Son illərdəki ekstremal yanğın fəsilləri iqlim dəyişikliyinin daha geniş kontekstində meşə yanğınlarını daha yaxşı başa düşməyin təcili ehtiyacını vurğulayır. İqlim dəyişikliyi şəraitində, bitki örtüyündə yığılan karbonun miqdarı, yağıntılar və ildırımlar kimi meşə yanğınlarının bir çox sürücüsünün dəyişəcəyi gözlənilir.

Son və gələcək meşə yanğınları tendensiyalarında bu proseslərin nisbi əhəmiyyətini qiymətləndirmək çətin olaraq qalır, çünki əvvəlki iqlim kompüter modeli simulyasiyaları iqlim dəyişikliyi, ildırım, meşə yanğınları, tüstü və günəş radiasiyasında və istilikdə müvafiq dəyişikliklər arasında tam əlaqəni ələ keçirməmişdir.

Beynəlxalq iqlim alimləri qrupu tərəfindən “ Science Advances” jurnalında dərc olunan yeni araşdırma yanğın, bitki örtüyü, tüstü və atmosfer arasındakı mürəkkəb qarşılıqlı əlaqəni həll edən ilk real superkompüter simulyasiyasını təqdim edir. Müəlliflər hesab edirlər ki, artan istixana qazı emissiyaları, ehtimal ki, ABŞ-ın şərqində, Keniya, Uqanda və Argentinada regional qaynar nöqtələr ilə qlobal ildırım tezliyini Selsi dərəcəsində qlobal istiləşməyə görə təxminən 1,6% artıracaq.

Yerli olaraq bu, meşə yanğınlarının baş verməsini gücləndirə bilər. Bununla belə, hər il yanğınlar tərəfindən yandırılan ərazinin böyüməsi üçün üstünlük təşkil edən amillər qlobal rütubətin dəyişməsi və meşə yanacağı kimi xidmət edə bilən bitki örtüyünün daha sürətli böyüməsi olaraq qalır.

Tədqiqat daha sonra qlobal istiləşmə nəticəsində yaranan yanğınların intensivləşməsinin daha çox müşahidə olunacağı regionları müəyyənləşdirir. Biokütlənin yanmasında ən güclü antropogen meylləri nümayiş etdirən regionlar arasında cənub və mərkəzi ekvatorial Afrika, Madaqaskar, Avstraliya, Aralıq dənizinin bəzi hissələri və qərb Şimali Amerika var.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1739428290&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-02-wildfires-due-vegetation-humidity-lightning.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMyLjAuNjgzNC4xOTciLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90IEEoQnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMi4wLjY4MzQuMTk3Il0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTMyLjAuNjgzNC4xOTciXV0sMF0.&dt=1739428288326&bpp=1&bdt=83&idt=179&shv=r20250210&mjsv=m202502100101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1739428079%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1739428079%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1739428079%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=5364431518490&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=1945&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31090260%2C31090263%2C31090266%2C31090269%2C95344791%2C95352068%2C31090339%2C95347432&oid=2&pvsid=2391009750107503&tmod=362696656&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=1752

“Nəticələrimiz göstərir ki, hər dərəcə qlobal istiləşmə ilə hər il yanğınlar tərəfindən yandırılan qlobal orta sahə 14% artacaq. Bu, ekosistemlərə, infrastruktura, insan sağlamlığına və yaşayış vasitələrinə əhəmiyyətli təsir göstərə bilər” dedi doktor Vincent Verjans, İBS Mərkəzinin İqlim Fizikası Mərkəzinin keçmiş elmi işçisi (Barselona)

Bundan əlavə, tədqiqatçılar qlobal miqyasda daha çox yanğınla yanğın tüstüsünün səviyyəsinin də artacağını vurğulayırlar. Meşə yanğınları nəticəsində yaranan tüstü lələkləri havanın çirklənməsinə təsir göstərəcək və həmçinin günəş işığının nüfuzunun azalmasına səbəb olacaq. Sonuncu atmosferdə istilik və infraqırmızı radiasiyanı dəyişdirir.

“Bizim yeni kompüter model simulyasiyalarımız ilk dəfə göstərir ki, hərtərəfli yer sistemi modelində bu təsirlərin hesablanması regional temperaturlara təsir edə bilər. Yanğın bölgələri və onların küləkdən aşağı tüstü leylək uzantıları günəşin qaralması effektinə görə orta hesabla bir qədər azalmış istiləşməni yaşayacaq.” Cənubi Koreyanın Pusan ​​Milli Universitetində İqlim Fizikası üzrə İBS Mərkəzindən həmmüəllif Prof. Kristian Franzke deyir.

Bununla belə, yeni kompüter simulyasiyalarında nəzərə alınan günəş işığını (birbaşa aerozol effekti) azaltmaqla yanaşı, biokütlənin yanmasından aerozollar buludların əmələ gəlməsini də dəyişə bilər (dolayı təsir).

Prof. Franzke əlavə edir: “Bu hissə hələ də bir qədər qeyri-müəyyəndir və yanğınların buludlara və sonradan səthin temperaturuna necə təsir edəcəyini anlamaq üçün daha çox araşdırma aparılmalıdır”.

Bu tədqiqat Yer sistemi modellərinin indiki nəslində iqlim-ildırım-vəhşi yanğın qarşılıqlı təsirini təmsil etməkdə mühüm addımlar atsa da, əlavə diqqət tələb edən əsas aspektləri də müəyyən edir. Kritik bir nümunə, daha isti bir dünyada Arktika meşə yanğınlarının nə dərəcədə artacağıdır. Onların model simulyasiyalarında Arktika meşə yanğınlarının aktivliyinin artması son illərdə müşahidə olunan tendensiyalardan daha zəifdir.

“Bu, mövcud iqlim modellərinin gələcək Arktika meşə yanğını risklərini aşağı qiymətləndirdiyini göstərə bilər. Digər şeylərlə yanaşı, bu, meşə yanğınlarından ayrılan aerozolların proqnozlaşdırılması üçün mühüm nəticələrə səbəb olacaq ki, bu da öz növbəsində iqlimə və havanın keyfiyyətinə təsir göstərəcək”, – Dr Verjans deyir.

Daha çox məlumat: Vincent Verjans et al, CO _2-nin ildırım, meşə yanğınları və iqlim qarşılıqlı təsirlərinə məcburi təsirlərinin miqdarının müəyyən edilməsi, Elmdə irəliləyişlər (2025). DOI: 10.1126/sciadv.adt5088

Jurnal məlumatı: Elmin inkişafı 

Əsas Elmlər İnstitutu tərəfindən təmin edilmişdir