Çox vaxt daha böyük şəhərlərdən və şəhərlərdən ayrılan kəndlər ev təsərrüfatlarından və bir neçə ictimai binadan ibarətdir. Uzun tarixə baxmayaraq, Avropa kəndlərinin biomüxtəlifliyi şəhər yerləri, meşələr, çəmənliklər və ya kənd təsərrüfatı sahələri ilə müqayisədə kifayət qədər öyrənilməmişdir.

“Nature Sustainability” jurnalında dərc olunan araşdırma onların biomüxtəliflik potensialını və yaxınlıqdakı landşaftların biomüxtəliflik nümunələrinə və insanların rifahına necə təsir etdiyini ortaya qoyur.

Bu tədqiqata Macarıstan, Rumıniya, Almaniya və İtaliyadan töhfə verən 20 digər institutla birlikdə HUN-REN Ekoloji Tədqiqatlar Mərkəzinin beynəlxalq komandası rəhbərlik etmişdir.

Tədqiqat landşaftın mürəkkəbliyi və şəhərlərə yaxınlığın kəndin biomüxtəlifliyinə və sosial-iqtisadi şəraitinə necə təsir etdiyini araşdırır. Tapıntılar göstərir ki, meşələrin üstünlük təşkil etdiyi landşaftlar daxilində kəndlərdə kənd təsərrüfatı şəraiti ilə müqayisədə daha yüksək biomüxtəliflik, şəhərə yaxınlıq isə insanların rifahını artırır.

Tədqiqatçılar Macarıstan və Rumıniyanın 16 orta şəhəri ətrafında 64 kənddə biomüxtəlifliyi araşdırıblar. Kəndlərin yarısı şəhərlərin yaxınlığında, digər yarısı isə daha uzaqda idi və ya kənd təsərrüfatının, ya da meşələrin üstünlük təşkil etdiyi landşaftlarda idi.

Komanda botanika tədqiqatları apardı, yerdə yaşayan artropodlar üçün tələlərdən istifadə etdi, bitki örtüyündə yaşayan buğumayaqlılar üçün D-vac sorma nümunələrindən istifadə etdi və boşluqda yuva quran arılar və arılar üçün tələ yuvaları qurdu, eləcə də quşlar üçün nöqtə saydı.

Doqquz taksonomik qrup üzrə 1164 növü sənədləşdirdilər. Ümumi biomüxtəlifliyin ölçüsü olan multitrofik müxtəliflik kənd təsərrüfatı sahələri ilə əhatə olunmuş kəndlərdə meşələrlə müqayisədə 15% aşağı idi.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1751869657&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-07-hidden-biodiversity-europe-villages.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM4LjAuNzIwNC45NyIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJOb3QpQTtCcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTM4LjAuNzIwNC45NyJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzOC4wLjcyMDQuOTciXV0sMF0.&dt=1751869657684&bpp=1&bdt=1281&idt=68&shv=r20250630&mjsv=m202507010101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751868150%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751868150%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3D1241933dda87baba%3AT%3D1750839581%3ART%3D1751868150%3AS%3DAA-AfjZwPuiSAour3k16ZA1JtXua&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=6529821563459&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2026&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=42532523%2C95333409%2C95353386%2C95362655%2C95365226%2C95365235%2C95365108%2C95359266%2C95365122%2C95365798&oid=2&pvsid=1141827615769996&tmod=118994154&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=283

Aparıcı müəllif Dr. Péter Batáry izah edir: “Bu, kəndin biomüxtəlifliyinin formalaşmasında landşaft miqyaslı növ hovuzlarının əhəmiyyətini vurğulayır. Şəhərə yaxınlıq növlərin sayına və ümumi müxtəlifliyə az təsir göstərib, digər amillərin daha çox təsir etdiyini göstərir.”Layihə rəhbəri Péter Batary, Macarıstanın Salköveskút kəndinin mərkəzində D-vac həşərat sorma nümunəsi ilə işləyir. Nümunələr kənd kənarlarında mərkəzlərlə, xüsusən də meşələrin üstünlük təşkil etdiyi landşaftlarla müqayisədə əhəmiyyətli dərəcədə daha yüksək bitki örtüyü yaşayan buğumayaqlı növlərinin zənginliyini aşkar etmişdir. Kredit: Attila Torma

Komanda, həmçinin, yaşayış şəraiti və həyat keyfiyyəti vasitəsilə insanların rifahını əks etdirən Daha Yaxşı Həyat İndeksini hesablamaq üçün Macarıstan kəndləri üçün sosial-iqtisadi məlumatlar toplayıb.

Daha Yaxşı Həyat İndeksi kənd təsərrüfatı ilə müqayisədə şəhərlərin aqlomerasiyalarında kəndlərdə 27%, meşələrin üstünlük təşkil etdiyi landşaftlarda kəndlərdə isə 14% yüksək olmuşdur.

Həmmüəllif Dr. Katalin Szitár qeyd edir ki, ” Şəhər ərazilərinə yaxınlıq xidmətlərə daha yaxşı çıxış imkanı verir, meşəlik landşaftlar isə daha təmiz hava və daha çox yaşıl sahələr təklif edir , həyat standartlarını və keyfiyyətini artırır”.Botfa kəndi Macarıstanın orta ölçülü Zalaegerszeg şəhərinin aqlomerasiyasında yerləşir. Şəhərə yaxınlıq insan izlərinin artmasına baxmayaraq, biomüxtəlifliyi azaltmadan daha yüksək insan rifahı ilə əlaqələndirilirdi. Kredit: Tamás Lakatos

GIS istifadə edərək, tədqiqatçılar infrastruktur və torpaqdan istifadənin ətraf mühitə təsirini qiymətləndirmək üçün İnsan Ayağ İzi İndeksini (HFI) ölçdülər .

Daha Yaxşı Həyat İndeksi olan kəndlərdə, xüsusən də şəhərlərin yaxınlığında daha yüksək HFI var və bu, daha yaxşı yaşayış standartlarının ətraf mühitə təsirləri artıra biləcəyini göstərir. Daha yüksək HFI aşağı multitrofik müxtəlifliklə əlaqələndirildi, insan inkişafı ilə biomüxtəliflik arasında bir mübadilə aşkar edildi.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .

Bununla belə, meşələrin üstünlük təşkil etdiyi landşaftlar artan insan fəaliyyətinə baxmayaraq, yüksək biomüxtəlifliyi qoruyub saxlayıb, bu, mürəkkəb landşaftların biomüxtəlifliyin itkisini azalda biləcəyini göstərir.

Dr. Edina Török qeyd edir ki, “Bizim tapıntılarımız kənd landşaftlarının ekoloji sağlamlığına xələl gətirmədən insan rifahını artırmaq üçün lazım olan incə balansı vurğulayır”.

Səmərəli olmaq üçün davamlı kənd idarəetməsi landşaft kontekstini inkişaf planlarına inteqrasiya etməlidir. Şəhərlərə yaxın kəndlər üçün torpağın sızdırmazlığının minimuma endirilməsi və yaşıl infrastrukturun intensivləşdirilməsi biomüxtəlifliyin qorunmasına kömək edə bilər.

Əsasən meşələrlə əhatə olunmuş kəndlərdə kənd təsərrüfatının genişləndirilməsinin məhdudlaşdırılması çox vacibdir. Kənd mərkəzlərinin meşələrlə əlaqəsinin artırılması və kənd təsərrüfatı ərazilərində yaşıl infrastrukturun təkmilləşdirilməsi biomüxtəlifliyi və rifahı artıra bilər.

Sakinlər, hakimiyyət orqanları və torpaq mülkiyyətçiləri arasında siyasətə əsaslanan və icma tərəfindən idarə olunan fəaliyyətləri birləşdirən əməkdaşlıq həyati əhəmiyyət kəsb edir. Dr. Péter Batáry vurğulayır, “Aİ Kənd İnkişaf Strategiyası kəndlərdə və ətraflarında mühafizəni və landşaft keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq üçün biomüxtəlifliyin idarə edilməsinə üstünlük verməlidir”.

Ətraflı məlumat: Kəndlərdə biomüxtəliflik və insan rifahı mübadilələri və sinerji, Təbiətin davamlılığı (2025). DOI: 10.1038/s41893-025-01592-y

Jurnal məlumatı: Nature Sustainability 

Hun-Ren Ökológiai Kutatóközpont tərəfindən təmin edilmişdir