox vaxt yeniyetməlik dövründə başlayır.

Ateroskleroz infarkt və vuruşların aparıcı səbəbidir və Danimarkada ən çox görülən ölüm səbəblərindən biri olaraq qalır.

Genetik dəyişikliklər nədir?

Genetik dəyişikliklər (həmçinin mutasiyalar olaraq bilinir) hüceyrələrin DNT-sində dəyişikliklər baş verdikdə baş verir. Bu dəyişikliklər həyat boyu təbii olaraq baş verir və mütləq xəstəliyə səbəb olmur.

Əksər genetik dəyişikliklərin heç bir təsiri yoxdur, lakin bəziləri hüceyrələrin fərqli davranmasına səbəb ola bilər – məsələn, daha sürətlə bölünərək və ya anormal hərəkət edərək.

Bu araşdırmada tədqiqatçılar aterosklerozdan təsirlənmiş qan damarlarında eyni genetik dəyişikliyi paylaşan bir çox hüceyrə tapdılar .

Daha çox məlumat: Lasse Bax Steffensen və digərləri, Aterosklerotik lövhələrin mutasiya mənzərəsi böyük klonal hüceyrə populyasiyalarını ortaya qoyur, JCI Insight (2025). DOI: 10.1172/jci.insight.188281

Jurnal məlumatı: JCI Insight Cənubi Danimarka Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir