Anksiyete, potensial təhlükələrin gözlənilməsi və yüksək sayıqlıq hissi ilə xarakterizə olunan psixoloji və fizioloji vəziyyət, bütün dünyada bir çox insanlar tərəfindən müntəzəm olaraq yaşanır. Tədqiqatlar göstərir ki, narahatlıq insanları qeyri-müəyyənlik və riskli vəziyyətlərə “hazırlamaq” üçün nəzərdə tutulmuş stressin davranış nəticəsidir.

Bununla belə, həddindən artıq narahatlıq və bu narahatlığı azaltmaq üçün bəzi hallardan müntəzəm olaraq qaçmaq meyli zərərli ola bilər, bəzən hətta sözdə narahatlıq pozğunluqlarının inkişafına səbəb ola bilər . Narahatlığın təkamül mənşəyini, eləcə də onun əsas sinir və bioloji mexanizmlərini başa düşmək, narahatlıq pozğunluqları üçün yeni müalicə üsullarının inkişafı üçün çox faydalı ola bilər.

Keçmiş tədqiqatlar siçanlar, siçovullar, primatlar və hətta zebra balığı da daxil olmaqla digər onurğalılar (yəni, onurğa sütunu və kəllə sümüyü olan heyvanlar) tərəfindən də narahatlığın yaşandığını göstərən sübutlar topladı. Bunun əksinə olaraq, onurğasızların (yəni, onurğa sütunu olmayan heyvanların ) narahat davranışı indiyədək öyrənilməmiş qalmışdır.

Modena və Reggio Emilia və digər institutların tədqiqatçıları bu yaxınlarda onurğasızlar arasında narahatlıq kimi davranışların mövcudluğunu araşdırmaq yolu ilə ədəbiyyatdakı bu boşluğu doldurmağa yönəlmiş bir araşdırma həyata keçirdilər. Onların Translational Psychiatry -də nəşr olunan məqaləsi , böyük gölməçə ilbizlərinin farmakoloji dərmanlarla modulyasiya edilə bilən narahat davranışlar nümayiş etdirdiyini nümayiş etdirir.

Veronika Rivi, Pierfrancesco Sarti və onların həmkarları öz məqalələrində yazırdılar: “Biz nümayiş etdiririk ki, yırtıcıların varlığını təqlid edən balıq suyuna məruz qaldıqdan sonra gölməçə ilbizləri (Lymnaea stagnalis) bir sıra davamlı qorxu reaksiyaları nümayiş etdirir”. “Bunlara artan hava tənəffüsü, düzəliş davranışındakı dəyişikliklər və qaçış reaksiyalarının azalması daxildir. Xüsusilə, bu davranışlar stressor (balıq suyu) aradan qaldırıldıqdan sonra belə davam edir və bu, onların sadə şərtli refleksdən daha çox narahatlığa bənzər bir vəziyyəti təmsil etdiyini göstərir.”

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1751428779&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1751373681&rafmt=1&armr=3&format=540×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-06-snails-stressed-invertebrate-biological-basis.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMjAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1751373679243&bpp=1&bdt=143&idt=87&shv=r20250626&mjsv=m202506260101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De2af2bea6b3e2e90%3AT%3D1735548424%3ART%3D1751373679%3AS%3DALNI_MZIaWdAh-lthHlhpkWN2g6ZC7xT8A&gpic=UID%3D00000f8412a58936%3AT%3D1735548424%3ART%3D1751373679%3AS%3DALNI_MaJ_6ILTTPz6uEc3lU2rNf9ZPgQbA&eo_id_str=ID%3D87e2ccb6da8adec8%3AT%3D1751372215%3ART%3D1751373679%3AS%3DAA-AfjZUvMhCDRLD_DCppu51g7Xx&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=4655328056775&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2247&biw=1521&bih=730&scr_x=0&scr_y=0&eid=95353386%2C95362655%2C95363434%2C95365107%2C95359265%2C95364330%2C95365118%2C31090957&oid=2&pvsid=2470235512512388&tmod=1852315194&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C730&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=2087

Son araşdırmalarının bir hissəsi olaraq, Rivi, Sarti və onların həmkarları gölməçə ilbizləri ilə bağlı bir sıra davranış və farmakoloji təcrübələr həyata keçirdilər. Bu ilbizləri balıq suyuna (yəni əvvəllər balıq olan su) məruz qoydular ki, bu da ilbizləri yeyir və bu səbəbdən onlar tərəfindən təhlükə kimi qəbul edilirdi.

Maraqlıdır ki, onlar həm bu balıq suyuna məruz qaldıqda, həm də sonra ilbizlərin nəfəs alması üçün daha tez-tez səthə çıxdığını və dik mövqeyə çevrilməsinin daha uzun sürdüyünü aşkar etdilər. Bu, balıqların ətraf mühitdə olmasa belə, balıqlarla əlaqəli təhlükəni gözlədiklərini göstərir.

Rivi, Sarti və onların həmkarları yazırdı: “Balıq suyuna məruz qalma hava tənəffüsünün operativ tənzimlənməsi üçün uzunmüddətli yaddaşın formalaşmasını gücləndirir, bu da yırtıcı qoxusunun potensial olaraq yaddaşın konsolidasiya proseslərini gücləndirən yüksək ayıqlıq vəziyyətini induksiya etdiyini göstərir”.

“Bundan əlavə, ilbizlər iştaha stimullaşdırıcı (yerkökü) ilə yanaşı balıq suyunu hiss etdikdə, konfiqurasiyalı öyrənmə – daha yüksək öyrənmə forması – burada iştaha stimulunun qidalanmaq əvəzinə qorxu reaksiyasına səbəb olduğu formalaşdırırlar. Əhəmiyyətli odur ki, anksiyolitik dərman alprazolam bu narahatlığa bənzər reaksiyaların qarşısını alır.”

Hovuz ilbizlərində narahatlıq kimi davranışları müşahidə etdikdən sonra tədqiqatçılar tanınmış anksiyolitik dərman vasitəsi ilə onları azaltmağa çalışdılar. Onlar dərmanın narahat davranışları aradan qaldırdığını, daha yüksək dozaların daha çox təsir göstərdiyini aşkar etdilər.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, innovasiyalar və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniliklər əldə edin .Abunə ol

Rivi, Sarti və onların həmkarları “Doza-cavab təcrübələri vasitəsilə biz 15 dəqiqə ərzində 0,1 µM konsentrasiyada alprazolamın yırtıcıların yaratdığı narahatlığa sedasyona səbəb olmadan effektiv şəkildə qarşı çıxdığını aşkar etdik”.

“Bu müalicə həm də yırtıcı siqnalların öyrənmə və yaddaşa təsirinin qarşısını alır. Bununla belə, onurğalıların məlumatlarına uyğun olaraq – alprazolam anterograd amneziyaya səbəb olur, müalicədən sonra 3 saata qədər yeni xatirələrin formalaşmasını pozur, baxmayaraq ki, uzunmüddətli yaddaş çatışmazlığına səbəb olmur.”

Bu tədqiqatçılar qrupunun son işi narahatlığa yönəlmiş tədqiqatlar üçün yeni imkanlar aça bilər, çünki bu, narahat davranışların yalnız onurğalılarla məhdudlaşmadığını və onurğasızlarda da öyrənilə biləcəyini göstərir. Gələcəkdə o, digər tədqiqat qruplarını gölməçə ilbizlərinin, eləcə də digər onurğasızların fizioloji və davranış reaksiyalarını öyrənməyə ruhlandıra bilər.

“Bu, bir mollyuscan model orqanizmin onurğalılarda müşahidə olunanlara bənzər narahatlığa bənzər davranışlar nümayiş etdirdiyini göstərən ilk araşdırmadır və bu davranışlar narahatlıq əleyhinə dərman vasitəsi ilə azaldıla bilər” deyə müəlliflər yazırlar. “Bu, əsas narahatlıq mexanizmlərinin növlər arasında təkamüllə qorunduğunu göstərir. Bu sadə onurğasız modeldən istifadə etməklə, tədqiqatımız narahatlığın bioloji əsasları haqqında yeni anlayışlar təklif edir və gələcək farmakoloji tədqiqatlar üçün zəmin yaradır.”

Müəllifimiz İnqrid Fadelli tərəfindən sizin üçün yazılmış , Gaby Clark tərəfindən redaktə edilmiş və Robert Eqan tərəfindən yoxlanılmış və nəzərdən keçirilmiş bu məqalə diqqətli insan əməyinin nəticəsidir. Müstəqil elmi jurnalistikanı yaşatmaq üçün sizin kimi oxuculara güvənirik. Bu hesabat sizin üçün əhəmiyyət kəsb edirsə, lütfən, ianə (xüsusilə aylıq) nəzərdən keçirin. Siz təşəkkür olaraq reklamsız hesab əldə edəcəksiniz .

Daha çox məlumat: Veronica Rivi et al, Bir mollyuscan model orqanizmdə narahatlıq kimi davranışın və onun farmakoloji modulyasiyasının ilk sübutu, Lymnaea stagnalis, Translational Psychiatry (2025). DOI: 10.1038/s41398-025-03399-z .

Jurnal məlumatı: Translational Psychiatry 

© 2025 Science X Network