Afrika çoxdilli qitədir və bir çox böyüklər bir neçə dildə sərbəst danışır. Potsdam psixolinqvistləri Prof. Dr. Natali Boll-Avetisyan və Paul O. Omanenin rəhbərlik etdiyi tədqiqat qrupu tərəfindən aparılan empirik araşdırma indi göstərir ki, bu çoxdilliliyin kökləri körpəlikdə tapıla bilər: Qanada körpələrin çoxu çoxdilli böyüyür, onların əksəriyyəti iki-altı dildə və hər bir dildə bir o qədər də müntəzəm danışanlarla təmasda olur.

Tədqiqatçılar həmçinin körpələrin bəzi dilləri əsasən dolayı yolla, yəni radio, televiziya və ya fon söhbətləri vasitəsilə eşitdiklərini, digər dillərdən isə baxıcıları tərəfindən onlarla birbaşa ünsiyyət qurmaq üçün istifadə edildiyini göstərdilər. Tədqiqatın nəticələri indi Cognitive Development jurnalında dərc olunub .

Qananın paytaxtı Akkrada üç ilə on iki aylıq arasında olan 121 körpəni araşdıran araşdırma, həyatın ilk aylarında diqqətəlayiq müxtəlif dil girişini nümayiş etdirir. Uşaqlar müntəzəm olaraq iki – altı dillə tanış olurlar.

Təəccüblüdür ki, uşaqlara baxanların sayı da iki ilə altı arasında dəyişir və gündəlik həyatlarında müntəzəm olaraq onlara qayğı göstərən daha çox böyük olan körpələr də daha çox fərqli dil eşidirlər . Qanada ailələr çox vaxt “birləşmiş binalar” adlanan binalarda yaşayırlar, burada bir çox gündəlik qarşılıqlı əlaqə həyətdə baş verir, burada ailə, qonşular və digər qohumlar uşaqların həyatında mühüm rol oynayır.

Tədqiqatın ilk müəllifi O.Omane deyir: “Qərb mədəniyyətlərində tez-tez güman edildiyi kimi, uşağın tək bir baxıcıdan yalnız bir xüsusi dili öyrənməsi fikri bu icmalara şamil edilmir. Daha doğrusu, uşaqlar əvvəldən zəngin linqvistik giriş spektri ilə əhatə olunublar”.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1741007920&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-02-languages-babies-ghanaian.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMzLjAuNjk0My4xNDIiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KEE6QnJhbmQiLCI5OS4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMy4wLjY5NDMuMTQyIl1dLDBd&dt=1741007920455&bpp=1&bdt=163&idt=38&shv=r20250226&mjsv=m202502250101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741007826%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741007826%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1741007826%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0%2C1200x280&nras=1&correlator=1781266123562&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=1930&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95331832%2C95354315%2C95354326%2C31090654%2C95352637%2C31090357%2C95350015%2C95353078%2C95353782&oid=2&pvsid=757170394107761&tmod=1317574674&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=2&fsb=1&dtd=43

“Uşaqların dil mənimsəməsi ilə bağlı tədqiqatların əksəriyyəti Qərbin sənayeləşmiş ölkələrində aparılıb, buna görə də onlar tez-tez çoxdilliliyin kifayət qədər dar konsepsiyasına diqqət yetirirlər. Bizim araşdırmalarımız göstərir ki, digər cəmiyyətlər daha canlı çoxdilli mühit nümayiş etdirirlər”, – tədqiqatın aparıcı tədqiqatçısı, professor Dr. Boll-Avetisyan əlavə edir.

Tədqiqatın əsas tapıntısı birbaşa və dolayı dil girişi arasındakı fərqdir. İngilis dili ilk növbədə televiziya və rəsmi ünsiyyət kimi dolayı kanallar vasitəsilə əldə edilsə də, uşaqlar yerli dillərin əksəriyyətini (Akan, Ga və Ewe kimi) baxıcıları ilə birbaşa təmas vasitəsilə alırlar. Müvafiq olaraq, yerli dillərdə birbaşa girişin nisbəti əsasən dolayı giriş kimi mövcud olan ingilis dilindən daha yüksəkdir.

Boll-Avetisyan deyir: “Birbaşa dil təmaslarının dilin mənimsənilməsi üçün nə qədər vacib olduğu tez-tez vurğulanır”. “Lakin bizim nəticələrimiz göstərir ki, dolayı giriş – xüsusən də media və rəsmi ünsiyyət vasitəsilə – uşaqların gündəlik həyatında, xüsusən də şəhər kontekstində mühüm rol oynayır.”

Tədqiqatçılar öz empirik tədqiqatlarının nəticəsi olaraq dil tədqiqatlarına daha geniş baxış tələb edirlər. Ümumi fərziyyələr Qana kimi digər mədəni kontekstlərdə olan müxtəlifliyi və mürəkkəbliyi əks etdirmir. Tədqiqat aydın göstərir ki, uşağın təkcə eşitdiyi dillərin sayı deyil, həm də insanların müxtəlifliyi və daxiletmənin müxtəlif formaları dilin mənimsənilməsinə həlledici təsir göstərir.

“Tədqiqatımız göstərir ki, bir çox uşaqlar üçün çoxdilli mühit əvvəldən dinamik, canlı reallıqdır. Çoxdillilik sadəcə bonus deyil, uşaqların şəxsiyyətinin və sosial strukturunun fundamental hissəsidir”, – tədqiqatçı deyir.

Daha çox məlumat: Paul Okyere Omane və digərləri, Afrika şəhərində bir çox qayğı göstərən ailələrdə körpələrə çoxdilli girişin təbiətinin araşdırılması: Akra nümunəsi (Qana), Koqnitiv İnkişaf (2025). DOI: 10.1016/j.cogdev.2025.101558

Potsdam Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir