Dəniz səviyyəsi qalxdıqca və hava şəraiti daha da kəskinləşdikcə, hər yerdə sahilyanı bölgələr sürünən bir təhlükə ilə üzləşir: duz.

Şirin suların və torpaqların şoranlaşması bütün dünyada 500 milyon insana, xüsusən də çay deltalarının aşağı hissəsində mənfi təsir göstərir.

Portsmut Universitetinin tədqiqatçılarının Dəkkə Universiteti və Curtin Universiteti ilə birgə apardığı yeni araşdırma, yüksələn okeanların duzlu suyu dünyanın ən böyük çayının mənsəbində – Banqladeşdəki Benqal Deltasında şirin su çaylarına və yeraltı su mənbələrinə necə itələdiyinə işıq salır.

Banqladeş sahillərindəki 50-dən çox monitorinq stansiyasının təxminən iyirmi illik məlumatlarına əsaslanaraq, komanda xüsusilə 2000-ci illərin ortalarından bəri çaylarda və estuarlarda duz səviyyəsinin ardıcıl artımını izlədi.

Deltanın artıq gelgit təsirinə daha çox meylli olan qərb hissələri duzluluğun ən sürətli artımını göstərdi. Məlumatlar göstərir ki, dəniz səviyyəsinin qalxması, şirin su axınının azalması və getdikcə daha tez-tez baş verən fırtına dalğalarının birləşməsi dənizin daxili hərəkətinə və duzlu suyun saxlanmasına kömək edir.

Təxminən 2007-ci ildən bəri deltanın bir çox hissəsində duzluluğun mərhələli şəkildə artması müşahidə olunur ki, bu da tez-tez Sidr siklonu kimi güclü fırtınalarla əlaqələndirilir. Bu dəyişikliklər məhsulu məhv edə, ərzaq təhlükəsizliyini poza və icmaları köçməyə məcbur edə bilər. Təhlil əsasən ətraf mühit məlumatlarına diqqət yetirsə də, duzluluğun daxil olmasının dolanışıq vasitələri, ictimai sağlamlıq və regional sabitlik üçün getdikcə daha çox təhlükə yaratdığını vurğulayır.

“Ecological Indicators” jurnalında dərc olunan tədqiqat dünyanın istənilən delta sistemində ən ətraflı və uzunmüddətli duzluluq məlumat dəstlərindən birini istifadə edir . O, uzunmüddətli tendensiyaları qısamüddətli hava və ya mövsümi dəyişikliklərdən ayırmaq üçün qabaqcıl statistik metodlardan istifadə edib.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1751428779&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1748074659&rafmt=1&armr=3&format=540×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-05-sea-inland-global-climate-bangladesh.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM2LjAuNzEwMy4xMTQiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siQ2hyb21pdW0iLCIxMzYuMC43MTAzLjExNCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNi4wLjcxMDMuMTE0Il0sWyJOb3QuQS9CcmFuZCIsIjk5LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1748074658215&bpp=7&bdt=145&idt=43&shv=r20250521&mjsv=m202505200101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De2af2bea6b3e2e90%3AT%3D1735548424%3ART%3D1748074395%3AS%3DALNI_MZIaWdAh-lthHlhpkWN2g6ZC7xT8A&gpic=UID%3D00000f8412a58936%3AT%3D1735548424%3ART%3D1748074395%3AS%3DALNI_MaJ_6ILTTPz6uEc3lU2rNf9ZPgQbA&eo_id_str=ID%3D1b1b09cf233e1b4b%3AT%3D1735548424%3ART%3D1748074395%3AS%3DAA-AfjZKostxhmsFX2YCqOZbTGHa&prev_fmts=0x0%2C336x280&nras=1&correlator=5265080162339&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2103&biw=1521&bih=730&scr_x=0&scr_y=0&eid=31092113%2C31092618%2C95353386%2C31092611%2C95361621%2C95360958%2C95360801&oid=2&pvsid=29901767716425&tmod=771716099&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C730&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=4&uci=a!4&btvi=1&fsb=1&dtd=1702

Tədqiqatçılar Dənizdə Nəzarət Edilən Estuarine və Aquifer Nexus (OCEAN) çərçivəsi adlı yeni konseptual modeli təqdim etdilər ki, bu, dik sualtı yamaclar və məhdud gelgit axınları kimi dəniz xüsusiyyətlərinin alçaq sahil zonalarında duzu necə tuta biləcəyini vurğulayır.

Portsmut Universitetinin Ətraf Mühit və Həyat Elmləri Məktəbindən Dr. Mohammad Hoque dedi: “Bizim Benqal Deltasında gördüklərimiz təkcə yerli böhran deyil, bu, bütün dünyada alçaq sahilyanı ərazilər üçün gələnlərin siqnalıdır.

“Duzluluq bir çox insanın düşündüyündən daha sürətlə yüksəlir və daha çox daxili ərazilərə çatır və bu, su təhlükəsizliyi, kənd təsərrüfatı və yaşayış vasitələri üçün böyük nəticələrlə səssizcə baş verir. Bu araşdırma bizə bunun arxasında duran mexanizmləri anlamağa kömək edir və əlaqələndirilmiş, qlobal fəaliyyətin vacibliyini vurğulayır.”

Tapıntılar həmçinin yalnız torpaq əsaslı həllərə güvənməyin sərhədlərini göstərir. Sahillər, çay yatağının dəyişdirilməsi və yuxarı bəndlər kimi insan müdaxilələri şirin su axınını məhdudlaşdırmaqla işi daha da pisləşdirir.

Eyni zamanda, dəniz dinamikası – çöküntülərin yığılması və okean axınının dəyişməsi kimi – əvvəllər qiymətləndiriləndən daha böyük rol oynayır. Buna görə də problemin həlli çayları, okeanları və iqlim sistemlərini birləşdirən inteqrasiya olunmuş yanaşmaları tələb edir.

Los Angeles County və Sakramento-San Joaquin Deltası da daxil olmaqla Kaliforniyanın sahilyanı bölgələri innovativ tədbirlər vasitəsilə duzlu suyun müdaxiləsi ilə mübarizə aparır. LA-da şirin su dəniz suyuna qarşı hidravlik maneələr yaratmaq üçün akiferlərə vurulur. Bununla belə, əhalinin artımı və yeraltı suların çıxarılması bu səylərə meydan oxumaqda davam edir.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

“Diqqət Banqladeşə yönəldilsə də, tədqiqatın nəticələri qlobaldır” dedi keçmiş Ph.D. Dr. Sean Feist. Portsmut Universitetində tədqiqatçı və indi Test Valley Borough Şurasının elmi işçisidir.

“Vyetnamdakı Mekonq Deltasından ABŞ-ın Luiziana ştatının bataqlıq ərazilərinə qədər sahilyanı bölgələr də oxşar təzyiqlərlə üzləşir. Dəniz səviyyəsi yüksəlməyə davam etdikcə, kənd təsərrüfatı torpaqlarının duzlu olması, içməli suların içilməz hala gəlməsi və dayaz yeraltı suların daimi şor olması riski getdikcə daha da ciddiləşir.”

Qəzet tövsiyyə edir ki, duzluluq səviyyələrinin dəyişməsi ilə bağlı oxşar uzunmüddətli araşdırmalar dünyanın digər həssas sahil bölgələrində , xüsusən də yüksələn dənizlərə, çay axınının azalmasına və fırtınaların artmasına səbəb olan alçaq deltalarda aparılsın. Qısamüddətli məlumat dəstləri tez-tez şoranlaşmanın miqyasını və ya tempini təhrif edə bilər, uzadılmış qeydlər isə duzlu su müdaxiləsinin zamanla necə inkişaf etdiyini daha aydın şəkildə təqdim edir.

Curtin Universitetindən Dr. Əşrəf Devan dedi: “Nəhayət, bu araşdırma deltaların sürünən şoranlaşmasının yavaş hərəkət edən, lakin dərindən pozucu bir güc olduğunu vurğulayır. Duza dözümlü kənd təsərrüfatına təcili investisiya, daha yaxşı su anbarı və bütün çay hövzələrində strateji planlaşdırma olmadan, şoranlığın pozucu təsiri ola bilər.

“Benqal Deltası iqlim dəyişikliyinin cəbhə xəttindədir, lakin o, tək deyil. Burada müşahidə olunan nümunələr dünyanın bir çox böyük sahil bölgələrində yaranır. Sonrakı hadisələr bizim nə qədər tez reaksiya verməyimizdən asılıdır.”

Ətraflı məlumat: Sean E. Feist et al, Dəniz səviyyəsinin qalxması aşağı ərazilərdə yerləşən Banqladeşdə şoranlaşma nümunələrində dəyişikliklərə səbəb olur, Ekoloji Göstəricilər (2025). DOI: 10.1016/j.ecolind.2025.113543

Jurnal məlumatı: Ekoloji Göstəricilər 

Portsmut Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir