Planetin buzlaqlarının geri çəkilməsi iqlim dəyişikliyinin dünya ekosistemlərinə geniş təsirinin ən görünən və dramatik göstəricilərindən biridir.

İndi Nature Reviews Biomüxtəliflik jurnalında dərc olunmuş yeni məqalə buzlaqların geri çəkilməsinin buzda, suda və quruda qeyri-müəyyən dəyişikliklərə səbəb olduğunu və onların itirilməsinin planetimizin sağlamlığını necə təhdid etdiyini daha çox işıqlandırdı.

Tədqiqat icmalı böyük mənzərəni ortaya çıxarmaq üçün buzlaqların geri çəkilməsinin spesifik aspektlərinə yönəlmiş 160-dan çox tədqiqat məqaləsini təhlil etdi: biomüxtəlifliyə və ekosistem funksiyasına qlobal təsir göstərir ki, bu unikal ekosistemlərdə yaşamaq üçün təkamül etmiş minlərlə növün buzlaqların sürətlə əriməsi təhlükəsi var .

Wollongong Universiteti (UOW), Britaniya Antarktika Tədqiqatı, Kembric Universiteti və Otaqo Universiteti, eləcə də Lozanna Universiteti, Minnesota Universiteti, Milan Universitetindən olan Antarktidanın Ətraf Mühitin Gələcəyinin Təhlükəsizliyi (SAEF) tədqiqatçıları da daxil olmaqla dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan elm adamları məqaləyə öz töhfələrini verdilər.

UOW Elmlər Məktəbinin ARC Laureatı Təqaüdçüsü, görkəmli professor Şaron Robinson AM, buzlaqlarda minlərlə il ola bilən buzların olduğunu və Yerin tarixinin və sağlamlığının zamanla necə təkamül etdiyinə dair həyati bir görüntü təqdim etdiyini söylədi.

SAEF-in Elmi Tətbiq üzrə Direktor müavini, professor Robinson deyib: “Buzlaqlar, xüsusən də iqlimin istiləşməsi şəraitində planetimizin sağlamlığını anlamaq üçün əlimizdə olan ən qiymətli vasitələrdən biridir. “Buzlaqlar və buzlaqların təsirinə məruz qalan ekosistemlər həyatın bütün səltənətlərini əhatə edən unikal biomüxtəlifliyə ev sahibliyi edir, lakin qlobal iqlim istiləşdikcə buzlaqlar geri çəkilir, mütəxəssis növləri, ekosistem funksiyaları və sabitliyi təhlükə altına alır.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1751428779&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1747146079&rafmt=1&armr=3&format=540×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-05-glaciers-faster-threatening-biodiversity-ecosystem.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM2LjAuNzEwMy45MyIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNi4wLjcxMDMuOTMiXSxbIkdvb2dsZSBDaHJvbWUiLCIxMzYuMC43MTAzLjkzIl0sWyJOb3QuQS9CcmFuZCIsIjk5LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1747146079532&bpp=1&bdt=167&idt=74&shv=r20250508&mjsv=m202505070201&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De2af2bea6b3e2e90%3AT%3D1735548424%3ART%3D1747145896%3AS%3DALNI_MZIaWdAh-lthHlhpkWN2g6ZC7xT8A&gpic=UID%3D00000f8412a58936%3AT%3D1735548424%3ART%3D1747145896%3AS%3DALNI_MaJ_6ILTTPz6uEc3lU2rNf9ZPgQbA&eo_id_str=ID%3D1b1b09cf233e1b4b%3AT%3D1735548424%3ART%3D1747145896%3AS%3DAA-AfjZKostxhmsFX2YCqOZbTGHa&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=7549845737949&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2018&biw=1521&bih=730&scr_x=0&scr_y=0&eid=31092113%2C31092192%2C31092196%2C95353387%2C95354564%2C31092328&oid=2&pvsid=1701035849663248&tmod=430338225&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C730&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=82

“Buzlaqların geri çəkilməsi, buzlaqların səthindən tutmuş yeni məruz qalmış quru və dəniz ekosistemlərinə qədər saysız-hesabsız müxtəlif yaşayış yerlərində biomüxtəliflik və ekosistem funksiyalarında dəyişikliklərə səbəb olur. Bütün dünyada buzlaqların ekosistemləri minlərlə mikroorqanizmləri, bitkiləri, onurğasızları və onurğalıları ehtiva edir.”

İqlim istiləşməsi səbəbindən buzlaqlar tarixin hər hansı digər nöqtəsinə nisbətən daha sürətlə geri çəkilir və bütün dünyada onların 2050-ci ilə qədər kütlələrinin üçdə birini itirəcəyi proqnozlaşdırılır.

Quruda buzlaqlar əmələ gəlir və əridikdə yavaş-yavaş su axını çaylara və dərələrə axır. Bununla belə, buzlaqlar sürətlə əridikdə, böyük su axını yerli ekosistemləri gərginləşdirir, insanlar, flora və fauna üçün su təhlükəsizliyini azaldır və dəniz səviyyəsinin yüksəlməsinə töhfə verir.

Geri çəkilən buzlaqlar okean axınlarını dəyişə bilər və dağıdıcı qlobal hava şəraiti və bütün dünyada balıqçılığın dağılması ilə əlaqələndirilir.

Mikro səviyyədə, professor Robinson buzlaqların yoxa çıxmasının bu kritik ekosistemləri ev adlandıran növlərə və qida maddələrinə təsirlər kaskadına səbəb olduğunu söylədi. Buzlaqsız landşaftlar ilkin olaraq qabaqcıl növlərin (yeni mühiti ilk dəfə koloniyalaşdıran növlərin) inkişafı üçün yer təmin etsə də, ekosistemdəki dəyişiklik sonda biomüxtəlifliyin itirilməsinə gətirib çıxarır.

“Buzlaqları səciyyələndirən unikal ekosistem, bu yerdə inkişaf edən biomüxtəliflik və mikroorqanizmlərin mürəkkəb kombinasiyası zaman keçdikcə öz yerini verir, çünki ümumi növlər – bir çox müxtəlif yerlərdə inkişaf edə bilən, lakin bu mühitə xas olmayan növlər – öz yerini alır” dedi.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

“Məsələn, Yer kürəsinin şirin suyunun dörddə üçünün buzlaqlarda saxlandığını nəzərə alsaq, sürətli geri çəkilmə bir çox su ekosistemlərinin və növlərinin yoxa çıxmasına və ya əhəmiyyətli dərəcədə pozulmasına səbəb olacaq. Bura qida təchizatı , qidalanma sahələri və cütləşmə yerləri daxildir və yerli yoxa çıxmalara səbəb ola bilər.

“Buzlaqlardan sığınacaq və ya yuva yeri kimi istifadə edən məməlilərin gələcəyi də qeyri-müəyyəndir. Əslində, buzlaqların yerinə yetirdiyi fərqli funksiyalar aşınmaya və planetin incə ekosisteminə uzun müddət təsirlərə səbəb ola bilər.”

Professor Robinson bildirib ki, araşdırma ekosistemlərin təkamülünün və buzlaqların geri çəkilməsindən sonra növlərin kompleks qarşılıqlı əlaqəsinin daha yaxşı başa düşülməsinə ehtiyac olduğunu vurğulayır ki, bu da biomüxtəlifliyin nəticələrini proqnozlaşdırmağa və dəqiq qorunma strategiyalarını inkişaf etdirməyə kömək edəcək.

“Biz buzlaq landşaftında baş verən dağıdıcı dəyişiklikləri azalda biləcək idarəetmənin mühafizəsi praktikalarını və siyasətlərini məlumatlandırmaq üçün təsirləri başa düşməliyik” dedi.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı 2025-ci ili Beynəlxalq Buzlaqların Mühafizəsi İli elan etmişdir – bu, buzlaqların iqlim sistemində və hidroloji dövrədə kritik rolu və bu gözlənilən dəyişikliklərin iqtisadi, sosial və ətraf mühitə təsirləri haqqında qlobal məlumatlılığı artırmaq üçün bir fürsətdir.

Daha çox məlumat: Gianalberto Losapio et al, Deglaciation of biomüxtəlifliyə və ekosistem funksiyasına təsirləri, Təbiət Baxışları Biomüxtəliflik (2025). DOI: 10.1038/s44358-025-00049-6

Wollongong Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir