Nature Ecology & Evolution jurnalında dərc olunan yeni araşdırmada Yer üzündə həyatın necə təşkil edildiyini idarə edən sadə bir qayda təsvir edilmişdir .

Umea Universitetinin rəhbərlik etdiyi və Reading Universitetinin də daxil olduğu tədqiqat qrupu inanır ki, bu qayda növlərin niyə planetdə yayıldıqlarını izah etməyə kömək edir. Kəşf Yerdəki həyatı, o cümlədən ekosistemlərin qlobal ekoloji dəyişikliklərə necə reaksiya verdiyini anlamağa kömək edəcək.

Qayda sadədir: Yer kürəsinin hər bir bölgəsində növlərin əksəriyyəti kiçik “qaynar nöqtə” ərazilərində birləşir, sonra bu qaynar nöqtələrdən daha uzaqlarda sağ qala bilən daha az və daha az növlə tədricən xaricə yayılır.

Umeå Universitetinin (İsveç) aparıcı müəllifi və tədqiqatçısı Rubén Bernardo-Madrid dedi: “Hər bioregionda həmişə növlərin əksəriyyətinin yaşadığı əsas sahə var. Bu nüvədən növlər ətraf ərazilərə yayılır, lakin yalnız bir alt çoxluq davam etməyi bacarır. Görünür, bu nüvələr növlərin yaşaması və müxtəlifliyi üçün optimal şərait yaradır, hansı bioradiasiya mənbəyi kimi çıxış edir.”

Bu nümunə bu kiçik sahələrin bütün bioregionların biomüxtəlifliyinin qorunmasında oynadığı qeyri-mütənasib ekoloji rolu vurğulayır. Estación Biológica de Doñana-CSIC-dən (İspaniya) Xose Luis Tella, “Bu əsas zonaların qorunması vacibdir, çünki onlar mühafizə strategiyaları üçün kritik prioritetləri təmsil edirlər.”

Ətraf mühitin filtrasiyası

Tədqiqatçılar dünya üzrə bioregionları tədqiq edərək, çox fərqli həyat formalarından olan növləri araşdırdılar: amfibiyalar, quşlar, cırcıramalar, məməlilər, dəniz şüaları, sürünənlər və ağaclar.

Həyat strategiyalarında böyük fərqləri (bəzi növlər uçur, digərləri sürünür, üzür və ya köklü qalır) və hər bir bioregionun ziddiyyətli ekoloji və tarixi fonlarını nəzərə alaraq, tədqiqatçılar növlərin yayılmasının bioregionlar arasında geniş şəkildə dəyişəcəyini gözləyirdilər. Təəccüblüdür ki, hər yerdə eyni nümunəni tapdılar.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=308666314&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1749038585&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-06-life-oceans-savannas.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS41NyIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTM3LjAuNzE1MS41NyJdLFsiQ2hyb21pdW0iLCIxMzcuMC43MTUxLjU3Il0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1749038585753&bpp=1&bdt=164&idt=36&shv=r20250602&mjsv=m202506030101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1749038492%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1749038492%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1749038492%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=6130768610329&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2148&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95353387%2C31092827%2C95359266%2C95362176&oid=2&pvsid=6809581668671189&tmod=252968925&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=91

Nümunə ətraf mühitin filtrasiyası kimi tanınan ümumi bir prosesə işarə edir. Ətraf mühitin süzülməsi uzun müddətdir yer üzündə növlərin yayılmasını izah etmək üçün ekologiyada əsas nəzəri prinsip hesab olunur.

Ancaq indiyə qədər qlobal empirik sübutlar az idi. Bu tədqiqat həyatın bir çox sahələrində və planetar miqyasda geniş təsdiqi təmin edir.

Reading Universitetində tədqiqatın həmmüəllifi, professor Manuela Qonzales-Suarez, “Məhdudedici amilin istilik, soyuq, quraqlıq və ya duzluluq olmasının fərqi yoxdur. Nəticə həmişə eynidir: yalnız yerli şəraitə dözə bilən növlər qurulur və davam edir, Yer üzündə həyatın proqnozlaşdırıla bilən paylanmasını yaradır”.

Universal təşkil edən mexanizmin mövcudluğu Yerdəki həyatı dərk etməyimizə dərin təsir göstərir . Rey Xuan Karlos Universitetinin (İspaniya) həmmüəllifi Joaquín Calatayud dedi: “Bu nümunə Yerdəki həyatın müəyyən dərəcədə proqnozlaşdırıla biləcəyini göstərir.”

Bu cür proqnozlaşdırıla bilən nümunələr elm adamlarına həyatın zamanla necə şaxələndiyini izləməyə kömək edə bilər və ekosistemlərin qlobal ekoloji dəyişikliklərə necə reaksiya verə biləcəyinə dair qiymətli fikirlər təklif edə bilər.

Ətraflı məlumat: Yerin biocoğrafi regionlarında biomüxtəlifliyin təşkili üzrə ümumi qayda, Nature Ecology & Evolution (2025). DOI: 10.1038/s41559-025-02724-5

Jurnal məlumatı: Nature Ecology & Evolution 

Reading Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir