Davranış alimləri onilliklərdir ki, insanların qərar qəbul edərkən izlədikləri nümunələri aşkar etməyə çalışırlar. Tədqiqatlarının bir hissəsi kimi toplanan məlumatlar insanları həm cəmiyyət, həm də öz rifahı üçün daha yaxşı qərarlar qəbul etməyə sövq etməyə yönəlmiş ictimai siyasətləri və müdaxilələri formalaşdırmağa kömək edə bilər.

Bir çox hallarda, insanların itkilərini minimuma endirməklə yanaşı, aldıqları mükafatları artıracağını düşündükləri qərarlar qəbul etdikləri məlumdur. Lakin bəzən insanların seçimləri onların bilmədikləri avtomatik proseslər tərəfindən idarə olunur və sözdə qərəzlər, sistematik təfəkkür və ya davranış nümunələrinə düşmək meylləri mənfi təsir göstərə bilər.

TUD Drezden Texnologiya Universitetinin tədqiqatçıları bu yaxınlarda insanların hərəkətlərinin alacaqları mükafatlara təsir göstərdiyi hallarda belə, müəyyən qərarların zamanla təkrarlanmasının qərar qəbulunu qərəzli edə biləcəyi ehtimalını araşdıran bir araşdırma apardılar. Onların “Communications Psychology” jurnalında dərc olunmuş nəticələri göstərir ki, ardıcıl qərarlar qəbul edərkən (yəni, arxa-arxaya bir sıra seçimlər etmək istənildikdə) insanlar alternativ qərarlar daha böyük mükafatlar versə belə, tez-tez tanış hərəkətləri təkrarlamağa meyllidirlər.

Eric Legler, Dario Cuevas Rivera və onların həmkarlarına Ph.org-a bildiriblər ki, “İnsanlar mükafata səbəb olan hərəkət ardıcıllığını təkrar etməyə meyllidirlər . Uzun müddət davam edən psixoloji nəzəriyyəyə əsaslanan son hesablama modelləri, hərəkət seçiminin mükafatlardan asılı olmayaraq, bir hərəkətin və ya hərəkətlər ardıcıllığının nə qədər tez-tez təkrarlandığına görə də qərəzli ola biləcəyini göstərir.”

“Lakin, dəyərə əsaslanan qərarların qəbul edilməsində belə bir təkrarlama qərəzinin təsiri üçün empirik dəstək məhdud olaraq qalır. Bu araşdırmada biz ardıcıl qərar vermə tapşırığından istifadə edərək fəaliyyət ardıcıllığı üçün təkrar qərəzliliyin sübutunu təqdim edirik.”

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1751527106&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-07-humans-tend-familiar-actions-sequential.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMjAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1751527105608&bpp=3&bdt=274&idt=3&shv=r20250630&mjsv=m202506260101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751526870%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751526870%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3D1241933dda87baba%3AT%3D1750839581%3ART%3D1751526870%3AS%3DAA-AfjZwPuiSAour3k16ZA1JtXua&prev_fmts=0x0%2C336x280&nras=1&correlator=2399572320880&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1945&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95353387%2C95362656%2C95363434%2C95365225%2C31093246%2C42533294%2C95365109%2C95359265%2C95365120&oid=2&pvsid=1723753483717294&tmod=641796371&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=1006

Tədqiqatlarının bir hissəsi olaraq Legler, Rivera və onların həmkarları ümumilikdə 70 iştirakçını əhatə edən bir təcrübə həyata keçirdilər. Bu iştirakçılardan kompüterdə Pacman tipli oyun oynamaq istənilib.

Oyun onlardan Pac Man-a bənzəyən personajı grid üzərində hərəkət etdirərək, müxtəlif sayda xal dəyərində olan rəngli dairələr toplamaq tələb edirdi. Hər bir eksperimental sınaq zamanı iştirakçılara əldə etməli olduqları hədəf “bal”, həmçinin cari xalları, indiyə qədər etdikləri gedişlərin sayı və ən son çevrələrini toplayanda qazandıqları xallar göstərilirdi.

Tədqiqatçılar iştirakçıların oyunu oynayarkən yerinə yetirdikləri hərəkətlərin ardıcıllığını qeyd edərək, oxşar hərəkət ardıcıllıqlarını təkrarladıqlarını qeyd ediblər. Daha sonra onlar təcrübə zamanı iştirakçıların qəbul etdikləri qərarları simulyasiya etmək üçün gücləndirici öyrənmə modellərindən istifadə etdilər.

Legler, Rivera və onların həmkarları yazırdılar: “Seçimlərin hesablama modelləşdirilməsi vasitəsilə biz həm öyrənməni, həm də təkrarlama meylinin insan dəyərlərinə əsaslanan qərarlara təsirini nümayiş etdiririk”. “Model müqayisəsindən istifadə edərək, qərarların məqsədə yönəlmiş mükafat axtarışının və hərəkət ardıcıllığını təkrarlamaq meylinin birgə təsiri ilə ən yaxşı şəkildə izah edildiyini görürük. Bundan əlavə, bu təkrarlama meylinin gücündə əhəmiyyətli fərdi fərqləri müşahidə edirik.”

Komanda tərəfindən həyata keçirilən hesablama modelləşdirməsi və onların təhlillərinin nəticələri göstərir ki, insanlar ardıcıl qərarlar qəbul etdikdə həm almağı gözlədikləri mükafatlar, həm də əvvəllər yerinə yetirdikləri hərəkət ardıcıllığını təkrarlamaq meyli ilə yırğalana bilərlər. Maraqlıdır ki, komanda bu təkrarlama qərəzinin dərəcəsinin iştirakçılar arasında əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdiyini, bəzilərinin adi davranış nümunələrinə daha çox meylli göründüyünü aşkar etdi.

“Bu tapıntılar məqsədə yönəlmiş mükafat axtarışı və insan qərarlarının qəbulunda fəaliyyət ardıcıllığının təkrarlanması arasında qarşılıqlı əlaqəyə dair gələcək tədqiqatlar üçün zəmin yaradır” deyə müəlliflər yazırlar.

Legler, Rivera və onların həmkarlarının son işi tezliklə digər davranış alimlərini oxşar və ya fərqli eksperimental metodlardan istifadə edərək müşahidə etdikləri təkrarlama meylinin gücünü araşdırmaq üçün ilhamlandıra bilər. Kollektiv olaraq, bu səylər fərdlərin qərar vermə prosesində dəstəklənməsinə və adi seçim nümunələrinə əməl etmək meyli səbəbindən onların əlverişsiz qərarlar qəbul etmələrinin qarşısının alınmasına yönəlmiş yeni müdaxilələrin işlənib hazırlanması barədə məlumat verə bilər.

Müəllifimiz İnqrid Fadelli tərəfindən sizin üçün yazılmış , Gaby Clark tərəfindən redaktə edilmiş və Robert Eqan tərəfindən yoxlanılmış və nəzərdən keçirilmiş bu məqalə diqqətli insan əməyinin nəticəsidir. Müstəqil elmi jurnalistikanı yaşatmaq üçün sizin kimi oxuculara güvənirik. Bu hesabat sizin üçün əhəmiyyət kəsb edirsə, lütfən, ianə (xüsusilə aylıq) nəzərdən keçirin. Siz təşəkkür olaraq reklamsız hesab əldə edəcəksiniz .

Daha çox məlumat: Eric Legler et al, Koqnitiv hesablama modeli ardıcıl qərar qəbul etmə tapşırığında təkrarlama meylini ortaya qoyur, Rabitə Psixologiyası (2025). DOI: 10.1038/s44271-025-00271-0 .

Jurnal məlumatı: Ünsiyyət Psixologiyası 

© 2025 Science X Network