Biz bilirik ki, oğlanlar və qızlar eyni tezlikdə istehsal olunur. Bəs bu 1:1 nisbəti necə və niyə əldə edilir?

Yeni bir məqalə 1:1 cins nisbətini balansdan çıxaran gen variantları üçün böyük insan məlumat dəstlərini axtarır və cinsiyyət nisbətinin bioloji və nəzəri qaydalarını sınaqdan keçirir.

1:1 cins nisbəti nə yaradır?

Erkən elm adamları “hər kişinin öz dişisinə sahib olmasının” təmin edilməsində ilahi təqdirə inanırdılar.

Əlbəttə, biz indi bilirik ki, cinsiyyət xromosomları cinsiyyətin əsl təyinediciləridir. Dişilərin iki X xromosomu var; kişilərdə tək X və kişiyə məxsus Y var.

Y, hüceyrə silsiləsinin testisə differensiasiyasına başlayan SRY adlı kişi təyinedici geni daşıyır. Embrion testisləri, embrionu oğlan kimi inkişaf etdirməyə yönəldən kişi hormonlarını istehsal edir. SRY olmadan, yumurtalıq meydana gətirən alternativ bir yol aktivləşir və embrion qız kimi inkişaf edir.

1:1 nisbəti X və Y xromosomlarının sperma və yumurtalarda doldurulma üsulundan irəli gəlir. Hüceyrələrimizdə genomumuzu təşkil edən iki xromosom dəsti var, hər bir valideyndən bir dəst. Hüceyrə bölünməsinin xüsusi bir növü sperma və yumurtaları yalnız bir xromosom dəsti ilə meydana gətirir, beləliklə, döllənmiş yumurtanın yenidən iki dəsti (biri spermadan, digəri yumurtadan) olur.

Beləliklə, sperma hər bir xromosomun tək bir nüsxəsini alır – və yalnız bir cinsi xromosom, ya X, ya da Y. XX dişilər tək bir xromosom dəsti ilə yumurta əmələ gətirirlər, bunların hamısı X-i daşıyır.

Sperma yumurtanı döllədikdə, spermanın daşıdığı cinsi xromosom körpənin cinsini təyin edir. Anadan bir X, atadan digər X alan embrionlar XX qız olacaq və Y daşıyan sperma alan embrionlar XY oğlan kimi inkişaf edəcəklər.

Beləliklə, spermadakı 1:1 XY nisbəti XX qız və XY oğlanların 1:1 nisbətini yaratmalıdır.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=1857921027&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1729174278&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-10-humans-equal-male-female-babies.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEyOS4wLjY2NjguMTAxIl0sWyJOb3Q9QT9CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiXV0sMF0.&dt=1729174277855&bpp=1&bdt=960&idt=-M&shv=r20241014&mjsv=m202410140101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Ddd084782a3980897%3AT%3D1725971170%3ART%3D1729174086%3AS%3DALNI_Ma1uv12HX_ctV-7loP2Dla_dLGslw&eo_id_str=ID%3D6cdee71e935b6dcb%3AT%3D1725971170%3ART%3D1729174086%3AS%3DAA-AfjZEH1DAbfRV50frmhACTroQ&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=7370201486584&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=2177&biw=1903&bih=911&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759876%2C44759927%2C44759842%2C31087891%2C95344189%2C95340253%2C95340255&oid=2&pvsid=642439687478578&tmod=268849135&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fsort%2Fdate%2Fall%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C911&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=359

Cins nisbətinin dəyişməsi

Lakin heyvanlar aləmində 1:1 nisbətində çoxlu istisnalar var. X və Y-nin nizamlı şəkildə ayrılmasını pozan və ya kişi və ya qadın embrionlarını daha çox öldürən genetik mutasiyalar var .

Niyə cins nisbəti onsuz da 1:1-də qalmalıdır? Axı, bir neçə kişi bir çox qadının yumurtalarını dölləyə bilər.

Həqiqətən, bir çox heyvanlar üçün qeyri-bərabər cins nisbətləri normadır. Məsələn, siçan boylu kisəli Antechinus stuartii , hətta doğuş zamanı qiymətləndirildikdə belə , yalnız 32% erkək əmələ gətirir (deməli, kişi körpələr daha tez-tez ölmür).

Bir çox quşların cins nisbətləri 1:1-dən uzaqdır və bəziləri ekoloji məna kəsb edən çox xüsusi uyğunlaşmalar göstərir. Məsələn, sağ qalma şansı daha az olan ikinci kookaburra cücəsi adətən sağ qalma ehtimalı yüksək olan dişi olur.

Və qeyri-standart cinsi xromosom sistemləri var. Məsələn, qütb məməliləri və qəribə gəmiricilər mutant X xromosomunun SRY-ni sındıraraq məhsuldar XY dişiləri əmələ gətirdiyi və ya SRY-nin mutasiya edilmiş versiyasının işləmədiyi sistemlərlə məşhurdur. Bu növlərdə dişilər üstünlük təşkil edir ki, bu da bütün yetişdirmə işlərini qısa yayda yerinə yetirməli olan məməlilər üçün məna kəsb edir.

Tortu böcəklər götürür. Ekstremal vəziyyət, 15 dişi və 1 erkək nisbətində istehsal edən bir növ gənədir. Bir çox meyvə milçəyi növlərində spermanın 95%-i X xromosomunu daşıyır , buna görə də nəsillər əsasən dişidir.

Niyə insanlarda 1:1 cins nisbəti var? Fisher prinsipi

Əgər cins nisbəti bu qədər elastikdirsə, niyə insanlar (və əksər məməlilər) 1:1 nisbətinə getdilər? Böyük İngilis statistik Ronald Fisher təklif etdi ki, bu nisbət öz-özünə düzəldilə bilər və təhrifləri seçən təkamül qüvvələri olmadığı təqdirdə 1:1-ə meyl edəcəkdir.

Arqument sadədir. Nəzərə alsaq ki, hər bir körpənin anası və atası olmalıdır, əgər bir cinsdə çatışmazlıq olarsa, daha nadir cinsin valideynlərinin daha çox ümumi cinsin valideynlərindən daha çox nəvəsi olacaq.

Məsələn, kişilər daha nadir cinsdirsə, təsadüfən qızdan çox oğul dünyaya gətirən valideynlər oğuldan çox qız dünyaya gətirənlərdən daha çox nəvə buraxacaqlar. Nəticədə, oğul istehsal edən genlər paritet əldə olunana qədər təkan alacaqlar.

Beləliklə, biz insan oğullarının qızlarının ailə cins nisbətində 1:1-dən ölçülə bilən və irsi ayrılmaları görürükmü? Bəs Fişerin prinsipi haqqında – güclü təkamül təsirlərinin insan əhalisinin cins nisbətini 1:1 səviyyəsində məhdudlaşdırdığına dair hər hansı bir sübut varmı?

Bu həftə nəşr olunan yeni araşdırmada , Miçiqan Universitetindən tədqiqatçılar Siliang Song və Jianzhi Zhang Birləşmiş Krallıqdan olan nəhəng insan məlumat dəstlərini hərtərəfli araşdırdılar və cavabın qəti şəkildə yox olduğunu tapdılar. Onlar cins nisbətinə təsir edən iki genetik variant müəyyən etdilər, lakin bunlar ailələr vasitəsilə ötürülmədi.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=2996406042&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1729174294&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-10-humans-equal-male-female-babies.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEyOS4wLjY2NjguMTAxIl0sWyJOb3Q9QT9CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiXV0sMF0.&dt=1729174277054&bpp=1&bdt=159&idt=262&shv=r20241014&mjsv=m202410140101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Ddd084782a3980897%3AT%3D1725971170%3ART%3D1729174086%3AS%3DALNI_Ma1uv12HX_ctV-7loP2Dla_dLGslw&eo_id_str=ID%3D6cdee71e935b6dcb%3AT%3D1725971170%3ART%3D1729174086%3AS%3DAA-AfjZEH1DAbfRV50frmhACTroQ&prev_fmts=0x0%2C750x188%2C414x69&nras=2&correlator=7370201486584&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=4022&biw=1903&bih=911&scr_x=0&scr_y=396&eid=44759876%2C44759927%2C44759842%2C31087891%2C95344189%2C95340253%2C95340255&oid=2&psts=AOrYGsmIxXt8p1cr88vI60t8EHjhStY8jVvI-9pwSrp0jGRobIqddIGdDj2weD5AEdBc7hthVmzBUF3GzqWeZBa3t4dMSNkKSErDwhU9V2d7D7uxsfQ%2CAOrYGsk_GH6npBRqLw8R5j9puRhZcADq98IQ-phfaEa6i69a6wxZy5bDxbnGBY0wsM1T6jPA9yUU-kA8yLXqzwBvlpzj_lJL&pvsid=642439687478578&tmod=268849135&uas=1&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fsort%2Fdate%2Fall%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C911&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=3&fsb=1&dtd=17434

Bəs niyə insanlar 1:1 qaydasına tabe olurlar? Bu, sadəcə statistik əsərdirmi, çünki hər hansı bir ailənin nisbətən az övladı var ki, hətta 1:1 nisbətindən böyük ayrılmalar bir çox ailələrdə bərabərləşir?

Bəzi ailələrdə qızlardan daha çox oğul törətmək üçün gen variantları var, lakin digər ailələrdə oğlanlardan daha çox qız doğulur. Song və Zhang-ın təhlili göstərir ki, bu yüksək dəyişkənlik hər hansı sistematik qərəzliyi nümayiş etdirmək üçün problemin bir hissəsidir.

Başqa bir ehtimal, insanların xüsusi təkamül məhdudiyyətləri ilə üzləşməsidir. Ola bilsin ki, insanın monoqamiya meyli digər heyvan növlərinə aid edilməyən şəkildə Fişer prinsipinə riayət etmək üçün insanlara əlavə təkamül təzyiqi yaradır.

Cavab nə olursa olsun, Song və Zhang tərəfindən hazırlanan bu məqalə bir çox maraqlı suallar doğurur və insan cins nisbətindəki paritetin uzun müddətdir davam edən və maraqlı sualına dair əlavə araşdırmalar üçün stimul olacaq.

Daha çox məlumat: Siliang Song et al, Doğum zamanı insan cinsi nisbətinin genetik variantlarının axtarışında: Fisher cins nisbətinin təkamülü ilə bağlı səhv etdi?, Royal Society B: Biology Sciences (2024). DOI: 10.1098/rspb.2024.1876

Jurnal məlumatı: Royal Society B 

The Conversation tərəfindən təmin edilmişdir