Duke nevroloqu Richard Mooney Durhamdakı ev ofisində mahnıda quş beyninin bir sıra şəkillərini göstərir. Birində, nöqtəli rəsm əsərinə bənzəyən şey, gənc zebra ispinozunun daha çox böyüklər kimi səslənmək, öz yoldaşını özünə cəlb edə bilən saysız-hesabsız cəhdlərini təsvir edir. Başqa birində, qıvrımlı xətlər quşun beyninin mükafat dövrəsində kimyəvi siqnalların axmasını və axınını izləyir.

Qırx ildir quşların nəğməsini öyrənən Muni “Onların mahnıları ilk baxışdan çox səslənmir” dedi.

Çünki bəzi şeyləri mənimsəmək üçün xeyli təcrübə lazımdır. Heç kim ilk dəfə tennis meydançasına girib Wimbledon-a layiq bir matç oynamır, ya da piano çalıb bir gecədə virtuoza çevrilmir.

Eynilə, zebra ispinozlarında cücələr öz imzalarını cızmaq, cıvıldamaq və dikizləmək üçün həyatına vokal pirzola ilə başlamırlar. Onlara bunu başa düşmək üçün bir müddət lazımdır.

“Yetkinlik yaşına çatmayan quşun vokal ustalığına nail olmaq üçün göstərdiyi səylər çox böyükdür” dedi Mooney. “Bu, onlara hər gün təxminən bir ay möhkəm təcrübə tələb edir, gündə 10.000-ə qədər ifa edir.”

Gənc ispinozlar heç kim qulaq asmasa belə, saatdan-saatda, gündən-günə buna davam edir. Onların ustalıq üçün motivasiyası daxildən gəlir. İndi isə yeni tədqiqat onların mahnılarını öyrənmək üçün daxili istəklərinin altında yatan beyin siqnallarına işıq salır; o, həmçinin insan öyrənmə və nevroloji pozğunluqları anlamaq üçün təsir göstərir.

Maşın öyrənməsində irəliləyişlər və beyindəki incə və sürətli kimyəvi dalğalanmaları izləmək imkanı da daxil olmaqla yeni alətlər və texnikalar sayəsində Mooney və Duke neyrobiologiya professoru Con Pearson öyrənməyə təkan verən molekulyar siqnalları öz xeyrinə ayırmağa başlayır.

Təbiət jurnalında dərc edilən araşdırmada komanda erkək zebra ispinozlarını səs keçirməyən otaqlara yerləşdirib, onlar istədikləri zaman mahnılarını məşq edə bilərlər.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1742999018&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-03-dopamine-baby-birds-song-paying.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM0LjAuNjk5OC4xNzciLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siQ2hyb21pdW0iLCIxMzQuMC42OTk4LjE3NyJdLFsiTm90OkEtQnJhbmQiLCIyNC4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNC4wLjY5OTguMTc3Il1dLDBd&dt=1742999018079&bpp=2&bdt=213&idt=2&shv=r20250324&mjsv=m202503200101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De2af2bea6b3e2e90%3AT%3D1735548424%3ART%3D1742998917%3AS%3DALNI_MZIaWdAh-lthHlhpkWN2g6ZC7xT8A&gpic=UID%3D00000f8412a58936%3AT%3D1735548424%3ART%3D1742998917%3AS%3DALNI_MaJ_6ILTTPz6uEc3lU2rNf9ZPgQbA&eo_id_str=ID%3D1b1b09cf233e1b4b%3AT%3D1735548424%3ART%3D1742998917%3AS%3DAA-AfjZKostxhmsFX2YCqOZbTGHa&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=5238053968800&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2181&biw=1521&bih=730&scr_x=0&scr_y=0&eid=95354562%2C95356498%2C95356505%2C95355300&oid=2&pvsid=1204355115112427&tmod=601627141&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C730&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=4&uci=a!4&btvi=1&fsb=1&dtd=8

Zebra ispinozlarında yalnız erkəklər oxuyur; balaca quşlar ilk növbədə atalarına yaxından qulaq asaraq və onun mahnısını əzbərləyərək arvadbazlıq mahnılarını erkən yaşlarında öyrənirlər. Sonra danışmağı öyrənən körpələr kimi onlar da danışmağa başlayırlar, cığıltıları yavaş-yavaş mahnıya bənzəyir. Mahnılarını məşq edərək və nəticələri dinləyərək, onlar tədricən atalarının mahnılarının zehni şablonuna uyğun olaraq düzgün notlar və ritmləri necə istehsal edəcəklərini anlayırlar.

Zebra ispinoz balalarının mahir müğənni olmaq üçün yumurtadan çıxmasından təxminən üç ay çəkir.

https://www.youtube.com/embed/TqEwGuj6g_A?color=whiteKredit: Petr Ganaj – Vaxt fasiləsi və Təbiət

Uzun müddət rok-n-roll pərəstişkarı olan Muni üçün kişilərin məşq seansları bir qədər The Beatles üçün obsesif səsyazma prosesinə bənzəyir.

Muni dedi ki, “Bitlz” razı qalmadan əvvəl yüz dəfə çəkiliş etmiş ola bilərdi. Eynilə, “bu quşların nəğməsi məlumat dəstləri çox sürətlə böyüyür.”

Pearson komandasının gəldiyi yer budur. Məlumatları idarə etmək üçün onlar minlərlə mahnı ifasını təhlil edə və hər cəhddə xal toplaya bilən maşın öyrənmə modeli hazırlayıblar.

“Bu yolla biz hər an öyrənməni izləyə bilərik” dedi Pearson.

“Bəzi cəhdlər bir az daha yaxşı, bəziləri isə bir az pis oldu” dedi. Ümumiyyətlə, quşlar nə qədər çox çalışsalar, bir o qədər yaxşı oldular.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

Quşlar tədricən öz melodiyalarını mənimsədikcə, komanda həmçinin quşların yeni motor bacarıqlarının öyrənilməsində iştirak edən beynin bir hissəsi olan bazal qanqliyalarında ifraz olunan dopamin səviyyəsini ölçdü.

Dopamin, bir neyrondan digərinə öyrənmə, mükafat və motivasiya ilə bağlı vacib siqnalları ötürən beynin kimyəvi xəbərçilərindən biridir.

Tədqiqatçılar dopaminə nəzarət etmək üçün beyində xüsusi neyrokimyəvi maddələr buraxıldıqda parıldayan genetik cəhətdən dəyişdirilmiş zülallardan hazırlanmış kiçik sensorlardan istifadə ediblər. Bu texnologiya elektrik siqnallarının ölçülməsinə əsaslanan ümumi metodlara əsasən görünməyən beyin fəaliyyətini izləməyə imkan verir.

Tapdıqları onları təəccübləndirdi. Bir quş məşq etdikdə, quşun bazal qanqliyalarında dopamin səviyyəsi yüksəlməyə başladı. Fərqi yoxdu ki, bütün notları vurublar, yoxsa işarəni qaçırıblar. Başqa sözlə, mahnı oxumaq üçün edilən hər hansı bir səy, beynin mükafat yollarında siqnalları aktivləşdirir.

Quşların dopamin səviyyəsi, quşların yaşlarına görə daha yaxşı çıxış etdikdə daha çox artdı. Onlar gerilədikdə siqnal bir qədər zəif idi.

Yaşlarına görə nə qədər yaxşı performans göstərsələr, dopamin bir o qədər çox artdı, bu işi fəlsəfə doktoru kimi aparan ilk müəllif Jiaxuan Qi dedi. Duke-də neyrobiologiya üzrə.

Dopaminin insanların və digər heyvanların xarici mükafat və cəzalardan necə öyrənmələrində mühüm rol oynadığı çoxdan məlumdur.

Məsələn, yaxşı qiymət almaq və ya danlamaqdan çəkindiyi üçün oxuyan uşağı götürək. Və ya bir siçovulun yemək üçün qolu basmağı öyrəndiyini düşünün.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=809300024&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1742999047&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-03-dopamine-baby-birds-song-paying.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM0LjAuNjk5OC4xNzciLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siQ2hyb21pdW0iLCIxMzQuMC42OTk4LjE3NyJdLFsiTm90OkEtQnJhbmQiLCIyNC4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNC4wLjY5OTguMTc3Il1dLDBd&dt=1742999018108&bpp=3&bdt=242&idt=3&shv=r20250324&mjsv=m202503200101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De2af2bea6b3e2e90%3AT%3D1735548424%3ART%3D1742998917%3AS%3DALNI_MZIaWdAh-lthHlhpkWN2g6ZC7xT8A&gpic=UID%3D00000f8412a58936%3AT%3D1735548424%3ART%3D1742998917%3AS%3DALNI_MaJ_6ILTTPz6uEc3lU2rNf9ZPgQbA&eo_id_str=ID%3D1b1b09cf233e1b4b%3AT%3D1735548424%3ART%3D1742998917%3AS%3DAA-AfjZKostxhmsFX2YCqOZbTGHa&prev_fmts=0x0%2C540x135%2C1005x124&nras=2&correlator=5238053968800&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=4666&biw=1521&bih=730&scr_x=0&scr_y=1754&eid=95354562%2C95356498%2C95356505%2C95355300&oid=2&psts=AOrYGskJqMrCUNXrIsiOART0Bn8eipxx5ZcdPlF4bgkX7JGuq8pKRWxb8VeU-XVSwGfcUIocdVh1brd6nJLm0e9vh5dwbUk3zogT3gL4INFIgPA6PaHhCg&pvsid=1204355115112427&tmod=601627141&uas=3&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C730&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=5&uci=a!5&btvi=3&fsb=1&dtd=29185

Ancaq quşların oxumağı öyrənmək üçün yerkökü və ya çubuqlara ehtiyacı yoxdur. Quşlar məşq zamanı tək olduqlarından, səs keçirməyən otaqda oxuduqlarından, necə olduqlarına dair heç bir xarici rəy almırdılar.

“Heç kim quşa onun fəxri tələbə olub-olmadığını və ya həbsxanaya göndəriləcəyini söyləmir” dedi Mooney.

Bunun əvəzinə, tapıntılar dopaminin öyrənmələrini idarə etmək üçün daxili “kompas” kimi fəaliyyət göstərdiyini göstərir.

Komandanın tədqiqatı hətta xarici stimullar olmasa belə öyrənmənin necə baş verdiyini izah etməyə kömək edir. Tədqiqatçılar həmçinin dopaminin bu cür öyrənmə üçün tələb olunan yeganə kimyəvi siqnal olmadığını aşkar etdilər.

Qi, asetilkolin adlı başqa bir kimyəvi xəbərçinin quş oxuyarkən beynində dopamin ifrazını tetikleye bildiyini göstərə bildi. O, neyronların fərqli bir hissəsinə bağlanaraq işləyir və balladasını bağlayan zaman quşa əlavə dopamin təkan verir.

Quşlara bazal qanqliyalarda dopamin və ya asetilkolin siqnalını maneə törədən dərmanlar verildikdə, quşlar daha az irəliləyiş əldə etdilər, Qi əlavə etdi.

“Öyrənmə əsasən dayanır” dedi Mooney. “Quş hələ də çox oxuyur, amma deyəsən, ondan dərs ala bilmir”.

Potensial təsirlər quşların beyinlərindən kənara çıxır, Mooney dedi.

“Bu tapıntılar növlər arasında tərcümə olunur” dedi Pearson. ” İştirak edən beyin bölgələri və neyrokimyəvi maddələr, yəni bazal qanqliya, dopamin və asetilkolin – siçanlar, primatlar və insanlar tərəfindən paylaşılır. Əsasən onurğalı hər bir heyvan.”

Quşların oxumağı necə öyrəndiyini öyrənmək tədqiqatçılara insanların danışmaq, hoqqabazlıq etmək və ya alətdə ifa etmək kimi digər motor bacarıqlarını necə öyrəndiyini daha yaxşı anlamağa kömək edə bilər. Bu mənada, Mooney, “quşların nəğməsini öyrənmə, uşaqların kortəbii olaraq bu əlamətdar bacarıqları əldə etdikləri zaman etdiklərinə çox bənzəyir” dedi.

Bazal qanqliyalarda dopamin siqnalı problemləri də Parkinson və şizofreniya da daxil olmaqla bir sıra xəstəliklərlə əlaqələndirilmişdir.

“Bu bölgələri başa düşməyimiz həqiqətən vacibdir və quş bu prinsiplərə çatmaq üçün bir vasitədir” dedi Pearson.

“Qalmış bütün elmi sərhədlər arasında beyin yəqin ki, ən zəif başa düşüləndir və bu, insan olmaq üçün əsasdır” dedi Mooney.

Daha çox məlumat: Jiaxuan Qi et al, Dual neuromodulatory dinamikası quşların nəğməsini öyrənmənin əsasını təşkil edir, Təbiət (2025). DOI: 10.1038/s41586-025-08694-9

Jurnal məlumatı: Təbiət 

Duke Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir