Ingrid Fadelli , Phys.org

Sadie Harley tərəfindən redaktə edilmiş , Robert Eqan tərəfindən nəzərdən keçirilmişdir

 Redaktorların qeydləriSünbüllər iş yaddaşının saxlanması zamanı neyronların fəaliyyətini təmsil edir. Kredit: Paluch et al.

İnsan beyninin məlumatı necə saxladığını və daha sonra ondan müxtəlif tapşırıqları yerinə yetirmək üçün istifadə etdiyini başa düşmək nevrologiya və psixologiya tədqiqatlarının çoxdankı məqsədi olmuşdur. Keçmiş tədqiqatlar fərqli rol və xüsusiyyətlərə malik olan müxtəlif yaddaş proseslərinin növlərini müəyyən etmişdir.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=7587637799&adk=1434173251&adf=4198688998&pi=t.ma~as.7587637799&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1753852560&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fmedicalxpress.com%2Fnews%2F2025-07-brain-unattended-neuronal-silent-hypothesis.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM4LjAuNzIwNC4xNjkiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KUE7QnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzOC4wLjcyMDQuMTY5Il0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTM4LjAuNzIwNC4xNjkiXV0sMF0.&dt=1753852539886&bpp=2&bdt=425&idt=1127&shv=r20250728&mjsv=m202507220101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De77740426f8da9bc%3AT%3D1735295852%3ART%3D1752222557%3AS%3DALNI_MbHbvhLj3WydQ3lYshQhNgDg8E9nQ&gpic=UID%3D00000f80ad9e2337%3AT%3D1735295852%3ART%3D1752222557%3AS%3DALNI_MYM9zSDwUrvOLsQ-H1E20L0IjGeMw&eo_id_str=ID%3Df152d1a4517561f1%3AT%3D1751526315%3ART%3D1752222557%3AS%3DAA-AfjYXsAMYxawkCSjU_EMOR4gg&prev_fmts=0x0%2C336x280%2C1905x945&nras=2&correlator=1089970592562&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1118&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95362655%2C95366913%2C95367554%2C95359266%2C95366854%2C95367169%2C31092546%2C31093116&oid=2&pvsid=6524845478648572&tmod=1935270137&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=20930

Bunlardan biri iş yaddaşı olaraq bilinir, vacib məlumatların qısa müddət ərzində saxlanmasını və manipulyasiyasını, xüsusən də əsaslandırma tapşırıqlarını yerinə yetirmək və ya qısamüddətli qərarlar qəbul etmək üçün faydalı olan məlumatları ehtiva edir. Tapıntılar məlumatın bu müvəqqəti saxlanmasının beyindəki xüsusi neyronların davamlı və davamlı atəşi ilə əlaqəli olduğunu göstərir.

İşləyən yaddaş proseslərinə diqqət yetirən keçmiş tədqiqatların əksəriyyəti iştirakçılardan təqdim olunan bütün elementləri prioritetləşdirməyi və yadda saxlamağı tələb edən eksperimental tapşırıqlara əsaslanırdı.

Bunun əksinə olaraq, çox az adam insan beyninin “baxımsız” əşyaları və ya başqa sözlə, bir anlıq diqqət mərkəzində olmayan və tapşırığı yerinə yetirmək üçün dərhal əhəmiyyət kəsb etməyən stimulları necə saxladığını anlamağa çalışıb.

Polşa Elmlər Akademiyasının, SUNY Dövlət Tibb Universitetinin, Ełk Hərbi Xəstəxanasının və Wroclaw Tibb Universitetinin tədqiqatçıları nəzarətsiz xatirələrin saxlanmasına cavabdeh olan “fəaliyyət-səssiz” mexanizmin mövcudluğunu təklif edən nəzəri modelin etibarlılığını yoxlamaq üçün yola çıxdılar.

Nature Human Behavior jurnalında dərc olunmuş onların tapıntıları bu nəzəri proqnozu təkzib edir, əksinə beynin nəzarətsiz xatirələri saxlamasının həm də neyronların işə salınması ilə əlaqəli olduğunu göstərir.

“Biz bilirik ki, iş yaddaşımızdakı elementlər – düşüncələrimiz – ixtisaslaşmış neyronların fəaliyyəti ilə təmsil olunur”, – məqalənin baş müəllifi Jan Kaminski Medical Xpress-ə bildirib.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=7099578867&adk=1328126233&adf=1100001614&pi=t.ma~as.7099578867&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1753852560&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fmedicalxpress.com%2Fnews%2F2025-07-brain-unattended-neuronal-silent-hypothesis.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM4LjAuNzIwNC4xNjkiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KUE7QnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzOC4wLjcyMDQuMTY5Il0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTM4LjAuNzIwNC4xNjkiXV0sMF0.&dt=1753852539888&bpp=1&bdt=427&idt=1126&shv=r20250728&mjsv=m202507220101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De77740426f8da9bc%3AT%3D1735295852%3ART%3D1752222557%3AS%3DALNI_MbHbvhLj3WydQ3lYshQhNgDg8E9nQ&gpic=UID%3D00000f80ad9e2337%3AT%3D1735295852%3ART%3D1752222557%3AS%3DALNI_MYM9zSDwUrvOLsQ-H1E20L0IjGeMw&eo_id_str=ID%3Df152d1a4517561f1%3AT%3D1751526315%3ART%3D1752222557%3AS%3DAA-AfjYXsAMYxawkCSjU_EMOR4gg&prev_fmts=0x0%2C336x280%2C1905x945%2C750x280&nras=2&correlator=1089970592562&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2220&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95362655%2C95366913%2C95367554%2C95359266%2C95366854%2C95367169%2C31092546%2C31093116&oid=2&pvsid=6524845478648572&tmod=1935270137&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=2&fsb=1&dtd=20935

“Nəyisə yadda saxlamağa ehtiyac duyduqda beynimizdəki xüsusi neyronlar atəş sürətini artırır. Məsələn, telefon nömrəsini yadda saxlayarkən bəzi neyronlar bu məlumatı kodlaşdırdıqları üçün müvəqqəti olaraq daha aktiv olurlar.

“Ancaq son tədqiqatlar göstərir ki, yaddaş elementinə aktiv şəkildə diqqət yetirilmədikdə, bu neyronların fəaliyyəti əvvəlki vəziyyətə qayıdır. Məsələn, biz telefon nömrəsini yadda saxlamalı olduğumuz halda müvəqqəti olaraq başqa bir işi yerinə yetirməliyik.”

Son eksperimental sübutlar, iş yaddaşı tapşırıqları zamanı vacib məlumatların saxlanmasını dəstəkləyən mexanizmdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqli olan fəaliyyət-səssiz mexanizm vasitəsilə nəzarətsiz əşyaların beyində saxlanması ehtimalına işarə etdi. Buna baxmayaraq, bu sübutların əksəriyyəti elektroensefaloqrafiya (EEG) və funksional maqnit rezonans görüntüləmə (fMRI) kimi qeyri-invaziv görüntüləmə üsullarından istifadə etməklə toplanmışdır.

EEG və fMRI nevroloji tədqiqatlar aparmaq üçün geniş istifadə olunsa da, hər ikisi insan beynindəki yüz minlərlə neyronun “orta” fəaliyyətini qeyd edir. Nəticədə, bu görüntüləmə üsullarına əsaslanan tədqiqatlar bir neçə neyronun fəaliyyətini ala bilməmiş ola bilərdi, çünki bu, bir neçə digər neyronun hərəkətsizliyi ilə orta hesabla götürüldü.İş yaddaşında məlumat kodlayan hüceyrələrin orta atəş sürəti. İçəridə üç ölçüyə endirilən atəş sürəti göstərilir ki, bu da diqqətdən kənarda olan elementlərin təkcə yaddaşın olmaması vəziyyətindən deyil, həm də diqqət mərkəzində olan diqqətin vəziyyətindən fərqləndiyini göstərir. Kredit: Paluch et al.

“Bizim laboratoriyamız epilepsiya monitorinqi üçün insan beyninə elektrod implantasiyası kimi invaziv klinik prosedurlar zamanı sinir fəaliyyətini birbaşa qeyd etmək üzrə ixtisaslaşmışdır ” dedi Kaminski.

“Bu, birbaşa fəaliyyət-səssiz fərziyyəni yoxlamaq üçün unikal imkan verir. Bu araşdırmanın bir hissəsi olaraq, biz iş yaddaşında iştirak etdiyi bilinən temporal lobdakı neyronlardan qeydə aldıq .”

Komandanın tədqiqatında iştirak edən iştirakçılara iki şəkil göstərildi və hər iki şəkli yadda saxlamağı xahiş etdi, lakin sınaqın ilk hissəsi üçün onlardan yalnız birinə diqqət yetirsinlər. Sonradan onlara ya diqqətlərini eyni şəkil üzərində saxlamaq, ya da diqqətlərini əvvəllər baxılmamış təsvirə çevirmək tapşırılıb.

“İkiqat retro-cue paradiqması kimi tanınan bu eksperimental dizayn əvvəlki tədqiqatlarda istifadə edilmişdir” deyə məqalənin ilk müəllifi Katarzyna Paluch izah etdi.

“Beyin fəaliyyətini qeyd etmək üçün intrakranial EEG adlanan invaziv klinik prosedurdan istifadə etdik. Burada elektrodlar epilepsiya monitorinqi kimi tibbi məqsədlər üçün cərrahi olaraq birbaşa xəstələrin beyninə yerləşdirilir. Bu, ayrı-ayrı neyronların fəaliyyətini qeyd etməyə imkan verdi”.

Kaminski və onun həmkarları daha sonra iştirakçılar diqqətlərini bu və ya digər görüntüyə yönəltdikdə temporal lobdakı neyronların fəaliyyətini araşdırdılar. Bu onlara nəzarətsiz görüntülərin beyində necə saxlandığını daha yaxşı anlamağa imkan verdi.

“Təəccübümüzə görə, diqqət mərkəzindən kənarda olan görüntünün hələ də neyron atəşi ilə aktiv şəkildə təmsil olunduğunu gördük” dedi Kaminski.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=7099578867&adk=1328126233&adf=1310882802&pi=t.ma~as.7099578867&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1753852566&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fmedicalxpress.com%2Fnews%2F2025-07-brain-unattended-neuronal-silent-hypothesis.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM4LjAuNzIwNC4xNjkiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KUE7QnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzOC4wLjcyMDQuMTY5Il0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTM4LjAuNzIwNC4xNjkiXV0sMF0.&dt=1753852539888&bpp=1&bdt=427&idt=1126&shv=r20250728&mjsv=m202507220101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De77740426f8da9bc%3AT%3D1735295852%3ART%3D1752222557%3AS%3DALNI_MbHbvhLj3WydQ3lYshQhNgDg8E9nQ&gpic=UID%3D00000f80ad9e2337%3AT%3D1735295852%3ART%3D1752222557%3AS%3DALNI_MYM9zSDwUrvOLsQ-H1E20L0IjGeMw&eo_id_str=ID%3Df152d1a4517561f1%3AT%3D1751526315%3ART%3D1752222557%3AS%3DAA-AfjYXsAMYxawkCSjU_EMOR4gg&prev_fmts=0x0%2C336x280%2C1905x945%2C750x280%2C750x280%2C336x280&nras=2&correlator=1089970592562&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=4527&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=821&eid=95362655%2C95366913%2C95367554%2C95359266%2C95366854%2C95367169%2C31092546%2C31093116&oid=2&pvsid=6524845478648572&tmod=1935270137&uas=3&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=4&uci=a!4&btvi=4&fsb=1&dtd=26962

“Bu, fəaliyyət-səssiz fərziyyə ilə ziddiyyət təşkil edir və iş yaddaşında nəzarətsiz elementlərin aktiv şəkildə təmsil olunduğunu göstərir. Bizim tapıntılar göstərir ki, iş yaddaşımızın daha böyük bir hissəsi – zehni iş sahəsi və ya “zehnin eskiz dəftəri” – neyron fəaliyyəti ilə aktiv şəkildə təmsil olunur.”

Bu araşdırmanın nəticələri göstərir ki, insanın bilavasitə diqqət mərkəzindən kənarda olan düşüncələr və digər məlumatlar hələ də aktiv olaraq qalan bəzi neyronlar tərəfindən təmsil olunur. Başqa sözlə, bu nəzarətsiz məlumatın saxlanması bəzi əvvəlki işlərin təklif etdiyi kimi fəaliyyət-səssiz mexanizmlərə əsaslanmır.

Kaminski və onun həmkarları tərəfindən toplanan nəticələr insan yaddaşı prosesləri haqqında indiki anlayışı təkmilləşdirməklə yanaşı, bəzən işləmə yaddaşı çatışmazlığı ilə müşayiət olunan bəzi psixiatrik pozğunluqların gələcək müalicəsi haqqında məlumat verə bilər. Bunlara diqqət çatışmazlığı hiperaktivlik pozuqluğu (DEHB), obsesif kompulsif pozğunluq (OKB) və şizofreniya daxildir.

“Məsələn, bizim tapıntılarımız terapevtik müdaxilələrin əhatəsini genişləndirərək, operativ yaddaşda xüsusi məlumatların saxlanmasına kömək etmək üçün sinir implantları və ya elektrik stimulyatorlarının inkişaf etdirilməsi imkanlarını artırır” dedi Kaminski.

“Laboratoriyamız indi insanlarda neyron fəaliyyətinin birbaşa qeydləri vasitəsilə iş yaddaşını və onun əsas sinir mexanizmlərini anlamağa diqqət yetirməyə davam edir.

“Gələcək tədqiqatlarımızda beynin iş yaddaşının cari məzmununu qorumaq və çevik idrak funksiyası üçün vacib olan yeni məlumatları kodlaşdırmaq arasında necə keçid etdiyini araşdırmağı planlaşdırırıq.”

Müəllifimiz İnqrid Fadelli tərəfindən sizin üçün yazılmış , Sadie Harley tərəfindən redaktə edilmiş və Robert Eqan tərəfindən yoxlanılmış və nəzərdən keçirilmiş bu məqalə diqqətli insan əməyinin nəticəsidir. Müstəqil elmi jurnalistikanı yaşatmaq üçün sizin kimi oxuculara güvənirik. Bu hesabat sizin üçün əhəmiyyət kəsb edirsə, lütfən, ianə (xüsusilə aylıq) nəzərdən keçirin. Siz təşəkkür olaraq reklamsız hesab əldə edəcəksiniz .

Daha çox məlumat: K. Paluch et al, Nəzarətsiz işləyən yaddaş elementləri insanın medial temporal lob neyronlarında davamlı fəaliyyətlə kodlanır, Təbiət İnsan Davranışı (2025). DOI: 10.1038/s41562-025-02235-0 .

Jurnal məlumatı: Nature Human Behavior 

© 2025 Science X Network