Uzunömürlü yarasaların niyə xərçəngə tutulmadığını araşdırmaq üçün aparılan bir araşdırma, xəstəliyə müqavimət göstərən bioloji müdafiə haqqında yeni zəmin yaratdı.

Nature Communications jurnalında məlumat verən Rochester Universitetinin tədqiqat qrupu, dörd ümumi yarasa növünün xərçəng olmadan 35 ilə qədər, yəni təxminən 180 insan ilinə bərabər yaşamağa imkan verən super gücə malik olduğunu aşkar etdi.

UR Biologiya Bölməsinin və Vilmot Xərçəng İnstitutunun üzvləri fəlsəfə doktoru Vera Qorbunova və fəlsəfə doktoru Andrey Seluanov işə rəhbərlik ediblər. Yarasaların xərçəngdən necə qorunduğuna dair əsas kəşflərinə aşağıdakılar daxildir:

• Yarasalarda və insanlarda xərçəngi dayandıra bilən bir şiş bastırıcı olan p53 adlı bir gen var. (P53-də düzgün fəaliyyət göstərmək qabiliyyətini məhdudlaşdıran mutasiyalar bütün insan xərçənglərinin təxminən yarısında baş verir.) Roçesterdə və Nyu-Yorkun kənarında tapılan “kiçik qəhvəyi” yarasa kimi tanınan bir növ p53-ün iki nüsxəsini ehtiva edir və insanlarla müqayisədə p53 aktivliyi yüksəkdir. Bədəndə yüksək p53 səviyyələri xərçəng hüceyrələrini apoptoz kimi tanınan bir prosesdə zərərli olmamışdan əvvəl öldürə bilər. Əgər p53 səviyyəsi çox yüksəkdirsə, bu pisdir, çünki çox sayda hüceyrəni aradan qaldırır. Lakin yarasalarda apoptozu effektiv şəkildə tarazlayan inkişaf etmiş bir sistem var.
• Bir ferment, telomeraza yarasalarda təbii olaraq aktivdir, bu da onların hüceyrələrinin qeyri-müəyyən müddətə çoxalmasına imkan verir. Bu yaşlanmada bir üstünlükdür, çünki yaşlanma və zədələnmə zamanı toxumaların bərpasını dəstəkləyir. Hüceyrələr nəzarətsiz bölünürsə, yarasalarda daha yüksək p53 aktivliyi kompensasiya edir və yarana biləcək xərçəng hüceyrələrini çıxara bilər.
• Yarasalar bir çox ölümcül patogenləri məhv edən son dərəcə effektiv immun sisteminə malikdirlər. Qorbunova bildirib ki, bu, xərçəng hüceyrələrini tanıyıb məhv etməklə yarasaların xərçəng əleyhinə qabiliyyətlərinə də kömək edir. İnsanlar yaşlandıqca, immunitet sistemi yavaşlayır və insanlar daha çox iltihab alırlar (oynaqlarda və digər orqanlarda), lakin yarasalar da iltihabı yaxşı idarə edir. Bu mürəkkəb sistem onlara virusların və yaşa bağlı xəstəliklərin qarşısını almağa imkan verir.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=2612643799&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1749547614&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-06-dont-cancer-genes-strong-immune.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS42OSIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTM3LjAuNzE1MS42OSJdLFsiQ2hyb21pdW0iLCIxMzcuMC43MTUxLjY5Il0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1749547614744&bpp=1&bdt=143&idt=47&shv=r20250609&mjsv=m202506090101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1749547598%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1749547598%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1749547598%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=4868173455493&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2711&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31092757%2C31092896%2C31092899%2C95332926%2C95353387%2C95362656%2C31092908%2C95344791%2C95362794%2C95359265%2C95362802%2C95363069&oid=2&pvsid=800086853674119&tmod=1281843886&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=141

Yarasa araşdırması insanlara necə aiddir?

Xərçəng çox mərhələli bir prosesdir və normal hüceyrələr bədxassəli hüceyrələrə çevrildiyi üçün çoxlu “vuruşlar” tələb edir . Beləliklə, bir insan və ya heyvan nə qədər uzun yaşayırsa, xərçəngi inkişaf etdirmək üçün xarici amillərlə (məsələn, çirklənməyə məruz qalma və pis həyat tərzi vərdişləri) bir o qədər çox hüceyrə mutasiyaları baş verir.

Tədqiqatçıların dediyinə görə, yarasa araşdırması ilə bağlı təəccüblü bir şey yarasaların xərçəngə qarşı təbii maneəsinin olmamasıdır. Onların hüceyrələri yalnız iki “vuruş”la xərçəngə çevrilə bilir və buna baxmayaraq yarasalar yuxarıda təsvir edilən digər güclü şiş bastırıcı mexanizmlərə sahib olduqları üçün sağ qalırlar.

Müəlliflərin dediyinə görə, onlar p53 geninin aktivliyinin artmasının xərçəngi aradan qaldırmaq və ya böyüməsini yavaşlatmaqla xərçəngə qarşı yaxşı müdafiə olduğunu təsdiqləyiblər. Artıq bir neçə anti-xərçəng dərmanı p53 fəaliyyətini hədəfləyir və daha çox şey öyrənilir.

Seluanov əlavə etdi ki, telomeraz fermentini təhlükəsiz şəkildə artırmaq da onların tapıntılarını xərçəngli insanlara tətbiq etmək üçün bir yol ola bilər, lakin bu, hazırkı tədqiqatın bir hissəsi deyil.

Qorbunova Biologiya və Tibb üzrə Doris Johns Cherry professorudur və UR Tibb Mərkəzində Rochester Yaşlanma Araşdırma Mərkəzinə rəhbərlik edir. Seluanov Biologiya və Tibb dekanının professorudur və Yaşlanma Mərkəzinə rəhbərlik edir. Onlar birlikdə yaxşı qocalan və ciddi xəstəliklərə müqavimət göstərən çılpaq köstəbək siçovulları və baş balinalar kimi uzunömürlü məməlilərin xüsusiyyətlərini öyrənərək görkəmli karyera qurmuşlar .

Onlar həmçinin digər qurumlarla əməkdaşlıq edərək uzunömürlü insanları tədqiq edir, bu şəxslərdə hansı genlərin və epigenetik amillərin həddindən artıq təmsil olunduğunu aşkar etmək üçün müstəsna uzunömürlü insanların kohortlarını araşdırırlar.

Daha çox məlumat: Fathima Athar et al, Uzun ömürlü yarasalarda məhdud hüceyrə muxtar antikanser mexanizmləri, Nature Communications (2025). DOI: 10.1038/s41467-025-59403-z

Jurnal məlumatı: Nature Communications 

Rochester Tibb Mərkəzi Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir