Oksford Universiteti tərəfindən

Lisa Lock tərəfindən redaktə edilmiş , Robert Eqan tərəfindən nəzərdən keçirilmişdir

 Redaktorların qeydləriNukleotid başına bir piksel olan genomun ətraflı xəritəsi. Kredit: Radcliffe Tibb Departamenti

Oksfordun Radcliffe Tibb Departamentindən olan elm adamları genlərin nə vaxt və necə işə salındığını idarə edən fiziki strukturları aşkar edərək, DNT-nin canlı hüceyrələrin içərisində necə bükülməsi və fəaliyyət göstərməsi ilə bağlı hələ də ən detallı fikir əldə ediblər.

MCC ultra adlı yeni texnikadan istifadə edərək, komanda genlərin necə idarə olunduğunu və ya bədənin hansı genlərin doğru zamanda, doğru hüceyrələrdə işə salınıb-söndürülməsinə necə qərar verdiyini açaraq, insan genomunu tək bir baza cütünə çevirdi. Bu sıçrayış elm adamlarına genetik fərqlərin xəstəliyə necə səbəb olduğunu anlamaq üçün güclü yeni yol verir və dərmanların kəşfi üçün yeni yollar açır.

“İlk dəfə olaraq, biz genomun idarəedici açarlarının hüceyrələr daxilində fiziki olaraq necə düzüldüyünü görə bilərik,” Cell jurnalında dərc edilən “Baza cütlüyündə xromatin strukturunun xəritələşdirilməsi cis-tənzimləyici elementlərin qarşılıqlı təsirlərinin vahid modelini açır” başlıqlı araşdırmanın aparıcı müəllifi professor Ceyms Davies dedi.

“Bu, genlərin necə işlədiyi və xəstəliklərdə işlərin necə yanlış getdiyi ilə bağlı anlayışımızı dəyişir. İndi biz DNT-nin mürəkkəb strukturunda dəyişikliklərin ürək xəstəliyi, otoimmün xəstəliklər və xərçəng kimi vəziyyətlərə necə səbəb olduğunu görə bilərik.”

İyirmi ildən artıqdır ki, elm adamları insan genomunun tam ardıcıllığını – genetik kodumuzu təşkil edən DNT-nin 3 milyard “hərfini” bilirlər . Lakin bu kodun hüceyrənin içərisində necə büküldüyü və necə işlədiyi böyük ölçüdə gizli qaldı.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1762511647&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-11-scientists-dna-base-pair-resolution.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&aieuf=1&aicrs=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTQxLjAuNzM5MC4xMjMiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjE0MS4wLjczOTAuMTIzIl0sWyJOb3Q_QV9CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTQxLjAuNzM5MC4xMjMiXV0sMF0.&abgtt=6&dt=1762511647006&bpp=1&bdt=220&idt=51&shv=r20251105&mjsv=m202511030101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1762511509%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1762511509%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3D1241933dda87baba%3AT%3D1750839581%3ART%3D1762511509%3AS%3DAA-AfjZwPuiSAour3k16ZA1JtXua&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=1735534034431&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2450&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31095561%2C31095609%2C95376709%2C95344787%2C95376120&oid=2&pvsid=5492015421543657&tmod=1640530594&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&plas=164x742_l%7C164x742_r&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=167

Təxminən 2 metr uzunluğunda olan hər bir hüceyrənin DNT-si millimetrin yüzdə biri olan mikroskopik boşluğa sıx şəkildə yığılmışdır. Bu boşluqda DNT davamlı olaraq əyilir və dönər, uzaq bölmələri təmasda saxlayır. Bu 3D strukturlar çox vacibdir, çünki onlar hansı genlərin aktiv və ya səssiz olduğunu müəyyən edir, məsələn, bir dövrə lövhəsinin hansı açarların bağlı olub-olmadığını təyin etməsi kimi.

İndiyə qədər tədqiqatçılar bu qarşılıqlı əlaqəni yalnız nisbətən aşağı qətnamə ilə görə bilirdilər. Yeni Oksford metodu onları bir əsas cütə – ən kiçik DNT vahidinə – gen nəzarətinin həqiqətən molekulyar görünüşünü təklif edir.

Bu təfərrüat səviyyəsi vacibdir, çünki ümumi xəstəliklərlə əlaqəli genetik dəyişikliklərin 90% -dən çoxu genlərin özlərində deyil, onları tənzimləyən “keçid” bölgələrində olur. Bu keçidlərin necə təşkil edildiyini görmək bacarığı elm adamlarına gen tənzimlənməsinin harada səhv getdiyini və bunun necə düzəldilə biləcəyini müəyyən etmək üçün yeni bir çərçivə verir.

Eksperimental işə rəhbərlik edən doktorant tədqiqatçı Hangpeng Li dedi: “İndi genlərin necə idarə olunduğunu öyrənməyə imkan verən bir alətimiz var”. “Bu, xəstəlikdə nəyin səhv olduğunu və onu düzəltmək üçün nə edilə biləcəyini anlamaq üçün kritik bir addımdır.”Kredit: Cell (2025). DOI: 10.1016/j.cell.2025.10.013

Oksford komandası, həmçinin Kembric Universitetinin professoru Rosana Collepardo-Guevara ilə əməkdaşlıq etdi, onun kompüter simulyasiyaları müşahidə edilən qatlama nümunələrinin təbii olaraq DNT və onun qablaşdırma zülallarının fiziki xüsusiyyətlərindən qaynaqlandığını təsdiqlədi.

Elm adamları birlikdə genlərin tənzimlənməsinin yeni modelini təklif edirlər ki, bu modeldə hüceyrələr elektromaqnit qüvvələrdən istifadə edərək DNT-nin idarə olunması ardıcıllığını səthə çıxarır və burada gen aktivliyinin “adalarına” yığılır. Əvvəllər görünməz olan bu strukturlar, hüceyrələrin genetik təlimatlarını oxumalarının əsas mexanizmi kimi görünür.

Tədqiqat molekulyar genetikada böyük bir irəliləyişi təmsil edir və genom strukturunda dəyişikliklərin xəstəliyə necə səbəb olduğu ilə bağlı gələcək tədqiqatlar üçün zəmin yaradır.

Daha çox məlumat: Hangpeng Li və digərləri, Xromatin strukturunun baza-cüt həllində Xəritəçəkmə cis-tənzimləyici element qarşılıqlı təsirlərinin vahid modelini təqdim edir, Cell (2025). DOI: 10.1016/j.cell.2025.10.013

Jurnal məlumatı: Cell 

Oksford Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir