İnsanlar şəhərlər qurduqca, onlar həm imkanların, həm də bərabərsizliyin mərkəzləri olublar. Qədim dövrlərdə bu, evlərin böyüklüyündə, abidələrin əzəmətində, hökmdarları və elitaları qeyd edən yazılarda aydın görünürdü. Bu gün biz bunu monumental ictimai binaların kölgəsində mübarizə aparan məhəllələrin və çadır şəhərciklərin yanındakı dəbdəbəli hündür binalarda görürük.

Zaman boyu və mədəniyyətlər arasında şəhər məkanlarında bərabərsizliyin olması mühüm sual doğurur: şəhər bərabərsizliyi təsadüfən ümumidir, yoxsa daha dərin bir şeydir – şəhərlərin necə fəaliyyət göstərməsinin qaçılmaz hissəsidir? Maks Plank Geoantropologiya İnstitutunun (MPI-GEA) tədqiqatçılarının rəhbərlik etdiyi yeni bir araşdırma, elit sərvətin şəhər məkanlarında necə ifadə olunduğuna gəldikdə, qədim və müasir şəhərlər arasında təəccüblü kəmiyyət oxşarlıqları taparaq bu suala cavab verməyə başladı . Əsər Nature Cities jurnalında dərc olunub .

Tədqiqatçılar tapdılar ki, müasir iqtisadi fəaliyyəti formalaşdıran eyni miqyaslı əlaqələr – şəhərlərin böyüdükcə daha zəngin və daha məhsuldar olduğu – sərvətin yuxarıda cəmlənməsini də formalaşdıra bilər. Başqa sözlə, şəhərləri zənginləşdirən proseslər də çox vaxt onları qeyri-bərabər edə bilər.

Aparıcı müəllif Kristofer Karleton deyir: “Bizim tədqiqat göstərir ki, qeyri-bərabərlik sadəcə şəhərlərdə tez-tez baş verən bədbəxt hadisə deyil. “Bu, proqnozlaşdırıla bilən miqyas nümunələrinə uyğun olaraq onlarla birlikdə böyüyə biləcək bir şeydir. Görünür, qeyri-bərabərlik xüsusi mədəni və ya iqtisadi şəraitdə yaşayan şəhərin yan təsiri deyil ; bu, şəhər böyüməsinin özünün daxili nəticəsi ola bilər.”

Bu nəticələrə çatmaq üçün elm adamları sərvətin, xüsusən də elit sərvətin şəhər ölçüsü ilə necə miqyas etdiyini görmək üçün həm qədim Roma, həm də müasir şəhərlərdən dəlilləri təhlil etdilər. Roma şəhərləri haqqında məlumatlara abidələrin sayı və abidələri elit havadarlara həsr edən yazıların sayı daxildir. Müasir şəhərlər üçün məlumatlara çox hündür binaların, Burj Khalifa və ya Trump Tower kimi göydələnlərin, eləcə də hər şəhər üzrə milyarderlərin sayı daxildir. Daha sonra onlar şəhər ölçüsü ilə elit sərvət göstəriciləri arasında riyazi əlaqəni yoxlamaq üçün statistik miqyaslama üsullarını tətbiq etdilər.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4203178812&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1741178364&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-03-urban-inequality-scaling-ages-ancient.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMzLjAuNjk0My4xNDIiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KEE6QnJhbmQiLCI5OS4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl1dLDBd&dt=1741178364795&bpp=1&bdt=55&idt=140&shv=r20250303&mjsv=m202503030101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741178197%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741178197%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741178197%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=8282214606141&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=2241&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31090747%2C95354313%2C95354324%2C95354338%2C31090774%2C31090357%2C95350015%2C95353782&oid=2&pvsid=1801338466571442&tmod=1672452726&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=144

Nəticələr göstərir ki, şəhərlər böyüdükcə elit sərvət subxətti şəkildə artır, yəni elit sərvət ifadələri əhalinin sayı ilə artsa da, elit sərvətdəki artım şəhər ölçüsünün hər artması ilə azalan gəlirlərlə üzləşir. Bu proses elit sərvət göstəricilərində istehsal edilən şəhər ölçüsündə əvvəlki artımdan bir qədər daha az artımla nəticələnir ki, bu da şəhərlər böyüməyə davam etdikcə elit sərvət toplama sürətinin yavaşladığını göstərir.

Ümumilikdə, tədqiqat göstərir ki, bərabərsizlik probleminin həlli vergi məcəlləsini dəyişdirməkdən və ya mövcud siyasətə düzəliş etməkdən daha mürəkkəb ola bilər. Antroposenin mürəkkəb problemləri ilə mübarizə aparmaq üçün MPI-GEA tədqiqatçıları keçmişdən fikirlər axtarmağa və onları müasir aktual suallara tətbiq etməyə davam edirlər.

Həmmüəllif Patrick Roberts dediyi kimi, “Müxtəlif şəhərsalma növləri qeyri-bərabərliyin müxtəlif ifadələrinə gətirib çıxarırmı? Şəhərlər çiçəklənməyə və ümumi sərvəti artırmağa davam edərkən bərabərsizliyin azaldıldığı tarixi nümunələr varmı?” Bu suallara cavab vermək elm adamlarına və siyasətçilərə nümunələri tanımaqdan kənara çıxaraq, mənalı müdaxilələr hazırlamağa kömək edəcək.

Ətraflı məlumat: Qədim Roma və müasir şəhərlərdə elit sərvətin paralel olaraq miqyası şəhər bərabərsizliyini başa düşmək üçün təsirləri, Təbiət Şəhərləri (2025). DOI: 10.1038/s44284-025-00213-1

Jurnal məlumatı: Təbiət Şəhərləri 

Max Planck Cəmiyyəti tərəfindən təmin edilmişdir