Kaliforniya Universiteti tərəfindən – Riverside

Sadie Harley tərəfindən redaktə edilmiş , Robert Eqan tərəfindən nəzərdən keçirilmişdir

 Redaktorların qeydləriKarbon dioksidin atmosferə qəfil buraxılmasına cavab olaraq 1 milyon il ərzində inkişaf edən Yer iqliminin kompüter simulyasiyası. Kredit: Andy Ridgwell/UCR

UC Riverside tədqiqatçıları Yer kürəsinin karbonu təkrar emal etməsi ilə bağlı əvvəlki təsvirlərdə çatışmayan bir parça aşkar ediblər. Nəticədə onlar hesab edirlər ki, qlobal istiləşmə buz dövrünə həddindən artıq düzəliş edə bilər.

Tədqiqatçılar arasında ənənəvi fikir ondan ibarətdir ki, Yerin iqlimi yavaş-yavaş hərəkət edən, lakin etibarlı təbii qaya parçalanması sistemi tərəfindən nəzarətdə saxlanılır.

Bu sistemdə yağış havadan karbon dioksidi tutur, qurudakı açıq qayalara, xüsusən də qranit kimi silikat süxurlara vurur və onları yavaş-yavaş həll edir. Tutulan bu CO ₂ qayalardakı həll olunmuş kalsiumla birlikdə okeana çatdıqda, onlar birləşərək dəniz qabıqları və əhəngdaşı rifləri əmələ gətirir və karbonu yüz milyonlarla il ərzində dənizin dibində saxlayır.

UCR geoloqu və Science jurnalında dərc olunmuş məqalənin həmmüəllifi Endi Ridqvel deyib : “Planet istiləşdikcə qayalar daha sürətli hava alır və daha çox CO₂ tutur, planeti yenidən soyuyur.

Bununla belə, geoloji sübutlar göstərir ki, Yer kürəsinin həyatında əvvəllər buz dövrləri o qədər ekstremal olub ki, planetin bütün səthi qar və buzla örtülmüşdü. Buna görə də tədqiqatçılar deyirlər ki, planetin temperaturunun yumşaq tənzimlənməsi bütün hekayə ola bilməz.

İtkin parça, həmçinin okeanda karbon basdırılmasını da əhatə edir. Atmosferdə CO₂ artdıqca və planet isindikcə, fosfor kimi daha çox qida maddəsi dənizə yuyulur. Bu qidalar fotosintez edərkən karbon dioksidi qəbul edən planktonun böyüməsini təmin edir. Sonra öləndə o karbonu özləri ilə götürərək dənizin dibinə çökürlər.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1758880679&rafmt=1&armr=3&plas=164x742_l%7C164x742_r&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-09-carbon-flaw-earth-ice-age.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&aieuf=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTQwLjAuNzMzOS4xMjgiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siQ2hyb21pdW0iLCIxNDAuMC43MzM5LjEyOCJdLFsiTm90PUE_QnJhbmQiLCIyNC4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjE0MC4wLjczMzkuMTI4Il1dLDBd&abgtt=6&dt=1758880678676&bpp=1&bdt=189&idt=49&shv=r20250924&mjsv=m202509230101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1758880515%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1758880515%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3D1241933dda87baba%3AT%3D1750839581%3ART%3D1758880515%3AS%3DAA-AfjZwPuiSAour3k16ZA1JtXua&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=6830909540958&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1998&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31094370%2C95344787&oid=2&pvsid=2410420197370228&tmod=1937875900&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=701

Bununla belə, daha çox yosun fəaliyyəti ilə daha isti bir dünyada okeanlar oksigeni itirir və fosforun basdırılması əvəzinə təkrar emal edilməsinə səbəb olur. Bu , suda daha çox qida maddəsinin daha çox plankton meydana gətirdiyi bir əks əlaqə yaradır , onların çürüməsi daha çox oksigeni çıxarır və daha çox qida maddəsi təkrar emal olunur. Eyni zamanda, böyük miqdarda karbon basdırılır və Yer soyuyur.

Bu sistem iqlimi zərif şəkildə sabitləşdirmir, əksinə, Yer kürəsini başlanğıc temperaturundan xeyli aşağı soyudulur. Tədqiqatın kompüter modelində bu buz dövrünü tətikləyə bilər.

Ridqvel bütün bunları evi sərinləmək üçün işdən çox işləyən termostatla müqayisə edir.

“Yayda siz termostatınızı təxminən 78°F-yə qoyursunuz. Gün ərzində havanın temperaturu bayırda qalxdıqca, kondisioner otaq temperaturu 78-ə düşənə qədər içəridəki artıq istiliyi götürür və sonra dayanır”, – Ridqvel bildirib.

Onun bənzətməsindən istifadə edərək, Yerin termostatı pozulmayıb, lakin Ridgwell onun kondisioner qurğusu ilə eyni otaqda olmaya biləcəyini və performansı qeyri-bərabər etdiyini təklif edir.

Tədqiqatda, geoloji keçmişdə atmosfer oksigeninin aşağı olması termostatı daha qeyri-sabit etdi, buna görə də qədim ekstremal buz dövrləri.

İnsanlar bu gün atmosferə daha çox CO₂ əlavə etdikcə, planet qısa müddətdə isinməyə davam edəcək. Müəlliflərin modeli soyutma həddinin aşacağını proqnozlaşdırır. Bununla belə, növbətisi çox güman ki, daha yumşaq olacaq, çünki hazırda atmosferdə uzaq keçmişə nisbətən daha çox oksigen var və bu, qida maddələrinin rəyini azaldır.

“Termostatı AC qurğusuna yaxın yerləşdirmək kimi” Ridqvel əlavə etdi. Yenə də növbəti buz dövrünün başlanğıcını irəli sürmək üçün bu kifayət ola bilər.

“Günün sonunda, növbəti buz dövrünün başlanğıcının gələcəkdə 50, 100 və ya 200 min il olmasının böyük əhəmiyyəti varmı?” Ridqvel təəccübləndi.

“İndi diqqətimizi davam edən istiləşməni məhdudlaşdırmağa yönəltməliyik. Yer kürəsi nəhayət soyuyacaq, nə qədər yellənsə də, bu həyatda bizə kömək edəcək qədər sürətlə baş verməyəcək.”

Ətraflı məlumat: Dominik Hülse et al, Yerin iqliminin geoloji tənzimlənməsində qeyri-sabitlik, Elm (2025). DOI: 10.1126/science.adh7730 . www.science.org/doi/10.1126/science.adh7730

Jurnal məlumatı: Elm 

Kaliforniya Universiteti – Riverside tərəfindən təmin edilmişdir