Tədqiqatçılar Yerdəki uçucu elementlərin mənşəyini müəyyən etmək üçün meteoritlərin tərkibində olan sinkin kimyəvi barmaq izlərindən istifadə ediblər. Nəticələr göstərir ki, “əriməmiş” asteroidlər olmasaydı, bu birləşmələr Yerdə həyatın yaranması üçün kifayət qədər olmaya bilərdi.

Uçucular nisbətən aşağı temperaturda buxara çevrilən elementlər və ya birləşmələrdir. Bunlara canlı orqanizmlərdə, eləcə də suda rast gəlinən altı ən ümumi element daxildir. Meteoritlərdə tapılan sink unikal tərkibə malikdir və ondan Yerdəki uçucu maddələrin mənbələrini müəyyən etmək üçün istifadə edilə bilər.

Kembric Universitetindən və London İmperial Kollecindən olan tədqiqatçılar əvvəllər Yerdəki sinkin günəş sistemimizin müxtəlif hissələrindən gəldiyini aşkar ediblər: təxminən yarısı Yupiterdən kənarda, yarısı isə Yerə daha yaxından gəlib.

Kembric Yer Elmləri Departamentindən Dr. Rayssa Martins, “Həyatın mənşəyi ilə bağlı ən əsas suallardan biri həyatın təkamül etməsi üçün lazım olan materialların haradan gəldiyidir” dedi. “Əgər bu materialların Yer kürəsində necə yarandığını anlaya bilsək, bu, bizə həyatın burada necə yarandığına və başqa yerlərdə necə meydana çıxacağına dair ipucu verə bilər.”

Planetimallar Yer kimi qayalı planetlərin əsas tikinti bloklarıdır. Bu kiçik cisimlər akkresiya adlanan proses vasitəsilə əmələ gəlir, burada gənc ulduzun ətrafındakı hissəciklər bir-birinə yapışmağa başlayır və getdikcə daha böyük cisimlər əmələ gətirir.

Lakin bütün planetesimallar bərabər deyil. Günəş sistemində əmələ gələn ən erkən planetesimallar yüksək səviyyəli radioaktivliyə məruz qalmış, bu da onların əriməsinə və uçucu maddələrini itirməsinə səbəb olmuşdur. Lakin bu radioaktivlik mənbələrindən sonra əmələ gələn bəzi planetsimallar əsasən nəsli kəsilmişdi ki, bu da onların ərimə prosesində sağ qalmasına və daha çox uçucu maddələrin saxlanmasına kömək etdi.

“Science Advances” jurnalında dərc olunan araşdırmada Martins və onun həmkarları bu planetlərdən Yerə gələn müxtəlif sink formalarına baxıblar.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=2996406042&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1728971519&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-10-blocks-life-earth-zinc-fingerprints.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI5LjAuNjY2OC45MCIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTI5LjAuNjY2OC45MCJdLFsiTm90PUE_QnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEyOS4wLjY2NjguOTAiXV0sMF0.&dt=1728970453563&bpp=1&bdt=101&idt=53&shv=r20241010&mjsv=m202410080101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Ddd084782a3980897%3AT%3D1725971170%3ART%3D1728971204%3AS%3DALNI_Ma1uv12HX_ctV-7loP2Dla_dLGslw&eo_id_str=ID%3D6cdee71e935b6dcb%3AT%3D1725971170%3ART%3D1728971204%3AS%3DAA-AfjZEH1DAbfRV50frmhACTroQ&prev_fmts=0x0%2C1903x859&nras=2&correlator=2717028030734&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=2664&biw=1903&bih=911&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759876%2C44759927%2C44759837%2C31087804%2C31087942%2C31087987%2C44795921%2C95342015%2C95343455%2C95344187%2C95344777%2C31087608&oid=2&pvsid=2250467237124801&tmod=365233425&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fsort%2Fdate%2Fall%2Fpage13.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C911&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=M

Tədqiqatçılar müxtəlif planetlərdən gələn meteoritlərin böyük nümunəsindən sinki ölçdülər və bu məlumatlardan Yer kürəsinin on milyonlarla il davam edən toplanmasının bütün dövrünü izləyərək Yerin sinki necə əldə etdiyini modelləşdirmək üçün istifadə etdilər.

Onların nəticələri göstərir ki, bu “ərimiş” planetesimallar Yerin ümumi kütləsinin təxminən 70%-ni təşkil edərkən, sinkin yalnız 10%-ni təmin edirdilər.

Modelə görə, Yerdəki sinkin qalan hissəsi əriməyən və uçucu elementlərini itirməyən materiallardan gəlirdi. Onların tapıntıları göstərir ki, əriməmiş və ya “ibtidai” materiallar Yer üçün uçucu maddələrin əsas mənbəyi olub.

“Biz bilirik ki, planetlə onun ulduzu arasındakı məsafə həmin planetin səthində maye suyun saxlanması üçün lazımi şəraitin yaradılmasında müəyyənedici amildir “, – tədqiqatın aparıcı müəllifi Martins bildirib. “Ancaq bizim nəticələrimiz göstərir ki, planetlərin fiziki vəziyyətindən asılı olmayaraq, ilk növbədə kifayət qədər su və digər uçucu maddələrə sahib olmaq üçün düzgün materialları birləşdirdiyinə dair heç bir zəmanət yoxdur.”

Milyonlarla və hətta milyardlarla illik təkamül yolu ilə elementləri izləmək bacarığı başqa yerlərdə, məsələn, Marsda və ya günəş sistemimizdən kənarda olan planetlərdə həyatın axtarışında mühüm vasitə ola bilər.

“Oxşar şərtlər və proseslər digər gənc planet sistemlərində də ola bilər” dedi Martins. “Bu müxtəlif materialların uçucu maddələrin təmin edilməsində oynadığı rollar, başqa yerlərdə yaşamaq üçün əlverişli planetlər axtararkən yadda saxlamalı olduğumuz bir şeydir .”

Ətraflı məlumat: Rayssa Martins et al, Primitive asteroids as a major source of the terrestrial uçucular, Science Advances (2024). DOI: 10.1126/sciadv.ado4121 . www.science.org/doi/10.1126/sciadv.ado4121

Jurnal məlumatı: Elmin inkişafı 

Kembric Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir