Montana Dövlət Universitetinin alimləri deyirlər ki, Beartooth yaylasındakı müasir ağac xəttinin 600 fut hündürlüyündə aşkar edilmiş qədim meşənin donmuş qalıqları, iqlim istiləşməyə davam edərsə, alp ekosistemində mümkün dəyişikliklərdən xəbər verə bilər.

Kəşf haqqında məqalə Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında dərc olunub . Elm adamlarının təxminən 6000 il əvvəl Böyük Yelloustoun Ekosistemində isti mövsüm temperaturlarının 20-ci əsrin ortalarından sonlarına qədər olan temperaturlara bənzədiyi zaman, 10.000 fut yüksəklikdə formalaşmış yetkin ağ qabıqlı şam meşəsinin qalıqlarını öyrənərək öyrəndiklərini təsvir edir. .

Tədqiqatçılar, yay günəş radiasiyasının azalması səbəbindən təxminən 5500 il əvvəl iqlim soyumağa başlayana qədər meşə əsrlər boyu çiçəkləndi. Daha soyuq temperaturlar ağac xəttini aşağı yamacda dəyişdi və yüksək dağ mənzərəsini meşədən bu gün mövcud olan alp tundrasına çevirdi.

Məqalə müəlliflərindən biri, MDU-nun Ədəbiyyat və Elmlər Kollecinin Yer Elmləri Departamentinin dosenti David McWethy bildirib ki, Şimal yarımkürəsində sonrakı vulkanik fəaliyyət bölgədə onsuz da soyuyan temperaturun aşağı düşməsinə səbəb olub. Şam meşəsi tez bir zamanda buzla örtüldü və burada son illərdə buz parçası əriməyə başlayana qədər qorunub saxlanıldı . McWethy dedi ki, onun kəşfi ekosistemin alp zonasından alınan ilk dəlilləri verir ki, temperaturlar daha isti olanda yetkin meşələr yamaclar qurdular.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1736226922&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-01-frozen-forest-discovery-hints-future.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMxLjAuNjc3OC4yMDUiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjA1Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjA1Il0sWyJOb3RfQSBCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1736226922440&bpp=2&bdt=163&idt=2&shv=r20241212&mjsv=m202501030201&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1736226771%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1736226771%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1736226771%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=8477409913288&rume=1&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=1847&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31089446%2C31089477%2C31088250%2C95347432%2C31061691%2C31061693&oid=2&pvsid=1619276835273925&tmod=212863399&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=4&uci=a!4&btvi=1&fsb=1&dtd=6

“Bu, temperaturun istiləşməsi səbəbindən ekosistemin dəyişməsinin olduqca dramatik sübutudur” dedi. “Bu sistemlərin nə qədər dinamik olmasının heyrətamiz hekayəsidir.”

Kağızda deyilir ki, buz yamaqları buzlaqlardan fərqli olaraq axmır. Son vaxtlara qədər, müəlliflər yazırdılar ki, buz yamaqları yavaş-yavaş və demək olar ki, davamlı olaraq buz toplayır, “polen, kömür və makrofosillər kimi yığılmış materialların donmuş təbəqələrində saxlanmasına imkan verir”.

McWethy, Beartooth buz yamaqlarını ən azı 10.000 illik keçmiş iqlim və ətraf mühit şəraiti ilə bağlı ipuçlarını araşdırmaq ideyasının indi MDU-nun Sosiologiya və Antropologiya Departamentində dosent olan Kreyq Linin işindən irəli gəldiyini söylədi. 2007-ci ildə Li yayladakı buz parçasından 10,300 illik atlatlın bir hissəsini çıxararaq elm adamlarına yaxınlıqdakı buz təbəqələrində bir neçə minillik dəyərində mədəni materialların və ətraf mühit məlumatlarının qorunub saxlanıldığını xəbərdar etdi.

“Bizim ən yaxşı uzunmüddətli iqlim qeydlərimizin əksəriyyəti Qrenlandiya və Antarktidadan gəlir. Daxili qitənin aşağı enliklərində bu uzun müddət davam edən buz yamaqlarını tapmaq kiçik bir şey deyil” dedi McWethy. Yayladakı buz yamaqlarının ölçüsü yüzlərlə kvadrat metrdir ki, bu da başqa yerlərdə qalıcı buz kütlələri ilə müqayisədə kifayət qədər kiçikdir.

2016-cı ildə ABŞ Geoloji Tədqiqat Xidmətinin Şimal Qayalı Dağ Elmi Mərkəzinin paleoklimatoloqu və bu yaxınlarda dərc edilmiş məqalənin aparıcı müəllifi Li, MakVeti və Qreq Pederson yayladakı buz parçalarından ətraf mühitin dəyişməsi və keçmiş insan fəaliyyəti haqqında məlumat toplamağa başladılar. 2018-ci ildə onlar və başqaları ekosistemin uzunmüddətli iqlim tarixini və yerli Şimali Amerikalılara təsirini yenidən qurmaq üçün ərazidə əlavə alp buz yamaqlarını öyrənməyə başladılar. McWethy, bu işin bir neçə universitetdə tayfalar, federal agentliklər, arxeoloqlar və elm adamları arasında geniş əməkdaşlığı əhatə etdiyini söylədi. Ağac xəttinin tədqiqi işin bir tərəfini əhatə edir.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, innovasiyalar və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniliklər əldə edin .Abunə ol

Alimlər izah edirlər ki, donmuş meşənin tam hekayəsini bir araya gətirmək üçün qədim ekosistemin çoxsaylı elementlərini öyrənmək lazım idi. MDU-nun məzunları və bakalavr tələbələri də daxil olmaqla komandanın üzvləri yamaqdan götürülmüş buz nüvələrində su izotoplarının və üzvi materialların təbəqələrini təhlil etdi və Pederson radiokarbonla tanış olmaq üçün qədim ağaclardan ağac kəsiklərini yığdı.

Pederson qeyd edib ki, aparılan işlər sübut edib ki, yayladakı ağac xətləri regional istiləşməyə cavab olaraq yuxarıya doğru dəyişib və iqlim şəraiti mülayim və rütubətli qalarkən şam meşəsi 500 il inkişaf edib.

“Görünür, yayla, keçmiş iqlim, insan fəaliyyəti və ətraf mühitin dəyişməsi haqqında mühüm məlumatları qeyd edərək, buz yamaqlarının min illər boyu formalaşması və qalması üçün mükəmməl yer olub” dedi Pederson.

Tədqiqatın nəticələri göstərir ki, mövcud iqlim şəraiti ağacların yaylanın indi tundra olan ərazilərinə doğru hərəkət etməsinə səbəb ola bilər. Pederson vurğuladı ki, tədqiqatın nəticələri əraziyə xas olsa da, qlobal miqyasda ağac xəttinin yüksəkliklərində iqlim nəzarəti ilə güclü əlaqələr var.

“Böyümə mövsümü temperaturları ağac xəttinin hündürlüyünə və eninə əsas nəzarətdir” dedi Pederson. “Lakin ayrı-ayrı ağac xətti yerlərində rütubət, külək, qar örtüyü və insan narahatlığı kimi digər amillər meşə quruluşunu və hündürlük sərhədlərini diktə etməkdə mühüm rol oynaya bilər.”

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=809300024&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1736226949&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-01-frozen-forest-discovery-hints-future.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMxLjAuNjc3OC4yMDUiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjA1Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjA1Il0sWyJOb3RfQSBCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1736226922449&bpp=1&bdt=178&idt=1&shv=r20241212&mjsv=m202501030201&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1736226771%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1736226771%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1736226771%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0%2C750x188%2C1005x124&nras=2&correlator=8477409913288&rume=1&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=3932&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=183&eid=31089446%2C31089477%2C31088250%2C95347432%2C31061691%2C31061693&oid=2&psts=AOrYGsnGJDP_2kx6Ty7CQdpaR6ErNyjXSpEyBQazeHB6vnr0YlWtqPXT4CHlL8WZu2k9SQ5PLaHO2uCV7Bt7G9hKPp56E5cA%2CAOrYGsmsvk9GBTXzgqqax9Y-wcA7h_xxgsuY7pahNYSATPZFEToHct3anHGm1NfGfRLGRcZk5V44PppJb5bilKsR-_6qZ67Tg_-o52a1wg_BbmWqszo&pvsid=1619276835273925&tmod=212863399&uas=1&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=5&uci=a!5&btvi=3&fsb=1&dtd=27075

Bu səbəblərə görə, McWethy və Pederson’a görə, Beartooth Yaylasındakı gələcək ağac xətti meşələrinin sıxlıq, paylanma və ya ağac növlərinin tərkibi baxımından necə görünəcəyini dəqiq proqnozlaşdırmaq mümkün deyil ki, bu da nə qədər istiləşmədən asılı olaraq dəyişəcək. Onlar deyirlər ki, iqlim istiləşdikcə ağac xətti çox güman ki, yüksələcək, lakin yağıntıların səviyyəsi yeni meşənin strukturunu və ölçüsünü müəyyən edəcək.

Dəyişikliklərin gələcək ekosistem üçün əhəmiyyətli təsirləri olacaq, tədqiqat müəllifləri, o cümlədən iqlim eksperti və Böyük Yellowstone Ekosistemində 40 il işləmiş MSU Regents professoru Emerita Cathy Whitlock deyirlər. O və Pederson, daha az yüksəklikdə qar örtüyünün suvarma və elektrik enerjisi istehsalı üçün aşağı axın su təchizatına təsir edəcəyini söylədi. McWethy əlavə etdi ki, əgər tundrada meşələr qurulmağa başlasa, yanacaq şəraiti kəskin şəkildə dəyişə bilər və potensial olaraq meşə yanğınları riskini artıra bilər.

“Keçmiş ekoloji dəyişikliklərlə bağlı araşdırmaların maraqlı elm əsərlərindən daha çox olmasının səbəbi budur” dedi Pederson. “Onların hamımızın asılı olduğu resurslar üçün daha böyük təsirləri var.”

Daha çox məlumat: Gregory T. Pederson et al, Dinamik ağac xətti və kriyosferin ABŞ-ın Qayalı Dağlarında açıq-aşkar orta Holosen iqlim dəyişkənliyinə reaksiyası, Milli Elmlər Akademiyasının əsərləri (2024). DOI: 10.1073/pnas.2412162121

Jurnal məlumatı: Milli Elmlər Akademiyasının Materialları 

Montana Dövlət Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir