“Bunu gördünmü?” Bu, hər gün eşitdiyimiz sadə bir ifadədir, amma “bu”nun nə demək olduğunu necə bilək? PLOS One -da nəşr olunan Kyushu Universitetinin yeni araşdırması göstərir ki, uşaqlar və böyüklər bu cür şifahi qeyri-müəyyənlikləri şərh etmək üçün müxtəlif strategiyalardan istifadə edərək, insan dilinin başa düşülməsinin inkişafı ilə bağlı yeni fikirlər təklif edirlər.

Sakit bir gecə səmasına baxdığınızı təsəvvür edin. Bir ulduz səmada dalğalandıqda və kimsə “Bunu gördünüzmü?” deyə soruşduqda, təbii olaraq başa düşürük ki, onlar arxa planda parıldayan ulduzları deyil, axan ulduzu nəzərdə tuturlar.

Kyushu Universitetinin İnsan-Ətraf Mühit Tədqiqatları Fakültəsindən Tədqiqatçı Reiki Kişimoto və professor Kazuhide Hashiya izah edir: “Birgə danışıq mühitində axan ulduz diqqəti cəlb edən, dinləyiciləri asanlıqla “o” anla əlaqələndirməyə vadar edən təəccüblü hadisədir”.

Gündəlik söhbətlərimiz qeyri-müəyyənliklə doludur. Bununla belə, ünsiyyət adətən rəvan gedir, çünki dinləyicilər saysız-hesabsız imkanlardan əsas işarələri müəyyən edə və danışanın niyyətini şərh edə bilirlər. Bu işarələrə çox vaxt diqqəti cəlb edən hadisələr və ya indicə baş vermiş hadisələr daxildir.

Bu tərcümə bacarıqlarının necə inkişaf etdiyini öyrənmək üçün Kyushu Universitetinin tədqiqatçıları yapon uşaqları (7-10 yaş) və böyüklər ilə psixoloji təcrübələr apardılar.

İştirakçılara soldan sağa bir-bir peyda olan doqquz canavarı əks etdirən bir sıra animasiyalar nümayiş etdirildi . Canavarlardan səkkizi eyni hərəkəti – məsələn, gitara çalmaq kimi – yerinə yetirərkən, bir canavar yemək kimi fərqli bir şey etdi. Sonuncu canavar peyda olandan sonra iştirakçılar yaponca “Ima-no mita?” (“Bunu gördünüzmü?” mənasını verir) və “ki”nin hansı hadisəni nəzərdə tutduğunu sərbəst seçmək istəndi.

Nəticələr göstərir ki, əksər uşaqlar və böyüklər ya sonuncu canavarı, ya da fərqli şəkildə çıxış edəni seçirlər. Bu, yenilik və nadirliyin yaş qrupları arasında qeyri-müəyyənliyi həll etmək üçün ümumi işarələr kimi xidmət etdiyini göstərir. Bununla belə, uşaqlar böyüklərdən daha çox sonuncu canavarı seçirlər və “bunu” sadəcə baş verənləri nəzərdə tuturlar.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=4203178812&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1743002712&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-03-language-ambiguity-children-adults-contextual.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM0LjAuNjk5OC4xNzciLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siQ2hyb21pdW0iLCIxMzQuMC42OTk4LjE3NyJdLFsiTm90OkEtQnJhbmQiLCIyNC4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNC4wLjY5OTguMTc3Il1dLDBd&dt=1743002712238&bpp=1&bdt=156&idt=210&shv=r20250324&mjsv=m202503200101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De2af2bea6b3e2e90%3AT%3D1735548424%3ART%3D1743002584%3AS%3DALNI_MZIaWdAh-lthHlhpkWN2g6ZC7xT8A&gpic=UID%3D00000f8412a58936%3AT%3D1735548424%3ART%3D1743002584%3AS%3DALNI_MaJ_6ILTTPz6uEc3lU2rNf9ZPgQbA&eo_id_str=ID%3D1b1b09cf233e1b4b%3AT%3D1735548424%3ART%3D1743002584%3AS%3DAA-AfjZKostxhmsFX2YCqOZbTGHa&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=1010679557855&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=5&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2302&biw=1521&bih=730&scr_x=0&scr_y=0&eid=31091180%2C42532524%2C95354565%2C95356498%2C95356504%2C31088249%2C95355300&oid=2&pvsid=1792426744835789&tmod=1850756047&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage5.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C730&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=219

Uşaqlar və böyüklər də nadirliyi və yeniliyi fərqli şəkildə emal edirlər. Bənzərsiz davranan canavar ardıcıllıqla daha sonra göründüyü üçün böyüklər onu seçmək ehtimallarını tədricən artırırlar. Bunun əksinə olaraq, uşaqlar nadir hadisəyə yalnız sonuncu olanda açıq üstünlük verirlər. Uşaqlar üçün nadirlik yenilikdən ayrı hesab edilir, böyüklər üçün isə bu iki amil qarşılıqlı təsir göstərir və inteqrasiya olunur.

“Böyüklər müvəqqəti məsafəni sabit zaman nöqtəsi deyil, çevik, davamlı dəyişən kimi qəbul edirlər. Onlar həmçinin natiqin niyyətini anlamaq üçün çoxlu işarələrdən istifadə edirlər”, – Kişimoto izah edir. “Biz inanırıq ki, bu cür şərh strategiyaları daha çox koqnitiv resurslar tələb edir.”

Komanda ümid edir ki, onların tapıntıları dialoq robotunun inkişafına təsir göstərəcək və bəzi autizmli uşaqlar da daxil olmaqla ünsiyyət çətinliyi olan şəxslər üçün daha yaxşı dəstək sistemlərinə töhfə verəcək .

Kishimoto əlavə edir: “Birmənalı olmayan istinadları başa düşmək tez-tez konteksti başa düşmək üçün hərfi mənadan kənara çıxmağı tələb edir ki , bu da autistik xüsusiyyətləri olan bəzi uşaqlar üçün çətin ola bilər”. “Bu şərh mexanizmlərini aşkar etməklə biz klinik müdaxilələri təkmilləşdirə, uşaqlara ünsiyyət bacarıqlarını inkişaf etdirməyə kömək edə və daha güclü sosial əlaqələr qura bilərik.”

İrəliyə baxaraq, komanda təfsir nümunələrinin mədəniyyətlər və dillər arasında necə dəyişdiyini və səs kimi digər duyğu siqnallarının qeyri-müəyyən məlumatların şərhinə necə təsir edə biləcəyini araşdırmağı planlaşdırır.

“Ünsiyyət SNS və digər birdən çox ünsiyyət formalarının artması ilə sürətlə inkişaf edir, insanların məlumatı necə emal etdiyini və diqqətini hər zamankindən daha vacib bilirik” deyə Kishimoto yekunlaşdırır. “Ümid edirik ki, tapıntılarımız bu dəyişən mənzərədə insanların sosial qarşılıqlı əlaqəsini daha dərindən dərk etməyə kömək edəcək.”

Ətraflı məlumat: Reiki Kishimoto və digərləri, Sözün diqqətini aydınlaşdırmaqda yenilik və nadirlik effektləri: İnkişaf tədqiqatı, PLOS ONE (2025). DOI: 10.1371/journal.pone.0317433

Jurnal məlumatı: PLoS ONE 

Kyushu Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir