Pərvaiz BUXARİ

Andrew Zinin tərəfindən redaktə edilmişdir

 Redaktorların qeydləriHər qışda qatı duman Yeni Dehlini və onun 30 milyon sakinini boğur.

Hindistanın genişlənən paytaxtı Yeni Dehlidə bulud toxumundan istifadə edərək havanın çirklənməsi ilə mübarizə səyləri, elm adamları və fəalların bu hərəkətin effektivliyini şübhə altına alması ilə nəticələndi.

Bulud səpilməsi , havadan çirkləndiriciləri yuya bilən, yağışı tetiklemek üçün gümüş yodid və duz kimi hissəciklərin təyyarədən buludlara səpilməsini nəzərdə tutur .

Hindistan Texnologiya İnstitutu (IIT) Kanpur ilə işləyən Dehli səlahiyyətliləri, keçən həftə şəhərin bəzi hissələri üzərində Cessna təyyarəsindən istifadə edərək sınaqlara başladılar.

Lakin səlahiyyətlilər, ilk sınaqların nazik bulud örtüyünə görə çox az yağış yağdığını söylədi.

Dehlidə ətraf mühitin qorunması kampaniyası aparan Bhavreen Kandhari, “Bu, heç vaxt işi görməyəcək, bu, bir illüziyadır” dedi. “Yalnız biz havanı çirkləndirən mənbələri təmizlədikdə ona nəzarət edə bilərik”.

Yerli medianın məlumatına görə, hökumət sınaqlara təxminən 364 min dollar xərcləyib.

Hər qışda qalın duman Dehlini və onun 30 milyon sakinini boğur. Soyuq hava təsərrüfat yanğınları, fabriklər və nəqliyyat vasitələrinin emissiyalarını saxlayır.

Nəqliyyat vasitələrinə qoyulan məhdudiyyətlər, duman udma qüllələri və duman püskürən yük maşınları kimi müxtəlif müdaxilələrə baxmayaraq, havanın keyfiyyəti dünyanın paytaxtı üçün ən pis yerlər sırasındadır.

Son sınaqdan bir gün sonra xərçəngə səbəb olan PM2.5 hissəciklərinin səviyyəsi 323-ə çatdı ki, bu da Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının təyin etdiyi gündəlik limitlərdən 20 dəfə çoxdur. Çox güman ki, mövsüm ərzində daha da pisləşəcək.

Keçən il The Lancet Planetary Health -də dərc edilən bir araşdırma, 2009-2019-cu illər arasında Hindistanda 3,8 milyon ölümün havanın çirklənməsi ilə əlaqəli olduğunu təxmin etdi.Gümüş yodid ilə bulud səpilməsinin havanın çirklənməsini necə azalda biləcəyini göstərən infoqrafika.

Özlərinə səpilən kimyəvi maddələrin uzunmüddətli təsiri ilə bağlı suallar da var.

ABŞ Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyi “məhdud” tədqiqatların gümüş yodidin ətraf mühitə və ya sağlamlığa təhlükə yaratmadığını qeyd etsə də, daha geniş istifadənin təsirinin “məlum olmadığını” qəbul edir.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1751428779&adf=2612643799&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1762162857&rafmt=1&armr=3&format=540×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-11-delhi-cloud-seeding-effort-ease.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&aieuf=1&aicrs=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTAuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTQxLjAuNzM5MC4xMjMiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjE0MS4wLjczOTAuMTIzIl0sWyJOb3Q_QV9CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTQxLjAuNzM5MC4xMjMiXV0sMF0.&abgtt=6&dt=1762162857000&bpp=1&bdt=72&idt=89&shv=r20251029&mjsv=m202510280101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df6049ed7e99f41d6%3AT%3D1758189974%3ART%3D1762162644%3AS%3DALNI_MaaPMCT0xh3cG3vjPdhDrCm-4bmsQ&gpic=UID%3D000011649d2287ad%3AT%3D1758189974%3ART%3D1762162644%3AS%3DALNI_MYn_5IniDsN9mR9RitcGLlhmM6RdA&eo_id_str=ID%3D7ecb922b825847ec%3AT%3D1758189974%3ART%3D1762162644%3AS%3DAA-Afjb6HIEPaknKAwak0Eq3BEfy&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=4427939227628&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=864&u_w=1536&u_ah=824&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2571&biw=1521&bih=738&scr_x=0&scr_y=0&eid=31093849%2C31095515%2C31095563%2C31095564%2C31095566%2C42531705%2C95376113%2C95344790%2C95373848&oid=2&pvsid=8544126592263112&tmod=18087232&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C824%2C1536%2C738&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDFd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=166

“Araşdırma prosesi”

Ətraf mühit fəalları deyirlər ki , bulud səpilməsi yağış yağdırsa belə , faydaları qısamüddətlidir.

Cornell Universitetində iqlimşünas Daniele Visioni, ağır çirklənmiş şəraitdə bunun nə qədər səmərəli olduğunun aydın olmadığını söylədi.

“Havada rütubət olmayan yerdə yağış yarada bilməz, ancaq suyun bir hissəsini başqa bir yerdə deyil, bir yerdə kondensasiya etməyə məcbur edir” dedi AFP.

“Çirklənməni həssas şəkildə azalda biləcək tək bir şey var: qalıq yanacaqların yandırılmasının qarşısını almaq.”

Dehlinin hakim Bharatiya Janata Partiyasından (BJP) Virendra Sachdeva, bulud səpmə təcrübəsini “elmi uğursuzluq” kimi rədd etmək üçün hələ tez olduğunu söylədi.

“Bu, tədqiqat prosesinin bir hissəsidir və uğur həmişə ilk cəhddə əldə edilmir” dedi.

Bununla birlikdə, IIT Delhi-də iki atmosfer alimi bulud əkmə planını “başqa bir hiylə” adlandırdı.Yeni Dehlidə hava keyfiyyəti dünyanın paytaxtı üçün ən pislərdən biridir.

Şahzad Qani və Krişna Açutarao “The Hindu” qəzetində yazırdılar: “Bu, elmin səhv tətbiq edildiyi və etikaya məhəl qoyulmayan bir dərslik hadisəsidir”.

Dehlidə yerləşən Elm və Ətraf Mühit Mərkəzindən Mohan George, süni yağışın cavab olmadığını söylədi.

Alim AFP-yə deyib: “Yağış dayandıqca çirklənmə səviyyəsi demək olar ki, dərhal geri qayıdacaq”.

İşlədikdə, bir sahədə yağıntıları artıracaq, digərində isə potensial olaraq azalacaq.

‘Bahalı tamaşa’

İlk dəfə 1940-cı illərdə inkişaf etdirilən bulud əkilməsi müxtəlif ölkələrdə yağış yağdırmaq, dumanı təmizləmək və quraqlığı azaltmaq üçün istifadə edilmişdir, lakin qarışıq nəticələr əldə edilmişdir.

Çin 2008-ci il Pekin Olimpiadasında hava şəraitinə nəzarət etmək üçün ondan istifadə etdi.

Gani və Achutarao, Dehlinin çirklənməsinin səbəblərinin – yoxlanılmamış emissiyaların və mövsümi məhsulun yanmasının – yaxşı məlum olduğunu söylədi.

Həll yolları da belədir – daha təmiz yanacaq, daha yaxşı tullantıların idarə edilməsi və qaydaların daha sərt şəkildə tətbiqi.

“Bu prioritetləri gücləndirmək əvəzinə, elmi ekosistemin hissələri – tədqiqatçılar, məsləhətçilər və institutlar – böhranın mənbələrini həll etmək üçün çox az iş görəcək bahalı bir tamaşaya etibarlılıq verir” dedilər.

Jurnal məlumatı: The Lancet Planetary Health 

© 2025 AFP