Onilliklər boyu davam edən tapmaca aşağıdakı ssenarini ortaya qoyur: bir oğlan avtomobil qəzasında yaralanır, atası ölür və təcili yardım otağına aparılır, orada həkim deyir: “Mən onu əməliyyat edə bilmərəm, o, mənim oğlumdur”. Bəs həkim kimdir? İllər keçdikcə bir çoxları cavabı tanımamaqdan məəttəl qaldılar: ana.

Eynilə, araşdırmalar göstərdi ki, böyüklərdən bir insan haqqında düşünmək istənildikdə instinktiv olaraq kişilər haqqında düşünürlər – onlar kişi kimi təsəvvür edə biləcəkləri ən “tipik” insanı təsvir edir və müəyyən bir cinsiyyət olmadan hekayə kitabındakı personajları kişilər hesab edirlər. Psixologiya tədqiqatçılarının yeni araşdırması göstərir ki, valideynlərin uşaqları ilə danışıq tərzi bu qavrayışlara kömək edə bilər.

Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında dərc edilmiş onların tapıntıları göstərir ki, ABŞ-da valideynlər qızlara nisbətən oğlanlar üçün cinsi neytral etiketlərdən, məsələn, “uşaq” etiketlərindən daha çox istifadə edirlər və qızlar üçün “qız” kimi genderə uyğun etiketlərdən daha çox istifadə edirlər.

“Gender qavrayışları müxtəlif amillərdən qaynaqlansa da, araşdırmamız kişiləri ümumiyyətlə insanlarla eyniləşdirməyə meylimizə kömək edə biləcək sosial təsirlərdən birini müəyyənləşdirir və bu qərəzliliyi aradan qaldırmağın potensial yollarına işarə edir” deyir məqalənin aparıcı müəllifi, tədqiqat zamanı Nyu-York Universitetinin doktorantı və hazırda Princeton Universitetinin doktoranturadan sonrakı tədqiqatçısı Rachel Leshin.

Kişilərə defolt “insanlar” kimi baxmaq tendensiyası bizim kollektiv reallığımızda da özünü göstərir: İnternetdə “insanlar” üçün axtarışlar qadınlardan daha çox kişi şəkillərini verir və kişilər siyasət, media və tibb də daxil olmaqla bir çox sahələrdə həddindən artıq təmsil olunurlar.

“Bu qərəzliliyin gender bərabərliyi məsələlərində mühüm nəticələri var, çünki kişiləri “defolt” kimi qəbul etmək onların narahatlıqlarını, prioritetlərini və dəyərlərini başqalarınınkından üstün tutmaq potensialına malikdir” deyə Leşin izah edir. “Bu kişi defoltlarının əsasını qoya biləcək spesifik amilləri başa düşmək, bu qərəzliliyə necə müdaxilə etmək barədə düşünməyə başlamaq üçün bir yoldur.”

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1741693357&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-03-boys-girls-parents.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMzLjAuNjk0My4xNDIiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KEE6QnJhbmQiLCI5OS4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl1dLDBd&dt=1741693357220&bpp=3&bdt=123&idt=121&shv=r20250305&mjsv=m202503040101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741693348%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741693348%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741693348%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=5083081867298&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2062&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31090875%2C95331832%2C95354314%2C95354326%2C95354337%2C95354597%2C31090803%2C31090357&oid=2&pvsid=3513365190506525&tmod=922817540&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=125

Bu məsələni araşdırmaq üçün Leşin və onun həmkarları 800-dən çox valideyn-uşaq cütlüyünün iştirakı ilə eksperimentlər apardılar, analar valideyn iştirakçılarının 90%-dən çoxunu təşkil edirdi. ABŞ-ın hər yerindən 4-10 yaşlı uşaqların 600-dən çox valideynini əhatə edən birində valideynlərə oyun meydançasında oynayan fərdi uşaqların (həm oğlanların, həm də qızların) fotoşəkilləri göstərildi və onlardan sonra uşaqlarına ucadan oxuduqları bir başlıq təklif etmələri xahiş edildi.

Bu təcrübədə, valideynlər oğlanları qızlara nisbətən təsvir edərkən cinsiyyətə uyğun olmayan etiketlərdən (məsələn, “Uşaq sürüşür”) istifadə etmək ehtimalı daha yüksək idi. Əksinə, valideynlər qızları oğlanlara nisbətən təsvir edərkən cinsin xüsusi etiketlərindən (məsələn, “Bu qız yellənir”) istifadə etmək ehtimalı daha yüksək idi.

Tədqiqatçılar ilk araşdırmanın nəticələrinin uşaqların həm stereotipik, həm də əks-stereotipik təsvirlərinə şamil edilib-edilməyəcəyini bilməklə də maraqlandılar, buna görə də ikinci bir araşdırma apardılar.

Əsasən ABŞ-dan olan 200-ə yaxın valideyn-uşaq cütlüyünün daxil olduğu bu tədbirdə valideynlər genderlə bağlı mövzuların açıq müzakirəsini aparmaq üçün hazırlanmış virtual şəkil-kitab oxuma tapşırığında iştirak etdilər. Şəkilli kitab, fərqli cins davranışı ilə məşğul olan bir personajı təsvir edən səhifələrdən ibarət idi – məsələn, qurdların axtarışı (oğlanların stereotipi) və ya dırnaqların rənglənməsi (qızların stereotipi).

Müxtəlif səhifələrdə oğlan və qızlar stereotipik cinsi davranışlar (məsələn, qurdlar axtaran oğlan) və əks-stereotipik davranışlar (məsələn, qurdlar axtaran qız) kimi təsvir edilmişdir.

Birinci eksperimentə uyğun olaraq, valideynlər stereotip davranışla məşğul olan oğlanları (məsələn, soxulcan axtaran oğlan) müzakirə edərkən, stereotip davranışla məşğul olan qızlara (məsələn, dırnaqlarını rəngləyən qız) nisbətən daha çox gender baxımından neytral etiketlərdən istifadə edirdilər.

Bununla belə, əks-stereotipik davranışı əks etdirən şəkilləri müzakirə edərkən bu nümunələr tərsinə çevrildi: valideynlər əks-stereotipik oğlanlarla müqayisədə əks-stereotipik qızları müzakirə edərkən daha çox gender-neytral etiketlərdən istifadə edirdilər – məsələn, dırnaqlarını rəngləyən oğlanı “uşaq” adlandırmaqdan daha çox qurd axtaran qızı “uşaq” adlandırırdılar.

“Bu tapıntılar valideynlərin cinsə baxmasında nəzərəçarpacaq qərəzliliyi ortaya qoyur və bu, “insan”ın standart olaraq kişi olduğunu göstərir”, – Leşin qeyd edir.

Daha çox məlumat: Leshin, Rachel A., “Uşaqlar və Qızlar”: Valideynlər uşaqlara yönəlmiş nitqdə kişi defoltunu çatdırırlar, Milli Elmlər Akademiyasının əsərləri (2025). DOI: 10.1073/pnas.2420810122 . doi.org/10.1073/pnas.2420810122

Jurnal məlumatı: Milli Elmlər Akademiyasının Materialları 

Nyu York Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir