Azərbaycan gəncliyi ölkənin gələcəyinin təməl daşını təşkil edir. Onlar müasir dünyanın çağırışlarına və imkanlarına uyğun olaraq yeni biliklər əldə edir, cəmiyyətin müxtəlif sahələrində fəal rol oynayırlar. Bununla belə, gənclərin üzləşdiyi əsas problemlər və bu problemlərin həlli yolları mövcuddur.

Müasir gəncliyin problemləri

1. İşsizlik: İşsizlik müasir gəncliyin qarşılaşdığı əsas problemlərdən biridir. Universiteti bitirən gənclər iş tapmaqda çətinlik çəkirlər, çünki işəgötürənlər təcrübəli işçilərə üstünlük verirlər.
2. Təhsil və təcrübə uyğunsuzluğu: Təhsil sistemi bəzən əmək bazarının tələblərinə cavab vermir. Universitet məzunları iş yerlərində tələb olunan praktiki biliklərdən məhrum olurlar.
3. Maddi çətinliklər: Gənclər arasında maddi problemlər də geniş yayılıb. Təhsil haqqını ödəmək, yaşayış xərclərini qarşılamaq kimi çətinliklər gənclərin həyatını kəskin ağırlaşdırır.
4. Psixoloji problemlər: Stress, depressiya və digər psixoloji problemlər gənclər arasında çox yayılıb. Bu problemlər onların təhsil və iş həyatına mənfi təsir göstərir.
5. Elmin gəncləşməməsi:  Azərbaycanda gənc alimlər və elmi işçilər ölkənin elmi potensialını formalaşdırmaq və inkişaf etdirmək üçün əhəmiyyətli bir rol oynayırlar. Bununla belə, onlar müxtəlif problemlərlə üzləşirlər ki, bu da elmi işçilərin sayının artırılmasını və onların daha səmərəli fəaliyyət göstərməsini əngəlləyir. Bu məqalədə gənc alimlərin problemləri və elmi işçilərin sayının artırılması üçün təklif olunan həll yolları müzakirə ediləcək.

Problemlərin həlli yolları və innovativ yanaşma

1. Peşə təlimləri və internship proqramları: Gənclərə peşə təlimləri və internship proqramları təklif edilməlidir. Bu, onların praktiki biliklər əldə etməsinə və iş təcrübəsi qazanmasına kömək edər. Xüsusən orta məktəblərdə sonuncu siniflərdə oxuyanlar dövlət xətti ilə 1 illik peşə istiqamətli tədrisə icbari olaraq cəlb edilməlidir.Nəticədə ölkədə təhsilindən asılı olmayaraq gənclərin əksəriyyəti müasir dövrə uyğun olan peşələrə yiyələnəcəkdir.
2. Startup və innovasiya mərkəzləri: Gənclərin yeni ideyalarını reallaşdırmaq üçün startup və innovasiya mərkəzləri yaradılmalıdır. Bu mərkəzlər gənclərə mentorluq, maliyyə dəstəyi və iş imkanları təqdim edə bilər. Bu mərkəzlər bütün yaşayış bölgələrinə uyğun olaraq yerləşməli və birbaşa olaraq özünü idarəedən bələdiyyə qurumlarının dəstəyi ilə fəaliyyət göstərməlidir.
3. Təhsil sistemində islahatlar: Təhsil sistemində islahatlar aparılmalı, praktiki təlimlər və əmək bazarının tələblərinə uyğun olaraq yeni ixtisaslar üzrə orta və ali təhsil proqramları hazırlanmalıdır.
4. Psixoloji dəstək xidmətləri: Gənclər üçün psixoloji dəstək xidmətləri təşkil edilməli, məktəblərdə və universitetlərdə psixoloq xidməti genişləndirilməlidir. Hər bir orta məktəbdə elektron psixoloq sistemi yaradılmalıdır. Bu sistemə gənclərin psixoloji xarakteristikası icbari olaraq əlavə edilməli və elektron sorğuların statasitik-analitik təhlili aparılmalıdır. Buna uyğun olaraq tədris prosesininin psixoloji aspekti tərtib edilməldir.

Müasir peşələrə yiyələnmək

Müasir dünyada texnologiyanın sürətlə inkişaf etməsi ilə yeni peşələr yaranır. Azərbaycan gəncliyi də bu dəyişikliklərə uyğunlaşmalı və aşağıdakı sahələrdə peşəkar biliklər əldə etməlidir:

1. İT və proqramlaşdırma: Rəqəmsal dövrdə İT sahəsi ən perspektivli sahələrdən biridir. Proqramlaşdırma, kibertəhlükəsizlik və data analitikası üzrə biliklər gənclərə geniş imkanlar açır.
2. Dizayn və rəqəmsal marketinq: Rəqəmsal marketinq və dizayn sahəsində biliklər əldə etmək gənclərə kreativ və maraqlı iş imkanları yaradır.
3. Yaşıl texnologiyalar: Ekoloji problemlərin həlli üçün yaşıl texnologiyalar üzrə ixtisaslaşma da müasir dövrdə aktualdır.

Azərbaycanda gənclərin karyera imkanları inkişaf etməkdə olsa da onlar müəyyən problemlərlə üzləşirlər. Bu problemlər onların peşəkar həyatına və ölkənin ümumi inkişafına mənfi təsir göstərir. Gənclərin karyera imkanlarını genişləndirmək və qarşılaşdıqları maneələri aradan qaldırmaq üçün müxtəlif həll yolları mövcuddur.

Karyera imkanlarındakı əsas problemlər

1. İşsizlik və iş imkanlarının azlığı:
   • İşsizlik səviyyəsinin yüksək olması və iş imkanlarının məhdudluğu gənclərin əsas problemlərindəndir.
   • Əksər gənclər məzun olduqdan sonra uzun müddət iş tapmaqda çətinlik çəkir.
2. Təhsil və işəgötürənlərin tələbləri arasındakı uyğunsuzluq:
   • Təhsil müəssisələrində verilən biliklərin əmək bazarının tələblərinə tam cavab verməməsi.
   • İşəgötürənlər təcrübəli işçilərə üstünlük verir, lakin yeni məzunların təcrübəsi çatışmır.
3. Karyera məsləhətçiliyi istiqamətinin zəif inkişaf etməsi:
   • Gənclərin karyera planlamasında və doğru istiqamətə yönəlməsində məsləhətçilərin azlığı.
   • Təhsil və karyera seçimlərində məlumatlılığın aşağı səviyyədə olması.
4. Maliyyə çətinlikləri:
   • Gənclərin öz karyeralarını inkişaf etdirmək üçün lazım olan maliyyə resurslarının olmaması.
   • Təcrübə proqramları və əlavə təlimlər üçün maliyyə dəstəyinin azlığı.
5. Dil və texniki biliklərin azlığı:
   • Xarici dilləri bilən və müasir texnologiyalardan istifadə edə bilən gənclərin sayının az olması.
   • Global iş bazarında rəqabətə girə bilməmək.

Problemlərin həlli yolları

1. Peşə təlimləri və internship proqramları:
• Gənclərin iş təcrübəsi qazanması üçün geniş yayılmış peşə təlimləri və internship proqramları təşkil edilməlidir.
• Dövlət və özəl sektor bu proqramların genişləndirilməsi üçün əməkdaşlıq etməlidir.

2. Təhsil sistemində islahatlar:
   • Təhsil proqramlarının əmək bazarının tələblərinə uyğun yenidən hazırlanması.
   • Universitetlərdə praktiki təlimlər və real iş mühiti ilə tanış olma imkanlarının artırılması.
3. Karyera məsləhətçiliyi və məlumatlandırma mərkəzləri:
   • Məktəblərdə və universitetlərdə karyera məsləhətçilərinin sayını artırmaq.
   • Gəncləri karyera seçimləri, iş bazarının tələbləri və peşə yolları barədə məlumatlandıran mərkəzlər yaratmaq.
4. Maliyyə dəstəyi və təqaüdlər:
   • Dövlət və özəl sektor tərəfindən gənclərə təhsil və karyera inkişafı üçün maliyyə dəstəyi və təqaüdlərin verilməsi.
   • Gənclərin startap layihələrinə maliyyə dəstəyi göstərilməsi.
5. Dil və texniki biliklərin inkişafı:
   • Xarici dillər və müasir texnologiyalar üzrə təlimlərin təşkil edilməsi.
   • Gənclərin qlobal əmək bazarında rəqabət edə bilmələri üçün beynəlxalq sertifikatlaşdırma proqramlarına qoşulmaları üçün şərait yaradılması.
6. Networking və mentorluq proqramları:
   • Gənclərin müxtəlif sahələrdə mütəxəssislərlə tanış olması və onlardan öyrənməsi üçün networking tədbirləri və mentorluq proqramları təşkil etmək.
   • Gənclərin təcrübəli mütəxəssislərdən məsləhət və dəstək alması üçün mentorluq proqramları qurmaq.

Gənc alimlərin əsas problemləri

1. Maliyyə resurslarının çatışmazlığı:
• Elmi tədqiqatlar üçün kifayət qədər maliyyə resurslarının olmaması.
• Elmi layihələr və araşdırmalar üçün lazım olan avadanlıq və materialların təminatında çətinliklər.
2. Tədqiqat infrastrukturunun zəifliyi:
• Laboratoriyaların, tədqiqat mərkəzlərinin və elmi texnoparkların çatışmazlığı.
• Mövcud infrastrukturun müasir tələblərə cavab verməməsi.
3. Müasir elmi avadanlıqların azlığı:
• Elmi tədqiqatlar üçün zəruri olan müasir avadanlıqların və texnologiyaların çatışmazlığı.
• Təcrübələrin yüksək keyfiyyətlə aparılması üçün lazım olan vasitələrin məhdudluğu.
4. Beynəlxalq əlaqələrin zəifliyi:
• Gənc alimlərin beynəlxalq konfranslarda, seminar və təlimlərdə iştirak imkanlarının məhdud olması.
• Beynəlxalq əməkdaşlıqların qurulmasında və təcrübə mübadiləsində çətinliklər.
5. Elmi karyera perspektivlərinin qeyri-müəyyənliyi:
• Elmi işçilərin karyera perspektivlərinin qeyri-müəyyən olması və elmi fəaliyyətin maddi baxımdan cazibədar olmaması.
• Alimlərin öz elmi fəaliyyətlərini davam etdirməsi üçün motivasiyanın azlığı.

Problemlərin həlli yolları

1. Maliyyə Dəstəyi və Təqaüdlər:
   • Gənc alimlərə elmi tədqiqatlar üçün dövlət və özəl sektor tərəfindən maliyyə dəstəyi və təqaüdlər təqdim edilməlidir.
   • Elmi layihələrin maliyyələşdirilməsi üçün xüsusi fondlar və qrant proqramları yaradılmalıdır.
2. Tədqiqat infrastrukturunun gücləndirilməsi:
   • Elmi tədqiqat mərkəzlərinin, laboratoriyaların və texnoparkların yaradılması və mövcud infrastrukturun müasirləşdirilməlidir. Xüsusən özünü idarəedən bələdiyyələrin balansında bu laboratoriyalar və texnoparkların fəaliyyəti investisiya imkanlarının genişləndirilməsi üçün vacib addımdır.
   • Elmi-tədqiqat müəsisələrində müasir avadanlıq və texnologiyaların təmin edilməsi.
3. Beynəlxalq əməkdaşlıqlar və təcrübə mübadiləsi:
   • Gənc alimlərin beynəlxalq elmi konfranslarda, seminar və təlimlərdə iştirakını təmin etmək üçün maliyyə dəstəyi vermək.Bu maliyyə dəstəyini bütün dövlət qurumları faəliyyət istiqamətlərinə uyğun olaraq illik büdcələrində nəzərdə tutmalıdır.
   • Beynəlxalq əməkdaşlıqların qurulması və təcrübə mübadiləsinin artırılması üçün proqramlar və layihələr təşkil etmək.
4. Elmi karyera perspektivlərinin inkişafı:
   • Elmi işçilərin karyera inkişafı üçün motivasiya proqramları və maddi dəstəkləri təmin etmək.
   • Alimlərin elmi fəaliyyətlərini davam etdirməsi üçün müvafiq iş şəraitinin yaradılması və sosial təminatının yaxşılaşdırılması.
5. İctimai maarifləndirmə və elmin populyarlaşdırılması:
   • Cəmiyyətdə elmin və elmi fəaliyyətin əhəmiyyətini artırmaq üçün maarifləndirmə kampaniyaları təşkil etmək.
   • Gənclər arasında elmi fəaliyyətə marağın artırılması üçün məktəblərdə və universitetlərdə elmi tədbirlər və müsabiqələr təşkil etmək.
   Azərbaycanda müasir gənclik müxtəlif problemlərlə üzləşsə də, bu problemlərin həlli üçün bir sıra innovativ yanaşmalar mövcuddur. Gənclərin peşə təlimləri, startup mərkəzləri və dövlət dəstəyi ilə daha da inkişaf etməsi mümkündür. Gənc alimlərin problemləri müxtəlifdir və onların həlli üçün kompleks yanaşma tələb olunur. Maliyyə dəstəyi, tədqiqat infrastrukturunun gücləndirilməsi, beynəlxalq əməkdaşlıqların artırılması və elmi karyera perspektivlərinin inkişafı gənc alimlərin səmərəli fəaliyyət göstərməsi və elmi işçilərin sayının artırılması üçün əsas addımlardır. Dövlət və qeyri-hökumət təşkilatları (elmi sahədə tədqiqat aparan qhtlərə xüsusi imkanlar və qrantlar verilməlidir), eləcə də özəl sektor bu sahədə birlikdə çalışaraq elmin inkişafına töhfə verə bilər.

Şamo Salayev
Vətən naminə inkişafa doğru ictimai birliyinin sədr müavini