Ekoloqlar meşə ekosistemlərinin sürətlə dəyişən iqlimlə ayaqlaşa bilməyəcəyindən, sağlam və məhsuldar qala bilməyəcəyindən narahatdırlar. Ötən əsrin sürətli iqlim dəyişikliyindən əvvəl Şimal yarımkürəsindəki ağac populyasiyaları minlərlə il ərzində daha soyuq və daha isti dövrlərə uyğunlaşdı.

Buz dövrünün başlanğıcı zamanı ağac populyasiyaları cənuba köç etdi, qlobal temperaturlar soyuduqca, toxumları küləklərlə dağıldıqca və heyvanlar tərəfindən daşındıqca daha isti şərait axtardılar. İqlim yenidən isindikdə ağac növləri şimala köç edərək daha uyğun şəraitə uyğunlaşdı. Yetkin ağaclar uzunömürlüdür və onların populyasiyaları tez miqrasiya edə bilmir.

Mövcud iqlim dəyişikliyi bir çox meşələrin uyğunlaşa və inkişaf edə bildiyindən daha sürətli baş verir, istiləşmə tempi ilə meşələrin təbii uyğunlaşması arasında uyğunsuzluq yaradır.

“Science” jurnalında aparılan bir araşdırma göstərir ki, meşələrin iqlim dəyişikliyinə cavab olaraq ağac populyasiyalarını dəyişdirmək üçün bir-iki əsr gecikmə vaxtı var, birinci müəllif David Fastoviç, Sirakuza Universitetinin Paleoklimat Dinamikası Laboratoriyasında tədqiqatçı Tripti Bhattacharyanın, Thonis Family Professoru, Paleoklimat və Yer Mühafizəsi Departamentinin professoru. Elmlər.

Tədqiqat qrupu, 600.000 il əvvələ qədər uzanan göl çöküntüsü nüvələrindən alınan polen məlumatlarını araşdıraraq, ağac populyasiyalarının iqlim dəyişikliyinə reaksiya göstərdiyi vaxt cədvəlini tərtib etməyə başladı.

Fastoviç deyir: “Biz bu zaman gecikmələrinin mövcud olduğunu bilirik, lakin heç kim onlara dəqiq bir rəqəm deyə bilməzdi”.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1751608821&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-07-climate-outpaces-trees-forests-centuries.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMjAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1751608821381&bpp=1&bdt=129&idt=-M&shv=r20250630&mjsv=m202507020101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751608807%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1751608807%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3D1241933dda87baba%3AT%3D1750839581%3ART%3D1751608807%3AS%3DAA-AfjZwPuiSAour3k16ZA1JtXua&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=5756672063903&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1968&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95353386%2C95362656%2C95365226%2C31093300%2C42533294%2C95365108%2C95359265%2C95365116%2C31092548&oid=2&pvsid=1829808907158678&tmod=947375100&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=259

“Biz ağacın nə qədər yaşadığını sezə bilərik. Ağacın üzərindəki halqaları saya və oradan təxmin edə bilərik. Amma indi biz bilirik ki, bir-iki əsrdən sonra – bir ağacın orta hesabla nə qədər yaşadığına çox yaxındır – bütün meşə ekosistemləri ağacların ölməsi və iqlimə uyğun olaraq dəyişdirilməsi ilə çevrilməyə başlayır.”

Tədqiqat qrupu uzunmüddətli ekoloji məlumatları öyrənmək üçün spektral analizdən – fizika və mühəndislik kimi sahələrdə geniş yayılmış statistik üsuldan istifadə etdi. Bu üsul tədqiqatçılara ağac populyasiyaları ilə iqlim arasındakı əlaqəni onilliklərdən minilliklərə qədər müqayisə etməyə imkan verdi.

Məqsədlərdən biri ağac populyasiyasının miqrasiyasının, ağac ölümünün və meşə yanğınları kimi hadisələrin zamanla iqlim dəyişikliyi ilə nə dərəcədə uyğunlaşdığını öyrənmək idi.

Spektral analiz təbii meşə uyğunlaşmasının günlərdən minlərlə ilə qədər necə inkişaf etdiyini birləşdirən yeni vahid statistik yanaşma təqdim edir.

Fastoviç deyir: “Bu, meşə dəyişikliyini müşahidə edən insanlar üçün – ekoloqlar, paleoekoloqlar və paleobioloqlar üçün – meşələri illik və ya minillik dövrlərdə öyrənməyimizdən asılı olmayaraq, bu dəyişikliklər haqqında bir-biri ilə danışmaq üçün ümumi bir dil verir” dedi.

Tədqiqatçılar tapdılar ki, illər və onilliklər ərzində meşələr adətən yavaş-yavaş dəyişir. Təxminən səkkiz əsrdən sonra meşə dəyişiklikləri təbii iqlim dəyişkənliyinə bağlı olaraq daha böyük olmağa meyllidir.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .Abunə ol

Fastoviç deyir: “Bu yeni texnika ilə biz istənilən zaman miqyasında ekoloji proseslər və onların necə əlaqəli olduğu barədə düşünə bilərik”.

“Biz dağılma və əhali dəyişikliklərinin necə qarşılıqlı təsir göstərdiyini və meşənin onilliklərdən əsrlərə və hətta daha uzun müddətlərə dəyişməsinə səbəb olduğunu anlaya bilərik. Bu, əvvəllər belə edilməmişdir.”

Tədqiqat həmçinin göstərir ki, meşələri sağlam saxlamaq üçün daha çox insan müdaxiləsi lazımdır. Yardımlı miqrasiya effektiv vasitə ola bilər. Yaşayış yerlərinin iqlim dəyişikliyindən isinməsinə baxmayaraq, meşəliklərin uyğunlaşmasına və çiçəklənməsinə kömək etmək üçün ənənəvi olaraq daha soyuq yerlərdə daha isti iqlimli ağacların əkilməsi təcrübəsidir.

Meşələrin iqlimə uyğunlaşması nüanslı, uzunmüddətli idarəetmə strategiyaları tələb edən yavaş, mürəkkəb proses olacaq, Fastoviç qeyd edir.

Fastoviç deyir: “Meşələrin təbii olaraq iqlim dəyişikliyi ilə bu gün baş verənlərlə dəyişdiyi vaxtlar arasında uyğunsuzluq var”.

“Əhali səviyyəsində dəyişikliklər ətrafımızda qayğı göstərdiyimiz meşələri saxlamaq üçün kifayət qədər sürətli olmayacaq. Yardımlı miqrasiya əziz meşələri daha uzun müddət ətrafda saxlamaq üçün bir çox vasitələrdən biridir.”

Ətraflı məlumat: David Fastoviç, Bitki örtüyünün iqlimə birləşmiş, ayrılmış və kəskin reaksiyaları, Elm (2025). DOI: 10.1126/science.adr6700 . www.science.org/doi/10.1126/science.adr6700

Jurnal məlumatı: Elm 

Syracuse Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir