Gənc bayquş meymunlarının həyatında elə bir məqam gəlir ki, onlar valideynlərini tərk edərək özlərinə həyat yoldaşı tapmaq üçün yola düşürlər.

Argentinanın şimalında Azara bayquş meymunlarının vəhşi populyasiyası üzərində apardıqları yeni araşdırmada, Yale tədqiqatçıları ağacda yaşayan meymunların valideynlərindən və bacı-qardaşlarından qopduğu zaman sosial və ekoloji amillərin birləşməsinin təsir etdiyini aşkar ediblər.

330-dan çox fərdləri əhatə edən bayquş meymunlarının bir neçə nəsli üçün 25 illik genetik və demoqrafik məlumatlara əsaslanan tapıntılarına görə, cinsindən asılı olmayaraq fərdlərin heç biri doğulduğu eyni qrupda çoxalmayıb. Tədqiqatçılar bütün hallarda heyvanların ya doğuş qrupundan ayrıldığını və ya çoxalmazdan əvvəl öldüyünü aşkar etdilər.

Tədqiqatçılar həmçinin müəyyən etmişlər ki, ögey valideynin gəlişi və ya iqlimdə mövsümi dəyişikliklər və qidanın mövcudluğu kimi faktorlar ayrı-ayrı bayquş meymunlarının qrupdan ayrıldığı yaş və vaxta təsir edib.

“Bayquş meymunları cüt-yaşayır, ardıcıl monoqamdırlar və hər iki valideyn birbaşa öz nəslinə qayğı göstərir, bu da onları məməlilər arasında çox qeyri-adi edir” dedi aparıcı müəllif Marqaret K. Korli, Ekologiya və Təkamül Biologiyası Departamentinin köməkçi tədqiqatçısı. Yale İncəsənət və Elmlər Fakültəsində (FAS). “Bayquş meymunlarının doğuş qruplarını tərk etmək qərarlarına nəyin təsir etdiyini daha yaxşı başa düşmək bizə onların unikal və maraqlı sosial quruluşunun təkamülünü və fəaliyyətini qiymətləndirməyə kömək edir.”

Avqustun 7-də Royal Society Open Science jurnalında dərc edilən araşdırma FAS-ın antropologiya professoru Eduardo Fernandez-Duque tərəfindən birgə müəlliflik edilib. 1996-cı ildə Fernandez-Duque Argentina Chaco-da çoxşaxəli tədqiqat saytı olan Bayquş Meymun Layihəsini qurdu. Bayquş meymunlarının vəhşi təbiətdə tədqiq edildiyi bir neçə yerdən biri olan layihənin tarla sahəsində aparılan araşdırmalar analizdə istifadə edilən həyat tarixi və genetik məlumatları təmin etdi.

Yeni araşdırma üçün tədqiqatçılar heyvanların yayılmasının təkamülü ilə bağlı iki görkəmli fərziyyəni qiymətləndirdilər. Qohumluqdan qaçma fərziyyəsi kimi tanınan biri, səpələnmənin fərdlərin doğuş qrupunda qaldıqları təqdirdə yaxın qohumları ilə cütləşmə riski ilə əlaqəli olduğunu irəli sürür. Digəri, rəqabətdən qaçma hipotezi, bayquş meymunlarının qrupun digər üzvləri ilə potensial yoldaşları və resursları üzərində rəqabət etməmək üçün doğuş qruplarını tərk etdiyini göstərir.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=1857921027&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1723058565&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-08-factors-prompt-owl-monkeys-parents.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTAuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI3LjAuNjUzMy45OSIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJOb3QpQTtCcmFuZCIsIjk5LjAuMC4wIl0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTI3LjAuNjUzMy45OSJdLFsiQ2hyb21pdW0iLCIxMjcuMC42NTMzLjk5Il1dLDBd&dt=1723057890716&bpp=2&bdt=774&idt=490&shv=r20240801&mjsv=m202408010101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D8bcf1a0eb299db4a%3AT%3D1722782765%3ART%3D1723058287%3AS%3DALNI_MYcaYdsjTF9D4M7ctgnS3cs0qc0zw&eo_id_str=ID%3Df29dc86762273866%3AT%3D1722782765%3ART%3D1723058287%3AS%3DAA-AfjZCrNPyHdvWDe1YYImBU52o&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=8696007280171&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=900&u_w=1440&u_ah=860&u_aw=1440&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=347&ady=2746&biw=1423&bih=739&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759875%2C44759926%2C44759837%2C95334525%2C95334828%2C95337869%2C95338226%2C31085851%2C31084187%2C95339229%2C95336266%2C31078663%2C31078665%2C31078668%2C31078670&oid=2&pvsid=2425077843527713&tmod=538320700&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1440%2C0%2C0%2C0%2C1440%2C739&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=0&psd=W251bGwsbnVsbCwibGFiZWxfb25seV80IiwxXQ..&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=M

Tədqiqatçıların fikrincə , qohumluqdan qaçmaq dağılmaya səbəb olarsa, o zaman bayquş meymunları cinsi yetkinlikdən əvvəl və ya ona yaxın olaraq ardıcıl olaraq dağılacaqlar. Bununla belə, tədqiqat müəyyən etdi ki, bəzi fərdlər cinsi yetkinliyə çatdıqları zaman dağılarkən , digərləri cinsi yetkin olduqdan sonra iki ilə qədər qruplarında qaldılar. Tədqiqatçılar izah etdilər ki, tapıntı göstərir ki, qohumluqdan qaçınmaq yayılma vaxtını və ya yaşını tam izah etmir, lakin bu, bütün meymunların çoxalmadan əvvəl niyə dağıldığını izah etməyə kömək edir.

Tədqiqat həmçinin müəyyən edib ki, valideynin genetik cəhətdən əlaqəsi olmayan bir yetkin – ögey valideyn tərəfindən dəyişdirilməsi fərdlərin dağılış yaşına təsir edir. Tədqiqatçılar, əgər onların ögey atası əks cinsdəndirsə, nəslin yayılması gecikir.

“Yaşlı nəsillər ögey atası əks cinsdən olduqda və potensial həyat yoldaşını təmsil etdikdə daha uzun müddət yaşayacaqlar. Vəziyyət onları eyni cinsdən olan genetik valideyni ilə rəqabətə aparır”, – Korli deyib. “Əgər qohumlarla cütləşmə rəqabəti dağılmağa səbəb olsaydı, əks cinsdən olan valideynlər dəyişdirildikdən sonra nəslin daha tez dağılacağını gözləyərdik.”

Tədqiqat, bayquş meymunlarının dağılmalarının çox mövsümi olduğunu təsbit etdi; Ən çox qida bol olduğu və temperaturun nisbətən isti olduğu yazda baş verir ki, bu da fərdlərin şəraitin mülayim olduğu və yemək üçün bol olduğu zaman təkbaşına yaşamağa başladığını göstərir. Tədqiqatçılar bu nəticəyə gəliblər ki, meymunlar qışda qidanın az olduğu zaman dağılmaq ehtimalı daha az olub və bu, qruplar arasında resurs rəqabətinin dağılma vaxtını idarə etmədiyini göstərir.

“Bayquş meymunları bir çox cəhətdən qeyri-adidirlər və onların sosial quruluşu və davranışları haqqında öyrənəcəyimiz çox şey var” dedi Korli.

Ətraflı məlumat: Marqaret Korli və digərləri, Cüt yaşayan, genetik olaraq monoqam məməlidə qohumluqdan qaçınma, rəqabət və doğuşla yayılma, Azara bayquşu meymunu (Aotus azarae), Royal Society Open Science (2024). DOI: 10.1098/rsos.240379

Jurnal məlumatı: Royal Society Open Science 

Yale Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir