2024-cü ilin Yeni il günündə Yaponiyanın şimal-şərqindəki Noto yarımadasında 7,5 bal gücündə güclü zəlzələ baş verdi və nəticədə təktonik plitələrin yerdəyişməsi səbəbindən quru yüksəliş nəticəsində bölgədə geniş dağıntılar oldu. Müşahidə olunan qalxma, bununla belə, əhəmiyyətli dərəcədə dəyişdi, bəzi ərazilərdə yer səthində 5 metrə qədər yüksəlmə müşahidə edildi.

Təsirə məruz qalmış qırılma xətlərinin xüsusiyyətlərinin zəlzələ dinamikasına necə təsir etdiyini daha yaxşı başa düşmək üçün Yaponiyadakı tədqiqatçılar qəzanın ətraflı modelini hazırlamaq üçün bu yaxınlarda hazırlanmış simulyasiyalardan istifadə etmişlər. Tapıntılar müxtəlif zəlzələlərin ssenarilərini simulyasiya etmək və gələcəkdə fəlakətləri azaltmaq üçün modellər hazırlamağa kömək edə bilər.

Nəticələr Earth, Planets and Space jurnalında dərc olunub .

“Noto yarımadasında baş verən zəlzələ zamanı bəzi ərazilərdə digərləri ilə müqayisədə dağıdıcı yüksəliş gördük. Bu araşdırmada biz qırılma sürüşmələrinin böyüklüyünə, məkan və zamana görə dəyişməsinə və nəticədə yer səthinin qalxmasına nəzarət edən mexanizmi anlamaq üçün yola çıxdıq” dedi.

Tədqiqatçılar 2024-cü il zəlzələsinin əvvəlki araşdırmalara əsaslanan və zəlzələ baş verməmişdən əvvəl əldə edilmiş müşahidə məlumatlarından , məsələn, dağıdıcı zəlzələdən əvvəlki seysmik aktivlik və dağıdıcı qırılmaların xüsusiyyətlərindən istifadə edən bir model hazırlamaq istədilər.

Əgər real dünya qırılma xüsusiyyətlərinə əsaslanan simulyasiya zəlzələ zamanı baş verənləri dəqiq şəkildə modelləşdirə bilsəydi, bu, tədqiqatçılara nasazlığın həndəsəsinin – forması, oriyentasiyası, müxtəlif bucaqları (o cümlədən, enmə və zərbə kimi tanınan) və hərəkət istiqaməti (sürüşmə) kimi xüsusiyyətləri təsvir edən zəlzələyə necə təsir etdiyini anlamağa kömək edərdi.

• Qırılma seqmentləri tektonik plitədə fəaliyyət göstərən sıxılma gərginliyinin (yaşıl oxlar) istiqamətinə ortoqonal yönümlü olduqda, çatışmazlıq əhəmiyyətli dərəcədə sürüşür, çünki bu, qırılmaların effektiv sürüşməsi şərtidir. Müşahidə olunan səthin qalxması ilə uyğunluq simulyasiya nəticəsinin doğruluğunu təsdiqləyir. Kredit: Ryosuke Ando, ​​Tokio Universiteti
• Zəlzələ zamanı daha isti rənglərdə olan ərazilər daha böyük yer qalxması yaşadı. Dəniz dibinin aktiv qırılmalarının izləri (göy xətlər) Noto yarımadasının şimal sahili boyunca uzanır. Kredit: Ryosuke Ando, ​​Tokio Universiteti
• Qırılma seqmentləri tektonik plitədə fəaliyyət göstərən sıxılma gərginliyinin (yaşıl oxlar) istiqamətinə ortoqonal yönümlü olduqda, çatışmazlıq əhəmiyyətli dərəcədə sürüşür, çünki bu, qırılmaların effektiv sürüşməsi şərtidir. Müşahidə olunan səthin qalxması ilə uyğunluq simulyasiya nəticəsinin doğruluğunu təsdiqləyir. Kredit: Ryosuke Ando, ​​Tokio Universiteti
• Zəlzələ zamanı daha isti rənglərdə olan ərazilər daha böyük yer qalxması yaşadı. Dəniz dibinin aktiv qırılmalarının izləri (göy xətlər) Noto yarımadasının şimal sahili boyunca uzanır. Kredit: Ryosuke Ando, ​​Tokio Universiteti

2024-cü il Noto yarımadasında baş verən zəlzələdə üç böyük nasazlıq var. Bunlar birləşmiş nöqsanlar, yəni əks yanal hərəkət hissi olan nasazlıqlar kimi tanınır. Onlardan ikisi (Monzen qırağı və Noto yarımadasının Hoku-qan qırılma zonaları) cənub-şərqə, üçüncüsü isə (Toyama çökəkliyi Sei-en qırağı) şimal-qərbə enir.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1745918205&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-04-noto-quake-3d-dimension-earthquake.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM1LjAuNzA0OS4xMTUiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNS4wLjcwNDkuMTE1Il0sWyJOb3QtQS5CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTM1LjAuNzA0OS4xMTUiXV0sMF0.&dt=1745918205566&bpp=1&bdt=99&idt=40&shv=r20250424&mjsv=m202504240101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1745917571%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1745917571%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1745917571%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=1260253560382&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2406&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95357461%2C95358975%2C95359120%2C31090357&oid=2&pvsid=5118190625133621&tmod=1123576727&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=45

Daldırma qüsurun meylinin istiqamətinə aiddir. 3D nasazlıq həndəsə modelini qurmaq üçün qırılma izləri (çatışmaların yer səthi ilə kəsişdiyi yerlərdə) və nasazlığın enmə bucağı üzrə müşahidə məlumatları istifadə edilmişdir. Gərginlik şəraitinin modelini qurmaq üçün əvvəlki seysmik fəaliyyətin məlumatlarından istifadə edilmişdir. Bu ərazi 2024-cü il zəlzələsinə qədər illər ərzində daha kiçik, daha dayaz zəlzələlərin lokallaşdırılmış, konsentrasiyalı seysmik dəstəsinə məruz qalmışdır.

Qırılma həndəsəsinin müşahidə məlumatları ilə hazırlanmış simulyasiya 2024-cü ildə Noto yarımadasında baş verən zəlzələ zamanı baş verən yüksəlmə dəyişikliyini təkrarlaya bildi.

Bəzi bölgələrdə yüksəlmə əhəmiyyətli ziyana səbəb oldu, digərlərində isə daha az nəzərə çarpan yüksəlmə səbəbindən təsir o qədər də güclü olmadı . Noto zəlzələsinin modelinə əsasən, şaquli yerdəyişmə qırılma izlərinin yaxınlığında cəmlənmişdir, burada qırılma lokal olaraq ümumi üfüqi oriyentasiyasından kənara çıxır. Bu, zəlzələnin quruya necə təsir etməsinin açarı olan nasazlıq həndəsəsinə işarə edir.

“Bizim superkompüterlə simulyasiyamız qeyri-müntəzəm formada olan üçölçülü qırılma həndəsəsinin təhlilinə imkan verdi. Biz aşkar etdik ki, nasazlıq həndəsəsi bu bölgədəki tektonik plitədə hərəkət edən sıxılma qüvvəsinə nisbi nasazlıq istiqamətləri vasitəsilə ümumi prosesi idarə edir”, – Ando bildirib.

İrəliyə baxaraq, tədqiqatçılar bu modelin gələcək zəlzələlər üçün daha yaxşı dinamik qırılma ssenarilərini hazırlamaq üçün necə istifadə oluna biləcəyini nəzərdən keçirirlər.

“Qırılma həndəsələrinin təfərrüatlı modelləri ilə simulyasiyaların potensialını nümayiş etdirməklə, biz böyük zəlzələlərin baş verməzdən əvvəl qırılma sürüşmə modelinin xüsusiyyətlərinin necə məhdudlaşdırıla biləcəyini göstərdik. Biz bu tapıntının gələcəkdə böyük zəlzələlərin yaratdığı təhlükələrin xüsusiyyətlərini qiymətləndirmək üçün bir metodun qurulmasına gətirib çıxaracağını gözləyirik” dedi Ando.

Daha çox məlumat: Qeyri-planar 3D nasazlıq həndəsəsi sürüşmə və yüksəlmənin məkan-zaman paylanmasına nəzarət edir: Mw 7.5 2024 Noto Yarımadası, Yaponiya, Zəlzələ, Yer, Planetlər və Kosmosdan Sübutlar (2025). DOI: 10.1186/s40623-025-02187-9

Tokio Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir