Waseda Universiteti tərəfindən

Gaby Clark tərəfindən redaktə edilmişdir , Andrew Zinin tərəfindən nəzərdən keçirilmişdir

 Redaktorların qeydləriTədqiqat həyatın mənası fəlsəfəsinə fenomenoloji yanaşma təqdim etmək məqsədi daşıyır. Kredit: Vaseda Universitetindən Masahiro Morioka

Psixoloji və fəlsəfi tədqiqatlar çoxdan sübut etdi ki, insanın subyektiv əhval-ruhiyyəsi və emosiyaları onun “həyatın mənasını” necə yaşamasına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir. Filosof Metyu Ratkliff qeyd edirdi ki, insanın əhval-ruhiyyəsi qavrayış fonunda canlı şəkildə fəaliyyət göstərir və onun həyatının mənasını qavramasında böyük rol oynayır.

Psixologiyada da əhval-ruhiyyənin həyatın mənasının qavranılmasına necə təsir etdiyini araşdıran empirik tədqiqatlar aparılmışdır . Eyni zamanda, fenomenologiya aşkar etdi ki, canlı, birinci şəxs bədən təcrübəsi dünyanı qavrayış tərzimizə dərindən təsir edir.

Qonşu sahələrdə bir-birinin ardınca afffordance, solicitation və enation (enaktivizm) kimi anlayışlar təklif edilmişdir. Bu anlayışlar insanın dünya ilə fiziki qarşılıqlı təsirinin insanların ətrafını qavraması və dərk etmə tərzinə necə təsir etdiyinə və formalaşmasına diqqət yetirir.

Vaseda Universitetinin İnsan Elmləri Fakültəsinin professoru Masahiro Morioka bu yaxınlarda apardığı araşdırmada eyni mexanizmi təkcə xarici dünyanın qavrayışına deyil, həm də “həyatın mənası” qavrayışına tətbiq etməyi hədəfləmişdir. Bu araşdırmanın nəticələri 4 iyun 2025-ci ildə Philosophia -da onlayn olaraq dərc edilmişdir.

Bu araşdırma “həyatın mənası”nın təbiətinə dair konseptual və nəzəri araşdırmadır. Bu günə qədər həyatın mənası fəlsəfəsində alimlər həyatın mənasının sırf subyektiv olub-olmaması barədə tez-tez mübahisə ediblər, yəni fərd buna inanırsa, həyatın mənası var; sırf obyektiv, yəni insanın nə düşünməsindən asılı olmayaraq həyatın mənası var; və ya ikisinin hibrididir.

Ancaq bu araşdırma bu müzakirələri bir kənara qoyur və bunun əvəzinə həyatını yaşamağa çalışan bir insanla yaşamağa çalışdığı həyat arasında “həyatın mənası”nın necə inkişaf etdiyini və bu mənanın insanın necə yaşadığını araşdırır.

Nəticə olaraq, tədqiqat aktiv kəşfiyyat modeli olan “Həyatda Mənanın Coğrafi Modeli”ni təklif edir. Həyatın mənasının qavranılmasına tətbiq edilən bu model, insanın öz həyatını tədqiq etmə tərzinin – konkret münasibət və öhdəliklərlə – həyatın özündən müxtəlif reaksiyalar doğurduğunu göstərir. Bu cavablar həyatın əhəmiyyəti və ya bədbəxtliyi ilə bağlı faktiki və ya potensial təcrübələr şəklində ola bilər.

Başqa sözlə, həyatın dəyəri həm müsbət, həm də mənfi olaraq insan təcrübəsini formalaşdıran müxtəlif coğrafi konfiqurasiyanın bir növü kimi ortaya çıxır. Bu araşdırma təklif edir ki, biz “həyatın mənası”nı insanın kəşfiyyat hərəkətlərinə və həyata münasibətinə uyğun gələn coğrafi konfiqurasiya kimi başa düşürük.

Morioka görə, diqqətəlayiq tərif belədir: “Həyatın mənasının coğrafi modeli, mənim burada və indi həyatımı araşdırmaq hərəkətimlə aktivləşən, yaşanmış bir həyatı yaşamağın dəyərliliyinə dair yaşanmış təcrübələrin birləşməsinin bütün nümunələri toplusudur və bu hərəkət, yolu çubuqla yoxlayan kor adamın hərəkətinə bənzəyir.

“Bu araşdırma, müsbət, mənfi, istəksiz və s. kimi həyata qarşı müxtəlif münasibət və ya öhdəliklərlə həyata keçirilə bilər. Həyatımın dəyərliliyi, həyatımı araşdırarkən qəbul etdiyim münasibət və ya öhdəliklərə uyğun olaraq fərqli şəkildə yaşanır.”

Bu iş bir çox cəhətdən paradiqma dəyişikliyini qeyd edir : o, həm mənalı, həm də faciəli təcrübələri eyni eksperimental mənzərənin hissələri kimi nəzərdən keçirir və “həyatın mənasını” həmin mürəkkəb coğrafiyanın qavrayış təcrübəsi kimi araşdırır. Bu dəyişiklik həyatın mənası fəlsəfəsinə fenomenoloji metodologiyanın daxil edilməsi ilə mümkün olmuşdur ki, bu da fəlsəfə və psixologiya arasında körpü rolunu oynaya bilər, daha məhsuldar fənlərarası əməkdaşlığa qapı açırdı.

Xüsusilə, psixologiya insanların həyatlarının mənalı olduğunu necə hiss etdiyini ölçmək üçün həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət tərəziləri hazırlamışdır. Bu mövcud yanaşmalar çox müxtəlifdir, lakin bu araşdırmada təklif olunan “coğrafi model” həyatın mənası təcrübəsinə tamamilə fərqli bucaqdan yanaşır. Bu, psixologiya və əlaqəli sahələrə dair yeni anlayışlar təklif edə bilər.

Morioka gələcəyə baxaraq qeyd edir: “Növbəti məqsədim bu tədqiqatı həyatın mənası fəlsəfəsində davam edən digər yanaşmalarla birləşdirməkdir: yəni həyatın mənasına solipsist yanaşma və azadetmə və xatırlama yanaşması. Belə inteqrasiya vasitəsilə mən həyatın fəlsəfəsi daxilində yeni, sistematik bir çərçivə qurmağı hədəfləyirəm.”

Ətraflı məlumat: Masahiro Morioka, Həyatda Məna Fəlsəfəsinə Fenomenoloji Yanaşma, Fəlsəfə (2025). DOI: 10.1007/s11406-025-00854-5

Waseda Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir