NASA-nın DART missiyası – İkiqat Asteroid Yenidən İstiqamət Testi – bəşəriyyətin ilk real dünya planet müdafiə missiyası idi.

2022-ci ilin sentyabrında DART kosmik gəmisi Yerdən 11 milyon kilometr aralıda kiçik asteroidin yoldaş “ayı”na çırpıldı. Məqsədlərdən biri, əgər yolumuza yönəlmiş olsaq, belə şeylərə kömək edə biləcəyimizi öyrənmək idi.

Yaxınlaşma və təsirdən sonra çoxlu məlumat toplamaqla, belə bir asteroidin Yerə dəyəcəyi təqdirdə nəyə nail olacağımız barədə daha yaxşı fikir əldə edə bilərik.

Bu gün Nature Communications -da dərc olunan beş yeni araşdırma, Didymos-Dimorphos ikili asteroid sisteminin mənşəyini açmaq üçün DART və onun səyahət dostu LICIACube- dən göndərilən şəkillərdən istifadə etdi . Onlar həmçinin bu məlumatları digər asteroidlər üçün kontekstdə yerləşdirdilər.

Asteroidlər təbii təhlükələrdir

Günəş sistemimiz kiçik asteroidlərlə doludur – heç vaxt planetə çevrilməyən dağıntılar. Günəş ətrafında Yerin orbitinə yaxınlaşanlara Yerə Yaxın Obyektlər (NEO) deyilir. Bunlar bizim üçün ən böyük riskdir, həm də ən əlçatan olanlardır.

Planetlərin bu təbii təhlükələrdən müdafiəsi həqiqətən onların tərkibini bilməkdən asılıdır – təkcə nədən hazırlandıqları deyil, həm də necə bir araya gətirildikləri. Onlar şans verildiyi təqdirdə atmosferimizi deşəcək bərk cisimlərdir, yoxsa onlar daha çox bir yerdə saxlanılan dağıntı yığınlarına bənzəyir?

Didimos asteroidi və onun kiçik peyki Dimorfos ikili asteroid sistemi kimi tanınır. Onlar DART missiyası üçün mükəmməl hədəf idilər, çünki təsirin təsiri Dimorfosun orbitindəki dəyişikliklərlə asanlıqla ölçülə bilərdi.

Onlar da Yerə yaxındırlar və ya ən azı NEO-lardır. Və onlar əvvəllər yaxşı baxmadığımız çox yayılmış asteroid növüdür. İkili asteroidlərin necə əmələ gəldiyini öyrənmək şansı da tortun üzərindəki buzlanma idi.

Kifayət qədər bir neçə ikili asteroid sistemi kəşf edilmişdir, lakin planetoloqlar onların necə əmələ gəldiyini dəqiq bilmirlər. Yeni araşdırmalardan birində, ABŞ-ın Cons Hopkins Universitetindən Olivier Barnouinin rəhbərlik etdiyi bir qrup , səth pürüzlülüyünə və krater qeydlərinə baxaraq sistemin yaşını təxmin etmək üçün DART və LICIACube-dan alınan şəkillərdən istifadə etdi.

Onlar Didimosun təqribən 12,5 milyon il olduğunu, onun peyki Dimorfosun isə 300.000 ildən az əvvəl yarandığını tapdılar. Bu hələ çox səslənə bilər, lakin gözləniləndən çox gəncdir.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=2996406042&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1722500306&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-07-nasa-smacked-spacecraft-asteroid-million.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI3LjAuNjUzMy43NCIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJOb3QpQTtCcmFuZCIsIjk5LjAuMC4wIl0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTI3LjAuNjUzMy43NCJdLFsiQ2hyb21pdW0iLCIxMjcuMC42NTMzLjc0Il1dLDBd&dt=1722500295384&bpp=2&bdt=488&idt=875&shv=r20240729&mjsv=m202407310101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D6bf3eefe49031f83%3AT%3D1721367059%3ART%3D1722500038%3AS%3DALNI_MacAfAOJA8VyURIyKJCZKOtEk96_Q&eo_id_str=ID%3D253fe466b124068d%3AT%3D1721367059%3ART%3D1722500038%3AS%3DAA-Afja3CR3UFVWEVuVSmzApOeu3&prev_fmts=0x0%2C1519x695&nras=2&correlator=2597387982206&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2638&biw=1519&bih=695&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759876%2C44759927%2C44759837%2C31085665%2C42532524%2C44795921%2C95330276%2C95334529%2C95334829%2C95337026%2C95337586%2C95337868%2C31085793%2C31084186%2C95336266%2C31078663%2C31078665%2C31078668%2C31078670&oid=2&pvsid=2237438784424161&tmod=1228045292&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C695&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=0&psd=W251bGwsbnVsbCwibGFiZWxfb25seV8xIiwxXQ..&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=11116

Bir yığın daş

Dimorfos da adətən təsəvvür etdiyimiz kimi möhkəm qaya deyil. Bu, çətinliklə bir-birinə bağlanan daşların dağıntı yığınıdır. Gənc yaşı ilə yanaşı, daha böyük asteroid toqquşmalarından sonra bu dağıntı yığını asteroidlərinin çoxlu “nəsilləri” ola biləcəyini göstərir.

Günəş işığı əslində asteroidlər kimi kiçik cisimlərin fırlanmasına səbəb olur. Didimos üst kimi fırlanmağa başlayanda forması əzilmiş və ortada qabarıq olmuşdur. Bu, böyük parçaların sadəcə əsas gövdədən yuvarlanmasına, bəzilərinin hətta iz buraxmasına səbəb olmaq üçün kifayət idi .

Bu parçalar yavaş-yavaş Didimos ətrafında dağıntı halqası yaratdı. Zamanla, dağıntılar bir-birinə yapışmağa başlayanda, daha kiçik ay Dimorfosu meydana gətirdi.

https://www.youtube.com/embed/2c4iMI-V2Iw?color=whiteDidimosun fırlanması onun kiçik peyki Dimorfosu necə yarada bilərdi. Kredit: Yun Zhang

ABŞ-ın Auburn Universitetindən Maurizio Pajola tərəfindən aparılan başqa bir araşdırma bunu təsdiqləmək üçün daş paylamalardan istifadə etdi. Komanda, həmçinin insanların ziyarət etdiyi digər qeyri-ikili asteroidlərdə müşahidə ediləndən əhəmiyyətli dərəcədə daha çox (beş dəfəyə qədər) böyük daşların olduğunu aşkar etdi.

Yeni araşdırmalardan biri bizə indiyə qədər kosmos missiyalarının ziyarət etdiyi bütün asteroidlərdəki daşların (İtokava, Ryuqu və Bennu) eyni formada olduğunu göstərir. Lakin Didymos sistemindəki daha böyük daşların bu çoxluğu ikili sistemlərin unikal xüsusiyyəti ola bilər.

Nəhayət, başqa bir kağız bu tip asteroidin çatlamağa daha həssas olduğunu göstərir. Bu, gecə və gündüz arasındakı istilik-soyutma dövrləri səbəbindən baş verir: donma-ərimə dövrü kimi, lakin su olmadan.

Bu o deməkdir ki, əgər bir şey (məsələn, kosmik gəmi) ona təsir etsə, kosmosa daha çox zibil atılacaq. Bu, hətta ola biləcək “itələmə” miqdarını da artırardı. Ancaq altında yatan şeyin səthdə gördüyümüzdən qat-qat güclü olması şansı var.

Burada Avropa Kosmik Agentliyinin Hera missiyası işə düşəcək. O, yalnız DART-ın təsir sahələrinin daha yüksək ayırdetmə təsvirlərini təqdim etməyəcək, həm də aşağı tezlikli radardan istifadə edərək asteroidlərin daxili hissələrini tədqiq edə biləcək.

DART missiyası nəinki özümüzü gələcək asteroid təsirlərindən qorumaq qabiliyyətimizi sınaqdan keçirdi , həm də bizi Yer yaxınlığında dağıntı yığınının və ikili asteroidlərin əmələ gəlməsi və təkamülü haqqında maarifləndirdi.

Jurnal məlumatı: Nature Communications 

The Conversation tərəfindən təmin edilmişdir