Karbon dioksid səviyyəsinin artması iqlimdən daha çox təsir edir; okeanların kimyasına da təsir göstərirlər. Duzlu su karbon dioksidi udduqda, su heyvanlarının ekosistemini dəyişdirən turşu olur.

Bəs okeanın turşulaşması, genetik quruluşu ətraf mühitdən asılı olaraq dəyişə bilən heyvanlara necə təsir edir ? Environmental Science & Technology jurnalında dərc edilən bir araşdırma bu sualı istiridyələrin “gözləri” vasitəsilə həll edir.

Oysters, məməlilərdən və quşlardan fərqli olaraq, mayalanma nöqtəsində cinsini diktə edən xromosomlara malik deyildir. İkiqapaqlılar, onların kişi və ya dişi olduqlarını təyin edən genetik siqnalları işə salmaq üçün ətraf mühit faktorlarına güvənirlər – bu mexanizm ətraf mühitin cinsinin təyini kimi tanınır.

Əvvəlki tədqiqatlar temperatur və qidanın mövcudluğu kimi ətraf mühit siqnallarının su heyvanları üçün qadın-kişi nisbətlərini necə dəyişdirə biləcəyini araşdırdı , lakin pH səviyyələrinin dəyişməsi diqqətdən kənarda qaldı. İndi Xin Dang və Vengatesen Thiyagarajanın rəhbərlik etdiyi tədqiqat qrupu okean turşusunun həm inkubasiya müəssisələrində, həm də vəhşi təbiətdə nəsillər boyu istiridyələrin cins nisbətinə necə təsir göstərə biləcəyini araşdırdı.

Tədqiqatçılar tədqiqatın ilk nəsli istiridyələri vəhşi təbiətdən topladılar və okeanların turşuluğunu təqlid etmək üçün onları biri neytral pH, digəri isə bir qədər daha turşulu su ilə iki fərqli tanka yerləşdirdilər. Turşu çənindəki vəhşi istiridyələrin nəsilləri (ikinci nəsil) neytral pH çənində yumurtlayanlardan daha yüksək dişi-erkək nisbətinə malik idi.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1737698831&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-01-acidic-oceans-affect-sex-oysters.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMxLjAuNjc3OC4yNjciLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjY3Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjY3Il0sWyJOb3RfQSBCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1737698831124&bpp=1&bdt=78&idt=72&shv=r20250121&mjsv=m202501160401&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1737698505%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1737698505%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1737698505%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=6469640979002&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=1845&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95349947%2C95347432&oid=2&pvsid=576572604173886&tmod=1660116698&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=75

Daha sonra komanda ikinci nəsil istiridyələri turşulu çəndən iki fərqli təbii yaşayış yerinə köçürdü: biri neytral pH, digəri isə turşulu pH ilə. Üçüncü nəsil istiridyələrin yaşayış yerinin pH-ından asılı olmayaraq daha yüksək qadın-kişi nisbətləri var idi ki, bu da pH vasitəçiliyi ilə cinsi təyinetmənin istiridyələr üçün transgenerasiya ola biləcəyini nümayiş etdirdi.

Eyni şəkildə, pH-vasitəçiliyi ilə cinsi təyinetmə də nəzarət qrupu nəsillərində baş verdi. İkinci nəsil nəzarət qrupu istiridyələri turşulu təbii yaşayış mühitlərinə köçürüldükdə, onların nəslinin neytral pH təbii yaşayış mühitinə köçürülmüş nəzarət qrupu istiridyələrinə nisbətən daha yüksək qadın-kişi nisbəti var idi.

Komanda həmçinin genetik analiz vasitəsilə pH və cinsiyyət təyini arasındakı əlaqəni araşdırıb. Nəticələr göstərdi ki, qadın inkişafında iştirak edən bir sıra genlər asidik pH-a cavab olaraq işə düşdü, kişi inkişafında iştirak edən fərqli genlər dəsti bağlandı. Bu nəticələr istiridyələrdə cinsiyyətin ətraf mühitlə müəyyən edilməsi üçün yeni bir tetikleyicini ortaya qoyur.

Dang deyir: “Bu tədqiqat, aşağı pH-a məruz qalma nəticəsində qadınlara qarşı çoxlu nəsillər üzrə qərəzli cins nisbətini sənədləşdirən ilk tədqiqatdır”. “Nəticələr ətraf mühitin cinsinin təyini ilə bağlı anlayışımızı genişləndirir və gələcək qlobal dəyişikliklərin mollyuskaların və digər dəniz orqanizmlərinin çoxalmasına və populyasiya dinamikasına mümkün təsirini vurğulayır .”

Tədqiqatçıların növbəti addımları iqlim dəyişikliyinə cavab olaraq genetik tənzimləməni daha yaxşı başa düşmək və istiridyə akvakulturasında pH cinsinin təyininin tətbiqini sınaqdan keçirmək üçün digər dəniz heyvanlarında bu fenomeni araşdırmaqdan ibarətdir .

Daha çox məlumat: Xin Dang et al, Aşağı pH daha çox qadın nəsli deməkdir: Dəniz Bivalves Cins Nisbətində Çoxnəsil Plasticity, Ətraf Mühit Elmi və Texnologiyası (2024). DOI: 10.1021/acs.est.4c07808

Jurnal məlumatı: Environmental Science & Technology 

Amerika Kimya Cəmiyyəti tərəfindən təmin edilmişdir