Dünyamız istiləşir və bunun ekosistemlərimizə tam olaraq necə təsir edəcəyi kritik sualdır. İqlim dəyişdikcə, bitkilər və heyvanlar artıq bəzi açıq şəkildə cavab verirlər, məsələn, nərgizləriniz hər yaz bir az əvvəl çiçək açır, lakin daha incə detallar hələ də açılmaqdadır. Fenologiya kimi tanınan təbii hadisələrin bu vaxtı iqlim istiləşdikcə növlər və ekosistemlər arasında dəyişir və potensial əhəmiyyətli nəticələrə səbəb olur.

Məsələn, toxumların cücərməsi və şitillərin yazda ortaya çıxma vaxtı təkcə ayrı-ayrı növlərə deyil , bütün icmalara təsir edə bilər. Bəzi növlər ilin əvvəlində cücərərək daha isti yaz temperaturlarına cavab verə bilər, digər növlər isə çevik olmaya bilər. Holden Forests & Gardens-in yeni araşdırması göstərir ki, cücərmə vaxtındakı bu dəyişikliklər daha həssas bitkilərə üstünlük verə bilər, nəticədə bitki icmalarını və onlardan asılı olan ekosistemləri dəyişdirə bilər.

“Ecology” jurnalında dərc edilən yeni araşdırma , istiləşmə ilə bağlı cücərmə zamanındakı dəyişikliklərin bitki növlərinin özlərinin qurulma qaydasını necə dəyişdirdiyini və bunun da öz növbəsində onların nə qədər böyüyə bildiyini (ekologiyada ümumi ölçüdür. bitkilər rəqiblərinə qarşı mübarizə aparır).

“Quraşdırma qaydasında” bu dəyişiklik bitki icmasının tərkibinə uzunmüddətli təsir göstərə bilər və ekosistem funksiyası üçün mühüm təsirlər göstərə bilər. Holdendəki Stuble laboratoriyasında tədqiqat mütəxəssisi Emma Dawson-Glass işə rəhbərlik etdi. Dawson-Glass indi Miçiqan Universitetində doktoranturada təhsil alır.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1737101642&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-01-seedling-shuffle-climate-reshapes-communities.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMxLjAuNjc3OC4yNjYiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjY2Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjY2Il0sWyJOb3RfQSBCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1737101642516&bpp=1&bdt=46&idt=73&shv=r20250114&mjsv=m202501130101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1737101221%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1737101221%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1737101221%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=7045006999465&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=1887&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31089809%2C95350246%2C31089761%2C95347432&oid=2&pvsid=911236090894082&tmod=230263605&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=77

Komanda bölgədəki köhnə sahə ekosistemlərində ümumi olan 15 növ üçün “mühit” (cari) və “istilən” (+3°C) şərtlərini simulyasiya edərək, müxtəlif montaj sifarişlərinin idarə olunan mühitdə bitki icmalarına necə təsir etdiyini sınaqdan keçirdi. Hansı növlərin daha tez və nə qədər tez cücərəcəyini yoxlamaq üçün böyümə kamerasından istifadə etdilər. Sonra onlar istixanada ardıcıl olaraq qablara fidan əkməklə yeni tapdıqları “gəliş sifarişini” təkrarladılar. Onlar müəyyən etdilər ki, istiləşmə altında cücərmələrini inkişaf etdirməkdə daha bacarıqlı olan növlərin üstünlük təşkil etməsi, növlər arasında tarazlığı əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdirir.

Bu nümunələr növlərə görə fərqlənirdi. Məsələn, buruq dok (Rumex crispus), qırış yarpaqlı qızıl çubuq (Solidago rugosa) və hündür dəmir otu (Vernonia gigantea) kimi müəyyən növlər isidilmiş montaj qaydasında qurulduqdan sonra əhəmiyyətli dərəcədə daha çox biokütlə istehsal etdi (böyüdü). Əksinə, digər növlər, o cümlədən xallı St John’s wort (Hypericum punctatum), tüklü ayçiçəyi (Ranunculus pensylvanicus) və Kanada qızıl çubuqları (Solidago canadensis) ətraf mühitdə (istilənməmiş) montaj qaydasında daha yaxşı performans göstərmişdir. Bu arada, bir sıra növlər biokütlə istehsalında heç bir əhəmiyyətli fərq göstərmədilər, bu da istiləşməyə reaksiyaların növlər arasında geniş şəkildə fərqlənə biləcəyini vurğuladı.

“Bu iş göstərir ki, istiləşmə növlərin gəliş qaydasını dəyişdirə bilər və nəticədə icma tərkibini yenidən formalaşdıra bilər” dedi Dawson-Glass. “İstiləşmə şəraitində bitki icmalarını necə idarə etməyi və ya bərpa etməyi düşündüyümüz üçün nəticələr xüsusilə vacibdir.”

İstiləşməyə güclü reaksiya verən növlərin müəyyən edilməsi ilə yanaşı, bu tədqiqat fenoloji həssaslığın başa düşülməsinin vacibliyini – növlərin mövsümi dəyişikliklərə uyğunlaşma dərəcəsini vurğulayır.

Stuble əlavə edir: “Nəticələrimiz iqlim dəyişikliyinin ekosistemləri artıq başa düşməyə başladığımız üsullarla necə formalaşdırdığına dair yeni perspektiv təqdim edir”. Tapıntılar həmçinin ekoloqların və torpaq idarəçilərinin bitki icmalarının gələcəkdə necə uyğunlaşa biləcəyini və ya dəyişəcəyini proqnozlaşdırarkən cücərmə vaxtını nəzərə almalarının zəruriliyini dəstəkləyir.

Bu tədqiqat iqlim dəyişikliyinin yerli ekosistemlərə necə təsir etdiyinə dair ekoloji anlayışı inkişaf etdirmək üçün davam edən səylərin bir hissəsidir.

Daha çox məlumat: Emma Dawson-Glass et al, Mövsümi prioritet təsirlərdə istiləşmə ilə bağlı dəyişikliklər icma tərkibində dəyişikliklərə səbəb olur, Ekologiya (2025). DOI: 10.1002/ecy.4504

Jurnal məlumatı: Ekologiya 

Holden Forests & Gardens tərəfindən təmin edilmişdir