ABŞ, Fransa, Böyük Britaniya, Çili, Hollandiya, Argentina və bütün Çindəki tərəfdaşları ilə Çinin rəhbərlik etdiyi Syngenta Biotechnology tədqiqatı günəbaxanların tozlanma olmadan partenogenez yolu ilə canlı haploid toxumları əmələ gətirə biləcəyini aşkar etdi. Bu kəşf günəbaxanlarda genişlənə bilən ikiqat haploid sistemin imkanlarını açır, bu texnika tam inbred xətlərin istehsalı üçün lazım olan vaxtı altı ildən ~10 aya qədər azalda bilər.

Bəzi heyvanlar, o cümlədən bəzi quşlar, sürünənlər, balıqlar və Daphnia kimi xərçəngkimilər, fakultativ partenogenez kimi tanınan bir proses vasitəsilə mayalanmadan çoxala bilərlər. Bu növlərdə dişilər kişi iştirakı olmadan nəsil verə bilirlər. Çarlz Darvin ilk dəfə bitkilərdə qeyri-adi reproduktiv nümunələri sənədləşdirdi, lakin bitki çoxalmasının bir çox aspektləri hələ də yaxşı başa düşülməmişdir.

Əksər çiçəkli bitkilərdə toxum əmələ gəlməsi ikiqat gübrələmə adlanan prosesdən asılıdır. Bu, bir spermanın yumurtanı, digərinin isə embrionu qidalandıran toxuma olan endospermi meydana gətirən ayrıca hüceyrəni dölləməsini əhatə edir. Gübrələmə olmadan canlı toxumlar nadir hallarda inkişaf edir.

Günəbaxan 2023-cü ildə qlobal miqyasda təqribən 55 milyon metrik ton məhsul verən dünyanın ən mühüm yağlı bitkilərdən biridir. Günəbaxan hibrid məhsul olduğuna görə onun xüsusiyyətlərini yaxşılaşdırmaq üçün inbred ana cinslərin yaradılması tələb olunur ki, bu da adətən təkrar özünü tozlandırma ilə altı il çəkir.

Təbiətdə nəşr olunan “ Günəbaxan cinsi çoxalmasında haploid fakultativ partenogenez” adlı araşdırmada tədqiqatçılar günəbaxanların mayalanmadan haploid toxumlarını necə əmələ gətirə biləcəyini araşdırdılar. Komanda partenogenezi təmin edən amilləri müəyyən etmək və miqyaslana bilən ikiqat haploid yetişdirmə sistemini dəstəkləmək üçün genetik, kimyəvi və ekoloji təcrübələrin birləşməsini həyata keçirdi.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1744019081&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-04-sunflower-strains-seeds-pollination.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM0LjAuNjk5OC4xNzgiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siQ2hyb21pdW0iLCIxMzQuMC42OTk4LjE3OCJdLFsiTm90OkEtQnJhbmQiLCIyNC4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNC4wLjY5OTguMTc4Il1dLDBd&dt=1744019081223&bpp=1&bdt=62&idt=165&shv=r20250403&mjsv=m202504010101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744018845%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744018845%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1744018845%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=4675274531315&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1994&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95355973%2C95355975%2C31091511%2C31091513%2C95331832%2C95355501%2C95354564%2C95356626%2C95344790%2C31090357%2C95357454&oid=2&pvsid=449430206732565&tmod=27055452&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=172

Tədqiqatçılar günəbaxan bitkilərini idarə olunan istixana, böyümə kamerası və tarla şəraitində sınaqdan keçirərək mayalanmadan haploid toxum istehsal edə bilən genetik fonları müəyyən etdilər.

Təcrübələrə kimyəvi müalicələr, polenin əl ilə və hormonal yolla basdırılması və işıq intensivliyi və temperatur kimi ətraf mühit amillərinin dəyişməsi daxildir. Flow sitometriyası və genetik analiz haploid toxum əmələ gəlməsini təsdiqlədi. Məhsuldar, ikiqat haploid bitkiləri bərpa etmək üçün toxuma mədəniyyəti və xromosomların ikiqat artırılması üsulları tətbiq edilmişdir.

Haploid toxumların əmələ gəlməsi ilk dəfə polen üzərində kimyəvi fosfolipaz inhibitorundan istifadə edilən təcrübələr zamanı müşahidə edilmişdir. Tədqiqatçılar kiçik, büzüşmüş toxumları müşahidə etdilər və əvvəlcə onları kimyəvi maddənin təsiri ilə əlaqələndirdilər. Sonrakı sınaqlar, eyni toxumların hətta tozcuqların tamamilə yoxluğunda meydana gəldiyini göstərdi və bu, spontan partenogenezin kəşfinə səbəb oldu.

Genetik analiz toxumların ana tərəfindən törədildiyini və ata DNT-sinin olmadığını təsdiqlədi. Partenogenez bir neçə günəbaxan xəttində baş verdi, bəziləri çiçək başına 100-dən çox haploid toxum istehsal etdi. Yüksək intensivlikli işıq haploid məhsuldarlığını əhəmiyyətli dərəcədə artırdı, mavi və ya qırmızı işıq tək başına heç bir təsir göstərmədi.

Qarğıdalı poleni borla birləşərək müəyyən genetik fonlarda haploid formalaşmasını yaxşılaşdırdı. Cücərmə sınaqları torpaqda 40% müvəffəqiyyət nisbətini göstərdi.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

Görüntülər göstərdi ki, mayalanmadan əmələ gələn bir çox haploid embrion qeyri-müntəzəm formalara və ya çoxlu oxa bənzər mərkəzlərə malikdir. Hər bir toxumda hələ də tək bir embrion var idi, lakin bəziləri cücərdikdən sonra çoxlu tumurcuq kimi strukturlar inkişaf etdirdi. Bu atipik formalardan sağlam tinglərin bərpasında toxuma kulturasından istifadə edilmişdir.

Xromosomların ikiqat artması münbit, toxum quran bitkilər meydana gətirdi, bəzi fərdlər isə 188 toxum əmələ gətirir.

Əksər çiçəkli bitkilərdən fərqli olaraq günəbaxan rüşeymləri endospermin inkişafı üçün adi tələbdən yan keçərək, kotiledonlarda saxlanılan qida ehtiyatlarından istifadə edərək sağ qaldı və cücərdi. Endosperm tələbinin bu bypass çox qeyri-adi.

Günəbaxanda partenogenezin kəşfi əsas qlobal məhsulda əvvəllər tanınmamış reproduktiv yolu təqdim edir. Tədqiqatçılar sübut etdilər ki, haploid toxumlar mayalanma olmadan inkişaf edə və tam məhsuldar bitkilərə çevrilə bilər, bu da inbred xəttin inkişafına daha sürətli bir yol təqdim edir.

Nəticələr məhsulun yaxşılaşdırılmasını sürətləndirmək və qlobal heyvandarlıq imkanlarını genişləndirmək potensialı ilə günəbaxanda genişləndirilə bilən ikiqat haploid yetişdirmə sistemi üçün əsas yaradır.

Daha çox məlumat: Timothy Kelliher, Günəbaxan cinsi çoxalmasında Haploid fakultativ partenogenez, Təbiət (2025). DOI: 10.1038/s41586-025-08798-2 . www.nature.com/articles/s41586-025-08798-2

Marco Todesco et al, Günəbaxan ‘bakirə doğuşlar’ sürətlənmiş məhsul yetişdirilməsini təmin edir, Təbiət (2025). DOI: 10.1038/d41586-025-00904-8

Jurnal məlumatı: Təbiət 

© 2025 Science X Network