Nə vaxt təqaüdə çıxacağınızı düşünürsünüz? 65 yasin? Gənc, şanslısan? Bəlkə bəxtiniz gətirmirsə, daha yaşlısınızsa və ya indi gəncsinizsə?

Yüksək gəlirli ölkədən ilk işə başlayan kimsə indiki pensiyaçılardan orta hesabla iki il gec təqaüdə çıxacağını gözləyə bilər. Bəzi ölkələrdə isə pensiya yaşı daha yüksək olacaq. Danimarka pensiya yaşını 2070-ci ilə qədər 74-ə çatdırmağı planlaşdırır .

Bununla belə, son 70 ildə cəmiyyətdə, iş bazarlarında , təhsil sistemlərində və pensiya siyasətlərində və meyllərində baş verən bütün dəyişikliklərə baxmayaraq , İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatının (OECD) varlı ölkələri tərəfindən müəyyən edilən əmək yaşı hələ də 15-64 arasındadır .

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=1857921027&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1722504515&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-07-rethink-idea-age.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI3LjAuNjUzMy43NCIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJOb3QpQTtCcmFuZCIsIjk5LjAuMC4wIl0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTI3LjAuNjUzMy43NCJdLFsiQ2hyb21pdW0iLCIxMjcuMC42NTMzLjc0Il1dLDBd&dt=1722502337557&bpp=1&bdt=290&idt=429&shv=r20240729&mjsv=m202407310101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D6bf3eefe49031f83%3AT%3D1721367059%3ART%3D1722504243%3AS%3DALNI_MacAfAOJA8VyURIyKJCZKOtEk96_Q&eo_id_str=ID%3D253fe466b124068d%3AT%3D1721367059%3ART%3D1722504243%3AS%3DAA-Afja3CR3UFVWEVuVSmzApOeu3&prev_fmts=0x0%2C1519x695&nras=2&correlator=1934071945436&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=1487&biw=1519&bih=695&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759876%2C44759927%2C44759837%2C44795922%2C95331833%2C95334529%2C95334829%2C95337868%2C31085793%2C95339233%2C95336266%2C31078663%2C31078665%2C31078668%2C31078670&oid=2&pvsid=3365085011319550&tmod=536144941&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C695&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=0&psd=W251bGwsbnVsbCwibGFiZWxfb25seV8xIiwxXQ..&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=M

Müəyyən bir əmək yaşına malik olmaq, pensiya planlarını planlaşdıran fərdlərə, eləcə də xərcləmə planları hazırlayan hökumətlərə kömək edir. Ancaq təəccüblüdür ki, bu yaş həddi standart ölçü olaraq qalır.

Axı, bu yaş aralığından kənarda olan çoxlu sayda insan həm rəsmi, həm də qeyri-rəsmi şəkildə iqtisadiyyata töhfə verməyə davam edir. Bugünkü pensiya yaşlarına baxmayaraq, İƏİT ölkələrində 65-69 yaşlı insanların orta hesabla 23%-i hələ də işləyir .

Bu, iş həyatı haqqında danışarkən yalnız xronoloji yaşa diqqət yetirməyin nə üçün problem olduğunu vurğulayır. Pensiya yaşı artdıqca, bu gün bildiyimiz əmək yaşı anlayışı getdikcə əhəmiyyətini itirəcək. Cəmiyyətlərin daha innovativ və dinamik yanaşmaya ehtiyacı var.

Bəzi ölkələrdə istifadə olunan alternativlərdən biri funksional yaş ideyası , müəyyən fiziki və əqli imkanların ölçüsüdür. Ancaq bu, yalnız pilotlar, yanğınsöndürənlər və polis kimi bəzi işlərə tətbiq edilir – burada görmə, fitness, beyin yaşı və qərar qəbul etmə kimi xüsusi qabiliyyətlər vurğulanır.

Funksional yaşın əsas ölçüyə çevrilməsi mütləq irəliyə doğru yol deyil, lakin bu, alternativ düşüncənin mümkün olduğunu göstərir.

Araşdırmalarım göstərir ki, insanların idrak yaşı, bioloji yaşı, funksional yaşı və sosial yaşı (yaşın özünü qavrayışı və yaşa uyğun davranışın sosial normaları) kimi digər ölçülər də onların işləmək, qazanmaq və ödəmək qabiliyyətlərinə təsir göstərir. Bunlar həmişə insanın xronoloji yaşı ilə uyğun gəlmir .

Bundan əlavə, “tipik” əmək qabiliyyətli insanlar əlilliklər və qayğı məsuliyyətləri də daxil olmaqla bir neçə səbəbə görə qazana bilməzlər. Və müxtəlif qrupların, məsələn , miqrantların tez-tez fərqli motivasiyaları, maraqları və muzdlu işdə iştirak imkanları olur.

Əksər sosial və iqtisadi parametrlərin yalnız yaşa görə müəyyən edilməsi açıq sosial və iqtisadi xərclərlə gəlir və bir çox cəhətdən cəmiyyətlərdə və iş yerlərində yaşlı münasibətlərini daha da gücləndirir.

Məsələn, yaşlı insanlar daha çox (məsələn, pensiya və müavinətlər) alarkən çox vaxt zəif və daha az məhsuldar kimi qəbul edilə bilər. İşdə də yaşlı insanlar ixtisarlara daha çox həssasdırlar və işə qəbul zamanı qərəzli münasibətlə üzləşirlər . Həmçinin, işəgötürənlər tez-tez təlim keçməyin çətin olduğunu düşünürlər.

Sadə dillə desək, mövcud iqtisadi və sosial sistemlər xronoloji yaşın yaşlı insanların cəmiyyətdə və iqtisadiyyatda faydalılığının ən yaxşı ölçüsü olduğu fikrini gücləndirir.

Sistemin ixtiyari təbiəti onun içində yaşçılıqdır. Yaşlı insanların iqtisadi və sosial yük kimi qavranılmasına qarşı çıxana qədər bu qərəzin dəyişməsi mümkün deyil .

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=2996406042&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1722504561&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-07-rethink-idea-age.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI3LjAuNjUzMy43NCIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJOb3QpQTtCcmFuZCIsIjk5LjAuMC4wIl0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTI3LjAuNjUzMy43NCJdLFsiQ2hyb21pdW0iLCIxMjcuMC42NTMzLjc0Il1dLDBd&dt=1722502337559&bpp=1&bdt=292&idt=443&shv=r20240729&mjsv=m202407310101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D6bf3eefe49031f83%3AT%3D1721367059%3ART%3D1722504243%3AS%3DALNI_MacAfAOJA8VyURIyKJCZKOtEk96_Q&eo_id_str=ID%3D253fe466b124068d%3AT%3D1721367059%3ART%3D1722504243%3AS%3DAA-Afja3CR3UFVWEVuVSmzApOeu3&prev_fmts=0x0%2C1519x695%2C540x135%2C1005x124&nras=3&correlator=1934071945436&frm=20&pv=1&tl=az&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=3143&biw=1519&bih=695&scr_x=0&scr_y=374&eid=44759876%2C44759927%2C44759837%2C44795922%2C95331833%2C95334529%2C95334829%2C95337868%2C31085793%2C95339233%2C95336266%2C31078663%2C31078665%2C31078668%2C31078670&oid=2&psts=AOrYGsl0Hps6ad0iUbr6LvuZDucvlqpUzl51-hQI6ls1r6792DyrVDID_cJsuzDt38qeE6oSOWAZRd0zZJ76sqdk4ba2emMHfORPBcT9JlE9L0fTt5PbNA&pvsid=3365085011319550&tmod=536144941&uas=3&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C695&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=0&psd=W251bGwsbnVsbCwibGFiZWxfb25seV8xIiwxXQ..&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=3&fsb=1&dtd=M

Dəyişiklik vaxtı?

Əmək qabiliyyətli yaş anlayışı, ehtimal ki, sənaye inqilabı və müasir əmək iqtisadiyyatının inkişafı ilə əlamətdar olan 19-cu və 20-ci əsrin əvvəllərində yaranmışdır. Cəmiyyətlər aqrar iqtisadiyyatdan sənaye iqtisadiyyatına keçdikcə, səmərəli iqtisadi planlaşdırma üçün işçi qüvvəsinin yaş strukturunun başa düşülməsi mühüm əhəmiyyət kəsb etdi.

Qanunvericilik mərhələləri, məsələn, Böyük Britaniyanın 1833-cü il tarixli Fabrik Aktı və 1918-ci il Təhsil Aktı uşaqların iş saatlarını məhdudlaşdıran və məktəbdən getmə yaşını müvafiq olaraq 12-dən 14-ə qaldıran rəsmi əmək yaşı strukturunun yaradılmasını əks etdirir. Bunlar uşaq əməyinin istismarının aradan qaldırılması və işçilərin şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədi daşıyırdı (baxmayaraq ki, məsələn, uşaq rəssamlar üçün istisnalar hələ də mövcuddur ).

Aşağı hədd uşaq əməyi ilə bağlı məsələlərlə sıx bağlı olsa da, yuxarı hədd insanların əksəriyyətinin adətən 64 və ya 65 yaşa qədər ödənişli işdə qaldığını göstərən qlobal məlumatlara əsaslanır . Bundan sonra iştirak nisbətləri kəskin şəkildə azalmağa başlayır.

Bu yaş aralığı məşğulluq siyasətinin, sosial təminat sistemlərinin, səhiyyə xidmətlərinin, iqtisadi proqnozların və təhlillərin layihələndirilməsi üçün meyar rolunu oynayır. Dünya Bankı , Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF) və Beynəlxalq Əmək Təşkilatı (BƏT) kimi əsas dünya təşkilatları da bu təsnifatdan istifadə edərək, məlumatların toplanmasında və hesabatların hazırlanmasında ölkələr üzrə və zamanla ardıcıllığa imkan verir.

Bundan əldə edilən mühüm metrik əmək qabiliyyətli əhali ilə müqayisədə asılılıqda olanların sayını ölçən qocalıqdan asılılıq əmsallarıdır (OADR). Bu, əhalinin məhsuldar hissəsinin iqtisadi yükünü ölçməyə kömək edir, bu yaş aralığında neçə nəfərin işlədiyini və xidmətlərin və infrastrukturun davamlı olması üçün vergi ödədiyini göstərir.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=2053027255&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1722504572&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-07-rethink-idea-age.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI3LjAuNjUzMy43NCIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJOb3QpQTtCcmFuZCIsIjk5LjAuMC4wIl0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTI3LjAuNjUzMy43NCJdLFsiQ2hyb21pdW0iLCIxMjcuMC42NTMzLjc0Il1dLDBd&dt=1722502337560&bpp=1&bdt=293&idt=444&shv=r20240729&mjsv=m202407310101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D6bf3eefe49031f83%3AT%3D1721367059%3ART%3D1722504563%3AS%3DALNI_MacAfAOJA8VyURIyKJCZKOtEk96_Q&eo_id_str=ID%3D253fe466b124068d%3AT%3D1721367059%3ART%3D1722504563%3AS%3DAA-Afja3CR3UFVWEVuVSmzApOeu3&prev_fmts=0x0%2C1519x695%2C540x135%2C1005x124%2C540x135&nras=3&correlator=1934071945436&frm=20&pv=1&tl=az&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=4334&biw=1519&bih=695&scr_x=0&scr_y=1578&eid=44759876%2C44759927%2C44759837%2C44795922%2C95331833%2C95334529%2C95334829%2C95337868%2C31085793%2C95339233%2C95336266%2C31078663%2C31078665%2C31078668%2C31078670&oid=2&psts=AOrYGsl0Hps6ad0iUbr6LvuZDucvlqpUzl51-hQI6ls1r6792DyrVDID_cJsuzDt38qeE6oSOWAZRd0zZJ76sqdk4ba2emMHfORPBcT9JlE9L0fTt5PbNA%2CAOrYGsnS18y8lynpZW9eGkKId7SBuhkrg6y1juO7iYLhiLkPE0ebxvg5VRvmvrtc50p-KA6rMuDv80uyrOdJJmIxlJNnC10c&pvsid=3365085011319550&tmod=536144941&uas=3&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C695&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=0&psd=W251bGwsbnVsbCwibGFiZWxfb25seV8xIiwxXQ..&nt=1&ifi=4&uci=a!4&btvi=4&fsb=1&dtd=M

Bu müəyyən edilmiş yaş həddi xaricində çoxlu yaşlı və ya çoxlu gənc olan əyri əhali milli sərvət və resursları gərginləşdirə bilər, çünki daha az insan işləmək və dövlət xidmətləri və müavinət sistemləri üçün ödəniş etmək imkanına malikdir.

Amma indiki sərt quruluş süni bir parçalanma yaratmaq üçün qocaları gənclərlə qarşı-qarşıya qoyur. Bu, çox vaxt nəsillər arasında gərginliyə və resurslar uğrunda rəqabətə gətirib çıxarır . Yuxarı yaş həddi dövlət pensiya yaşına uyğunlaşdırılsa belə , insan əhalisinin daim genişlənən uzunömürlülük meyllərini nəzərə alaraq, bu, özbaşına qalacaq .

Digər mümkün sistem , iqtisadi cəhətdən qeyri-aktiv və iqtisadi cəhətdən aktiv nisbətin istifadə edildiyi aktiv asılılıq nisbəti (ADR) ola bilər . Amma bu da dairəvi tədbir sayılmır, çünki insanların iqtisadi müstəqilliyinə bir sıra sosial-mədəni amillər təsir göstərir.

Şübhə yoxdur ki, mövcud strukturda dəyişikliklər mürəkkəb və vaxt aparacaq, sistemlərin yenidən işlənməsi və yenidən qurulmasını tələb edəcək.

Lakin düzgün istiqamətdə bir addım xronoloji yaşa əsaslanan strukturları mərhələli şəkildə ləğv etmək olardı. Yaşı iqtisadi tədbirlərdən ayıran vahid dəyişiklik cəmiyyətləri bir ölçü kimi xronoloji yaşın dəyərinə dair fikirlərini yenidən nəzərdən keçirməyə vadar edəcək və süni yaş fərqini aradan qaldırmağa kömək edəcək.

Yaşı sosial və iqtisadi kimlik kimi istifadə etmək ardıcıl deyil. Maye şəxsiyyətlər əsrində yaş, cəmiyyət və iqtisadiyyat arasındakı əlaqələri yenidən qiymətləndirməyin vaxtıdır. Cəmiyyətlərin həm iqtisadi, həm də qeyri-iqtisadi ehtiyacların və töhfələrin dəyərini tanıyacaq dinamik, yaşa uyğun yanaşmaya ehtiyacı var.

The Conversation tərəfindən təmin edilmişdir