İnsan fəaliyyəti nəticəsində yaranan tullantılar indi Aralıq dənizinin ən dərin nöqtəsinə çatıb: İon dənizindəki 5112 metr dərinlikdəki Kalipso dərinliyinə. Dibində ümumilikdə 167 obyekt – əsasən plastik, şüşə, metal və kağız müəyyən edilib ki, onlardan 148-i dəniz tullantıları, 19-u isə mümkün antropogen mənşəlidir. Bu nəticələr böyük dərinliklərdə aşkar edilmiş dəniz zibilinin ən yüksək konsentrasiyalarından birini təmsil edir.

Bu tapıntılar Marine Pollution Bulletin -də dərc olunan məqalədə təqdim olunur . Məqalənin əsas müəllifləri Barselona Universitetinin Yer Elmləri Fakültəsindən Miquel Canals; Georg Hanke, Avropa Komissiyasının Birgə Araşdırma Mərkəzindən (JRC); Fransız Dənizin İstismarı üzrə Tədqiqat İnstitutundan (IFREMER) Fransua Qalgani və Amerikanın Caladan Oceanic şirkətindən Viktor Veskovo.

Xəndəyin dibinə çatmaq üçün – bütün tədqiqatın ən vacib aspekti – komanda yüksək texnologiyalı idarə olunan sualtı qayıqdan, Limiting Factor, dərin suya batan vasitədən (DSV) istifadə etdi. Məhdudlaşdırıcı Faktorun təqdim etdiyi şəkillər təsdiq edir ki, dəniz zibilləri sahillərdə, səth sularında və daha dayaz diblərdə yığılmaqla yanaşı , Aralıq dənizinin ən dərin və ən ucqar nöqtələrinə, xüsusilə də insan fəaliyyətinin təsirinə məruz qalan dənizə çatır.

Ən dərin Aralıq dənizində dəniz zibilləri

Kalipso dərinliyi Yunanıstanın Peloponnes sahilindən 60 kilometr qərbdə, Yunanıstan xəndəyi adlanan və bir neçə oxşar, lakin daha dayaz çökəklikləri olan çökəklikdir. Aktiv qırılmalar səbəbindən yüksək seysmik ərazidə yerləşən o, kifayət qədər dik, pilləli relyeflə əhatə olunub və minlərlə metr yamaclara və faktiki olaraq düz dibə malikdir. Dərinliyi 5000 metrdən çox olan xəndəyin daxili hissəsi böyrəkşəkillidir və təxminən 20 km x 5 km ölçüdədir.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1741776687&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-03-human-marine-debris-deepest-mediterranean.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMzLjAuNjk0My4xNDIiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KEE6QnJhbmQiLCI5OS4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl1dLDBd&dt=1741776687184&bpp=1&bdt=153&idt=127&shv=r20250305&mjsv=m202503060101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741776626%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741776626%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741776626%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=7411154757139&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1974&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31090873%2C31090876%2C95344789%2C95352076%2C95354310%2C95354325%2C95354334%2C95354597%2C31088250%2C31090357&oid=2&pvsid=4248562219192294&tmod=87319060&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=132

Bəs zibil necə bu qədər dərinləşib? Kalipso Dərinliyinin dibindəki dağıntılar “həm yerüstü, həm də dənizdən müxtəlif mənbələrdən gəlir. O, həm okean axınları ilə uzun məsafələrə daşınma, həm də birbaşa tullantılar daxil olmaqla, müxtəlif yollarla gəlib çıxa bilərdi”, – Kanallar, Yer və Okeanların Dinamikası Departamentinin professoru və Davamlı Mavi İqtisadiyyat üzrə UB Kafedrasının direktoru izah edir.

“Bəzi yüngül tullantılar, məsələn, plastiklər, sahildən 60 kilometr uzaqlıqdakı Kalipso Dərinliyinə qaçır. Bəzi plastiklər, məsələn, çantalar, qismən və ya tamamilə basdırılana qədər dibdən bir qədər yuxarı sürüşür və ya daha kiçik parçalara parçalanır” deyir.

“Biz həmçinin qayıqların zibillə dolu torbaları yerə atması ilə bağlı dəlillər də tapdıq. Bunu müxtəlif növ tullantıların üst-üstə yığılması və ardınca demək olar ki, düzxətli şırım əmələ gətirməsi üzə çıxdı. Təəssüf ki, Aralıq dənizinə gəlincə, “bir qarış belə təmiz deyil” demək yanlış olmaz”, – ekspert xəbərdarlıq edir.

Kalipso xəndəyi ona çatan antropogen materialları dibində tutur və toplayır.

“Bu, qapalı çökəklikdir və onun daxilində dağıntıların yığılmasına şərait yaradır. Xəndəkdəki zəif cərəyanlar – saniyədə təxminən 2 santimetr və müstəsna olaraq, 18 – həm də dibdə yüngül zibillərin çökməsinə kömək edir”, – tədqiqatçı qeyd edir.

Cərəyanlar əsasən cənub İon dənizindən və daha cənubdakı dəniz ərazilərindən üzən dağıntıları daşıyır. Səth burulğanları da əmələ gəlməyə meyllidir, dağıntıları ölkə daxilində cəmləşdirir.

“Bu burulğanlar Kalipso xəndəyinin üzərində yerləşdikdə, bəzi dağıntılar onun sıxlığını artıran deqradasiya mexanizmləri və ballastlaşdırma proseslərinin köməyi ilə yavaş-yavaş dibə düşməyə meyllidir. Səth axınları həmçinin dağıntıları Adriatik dənizindən şimala, Otranto boğazı vasitəsilə və Yunanıstanın şimal-qərbindəki sulardan da daşıya bilər.”

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

Məhdudlaşdırıcı amil: Dənizin dərinliklərində kəşfiyyat üçün qabaqcıl texnologiya

Ən dərin dəniz hövzələrinə çıxış qabaqcıl texnologiyadan istifadəni tələb edən böyük problemdir. Bu halda yenilik Triton Submarines tərəfindən inşa edilən Limiting Factor sualtı qayığıdır. Xüsusi hazırlanmış ana gəmilərdən yola salınan bu nəqliyyat vasitəsi iki sərnişini okeanın ən dərin xəndəklərinə daşımağa qadirdir. Dəniz dibinin yoxlanılması zamanı bu unikal texnoloji cihaz yaxşı keyfiyyətli təsvirlər əldə etmək üçün yavaş-yavaş – saatda təxminən 1,8 kilometr sürətlə hərəkət edir.

Kalipso Dərinliyində Məhdudlaşdırıcı Faktor dibin yaxınlığında 43 dəqiqə qalaraq düz xətt üzrə 650 metrə bərabər məsafəni qət edə bildi.

Canals qeyd edir: “Hər bir dalışda, adətən, dibi yoxlamaqdansa, avtomobilin enməyə və yenidən səthə qalxmasına daha çox vaxt sərf olunur. Hər tam dalış adətən bir neçə saat çəkir”.

Bu texnologiya xəndəyin dibində dəniz zibilinin sıxlığını hesablamağa imkan verdi, baxmayaraq ki, İon dənizinin bu uçurumunda xüsusilə yoxsullaşdığı üçün dəniz həyatına əhəmiyyətli təsirlər aşkar edilməmişdir. Şəkillər yalnız Coryphaenoides mediterraneus növünün, macrouridae ailəsinin balığının və dekapod Acanthephyra eximia-nın varlığını ortaya qoydu.

“Bununla belə, biomüxtəlifliyin daha çox olduğu yerlərdə dibdə çökən zibil və orqanizmlər arasında xəyal balıq ovu, dəfn, qarmaq tutma və ya udma kimi müxtəlif növ qarşılıqlı əlaqə mövcuddur, eyni zamanda heyvanların böyüyə, gizlənə və ya yumurtalarını qoya biləcəyi bir substrat kimi zibildən istifadə olunur” deyə Canals izah edir.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=809300024&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1741776717&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-03-human-marine-debris-deepest-mediterranean.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMzLjAuNjk0My4xNDIiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KEE6QnJhbmQiLCI5OS4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl1dLDBd&dt=1741776687185&bpp=1&bdt=154&idt=163&shv=r20250305&mjsv=m202503060101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741776626%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741776626%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741776626%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0%2C750x188&nras=1&correlator=7411154757139&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=3963&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=217&eid=31090873%2C31090876%2C95344789%2C95352076%2C95354310%2C95354325%2C95354334%2C95354597%2C31088250%2C31090357&oid=2&pvsid=4248562219192294&tmod=87319060&uas=1&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=2&fsb=1&dtd=30799

Aralıq dənizi dəniz tullantıları ilə ən çox çirklənmiş dənizlərdən biridir

Dünyanın dəniz dibində dağıntıların olduğuna dair ilk dəlil 1975-ci ilə, Şimali Atlantikadakı Skagerrak boğazına təsadüf edir. Kanyonlar və dəniz dağları qravitasiya, okean axınları və digər okeanoqrafik amillərlə basdırıla, çökə və ya köçürülə bilən dağıntıların əsas toplanma nöqtələridir .

Bu gün Aralıq dənizi bu ekoloji problemdən xüsusilə təsirlənən dəniz bölgəsidir. 2021-ci ildə aparılan bir araşdırma artıq Messina boğazını dünyada dəniz zibilinin ən yüksək sıxlığına malik ərazi kimi müəyyən etmişdi. Bu, böyük miqdarda tullantıların toplandığı əsl qaynar nöqtədir.

“Aralıq dənizi sıx dəniz nəqliyyatı və geniş yayılmış balıqçılıq fəaliyyəti ilə insanlıq tərəfindən əhatə olunmuş qapalı dənizdir. Araşdırmamızın təqdim etdiyi sübutlar qlobal səyləri sarsıtmalıdır, xüsusilə də Aralıq dənizində təbii mühitə və nəhayət, plastiklərin dənizə atılmasını azaltmaq üçün hələ də plastisiyaya qarşı olan BMT-nin Platformasına qarşıdır. təsdiq gözləyir.

“Hətta 2015-ci ilin may ayındaki papalıq ensiklik Laudato si’ də, G7 dünya sammitlərinin bəzi bəyannamələri də bu istiqamətdə gedir, baxmayaraq ki, biz hələ də dəniz dibi zibil baxımından böyük bir sosial əks-səda əldə etməkdən uzağıq”, – Kanallar bildirir.

Digər məşhur yerlərdən, məsələn, çimərliklərdən və ya sahil xəttindən fərqli olaraq, “okean dibi hələ də bütövlükdə cəmiyyət üçün böyük ölçüdə məlum deyil və bu, bu məkanların mühafizəsi ilə bağlı sosial və siyasi maarifləndirməni çətinləşdirir”, – tədqiqatçı davam edir.

“Alimlər, kommunikatorlar, jurnalistlər, media, təsir göstərənlər və sosial təsirə malik digər insanlar arasında birgə səy göstərmək lazımdır. Problem oradadır və birbaşa görünməsə də, onun böyük əhatə dairəsi var. Biz bunu unutmamalıyıq”, – Kanals yekunlaşdırır.

Ətraflı məlumat: Georg Hanke və digərləri, Aralıq dənizinin ən dərin yerində dəniz zibilləri, Dənizin Çirklənməsi Bülleteni (2025). DOI: 10.1016/j.marpolbul.2025.117610

Jurnal məlumatı: Dənizin Çirklənməsi Bülleteni 

Barselona Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir