Qalıqlaşmış istiridyə qabıqlarını tədqiq edən beynəlxalq tədqiqat qrupu Erkən Təbaşir dövründə dəniz suyunda əhəmiyyətli illik temperatur dəyişikliyini aşkar edib. Bu tapıntı Yer kürəsinin istixana dövrlərinin universal olaraq daha isti və eyni dərəcədə sabit temperaturlarla qeyd olunduğu fərziyyəsini alt-üst edir.

Tədqiqatçılar 139,8 milyon il əvvəldən 132,9 milyon il əvvələ qədər davam edən Erkən Təbaşir Valanginian mərhələsinin istixana Yeri dövründə dəniz səthinin temperaturunda mövsümi dalğalanmaları bərpa etmək üçün Neo-Tetis Okeanından olan istiridyə qabığı fosilləri ilə yanaşı yüksək ayırdedici iqlim modellərindən istifadə etdilər.

Almaniyanın Senckenberg Biomüxtəliflik və İqlim Tədqiqatları Mərkəzi, Böyük Britaniyanın Bristol Universiteti və Madaqaskarın Antananarivo Universitetinin tədqiqatçıları ilə əməkdaşlıq çərçivəsində Çin Elmlər Akademiyasının (CAS) Tibet Yaylası Tədqiqatları İnstitutundan professor Dinq Lin komandaya rəhbərlik edib.

İstixana iqliminin ənənəvi görünüşü “zəif mövsümiliyi və nadir buzlaq fəaliyyətini” dəstəkləsə də, bu tədqiqat əhəmiyyətli mövsümi temperatur dəyişikliklərini və dövri buzlaqların ərimə hadisələrini aşkar etməklə bu perspektivi çətinləşdirir. Nəticələr Science Advances jurnalında dərc olunub .

“İstiridyələr kimi toplanan orqanizmlər Yer kürələri arasında məkan-zaman körpüsü rolunu oynayaraq, iqlim ritmləri və ekoloji sürüşmələr arasında qarşılıqlı əlaqəni dəqiqliklə qeyd edir. Onlar bizi sivilizasiyamızın gələcəyini dərin zamanların dərinliklərində axtarmağa ruhlandırır”, – tədqiqatın müxbir müəllifi professor Dinq bildirib.

Ağac halqalarına bənzər şəkildə, istiridyə kimi yığılan orqanizmlərin qabıqları hər il bir-birini əvəz edən işıq və qaranlıq böyümə zolaqları inkişaf etdirir. Yayda daha isti temperaturda sürətli böyümə məsaməli “işıq zolaqları” ilə nəticələnir, qışda daha yavaş, daha sıx böyümə isə “qaranlıq zolaqlar” yaradır. Bu prinsipə əsaslanaraq, tədqiqatçılar 2014-cü ildə paleoaltimetriyanın yenidən kalibrlənməsi üçün ostrakod qabıqlarında mövsümi oksigen izotop siqnallarından istifadə edən və Qanqdez dağlarının Himalaylardan əvvəl olduğunu üzə çıxaran bir üsula öncülük etdilər.

Tədqiqatçılar böyük Rastellum istiridyə qabıqlarında böyümə zolaqlarını dəqiq müəyyən etdilər və yüksək ayırdetməli mikro-nümunə götürdülər. Onlar petroqrafik analizlər (skan edən elektron mikroskopiya və katodolüminesans mikroskopiyası daxil olmaqla) və geokimyəvi testlər (məsələn, stronsium izotopları, manqan və dəmir tərkibini təhlil edənlər ) vasitəsilə mərmilərin diagenetik dəyişikliyə məruz qalmadan təmiz saxlanmasını təsdiqlədilər və mövsümi yüksək dəqiqlikli iqlim siqnallarını çıxardılar.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1751428779&adf=4203178812&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1747146188&rafmt=1&armr=3&format=540×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-05-oyster-fossils-shatter-myth-weak.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM2LjAuNzEwMy45MyIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNi4wLjcxMDMuOTMiXSxbIkdvb2dsZSBDaHJvbWUiLCIxMzYuMC43MTAzLjkzIl0sWyJOb3QuQS9CcmFuZCIsIjk5LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1747146188569&bpp=1&bdt=102&idt=157&shv=r20250508&mjsv=m202505070201&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De2af2bea6b3e2e90%3AT%3D1735548424%3ART%3D1747145896%3AS%3DALNI_MZIaWdAh-lthHlhpkWN2g6ZC7xT8A&gpic=UID%3D00000f8412a58936%3AT%3D1735548424%3ART%3D1747145896%3AS%3DALNI_MaJ_6ILTTPz6uEc3lU2rNf9ZPgQbA&eo_id_str=ID%3D1b1b09cf233e1b4b%3AT%3D1735548424%3ART%3D1747145896%3AS%3DAA-AfjZKostxhmsFX2YCqOZbTGHa&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=7362038689013&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2545&biw=1521&bih=730&scr_x=0&scr_y=0&eid=31092113%2C31092197%2C31092369%2C42532524%2C95331833%2C95353387%2C31092328%2C42533294&oid=2&pvsid=5890948374459170&tmod=430338225&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C730&vis=1&rsz=%7Co%7CpeEbr%7C&abl=NS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=163

Qlobal iqlim model HadCM3 istifadə edərək, tədqiqatçılar karbonat yığılmış izotop termometrindən əldə edilən məlumatları təsdiqləmək üçün dəniz səthinin temperaturunu , dəniz suyunu δ ¹⁸ O və müxtəlif CO _{2 səviyyələrində duzluluğu simulyasiya etdilər.}

Nəticələr göstərdi ki, Weissert Hadisəsinin soyutma fazası zamanı Cənubi Yarımkürədə orta enlik qış dənizinin temperaturu yay temperaturundan 10-15°C aşağı olub -müqayisə edilə bilən enliklərdəki müasir mövsümi dəyişikliklərə bənzəyir. Dəniz suyunun δ ¹⁸ O dəyişməsi müasir Qrenlandiya buz təbəqəsinin dinamikasına uyğun olaraq buzlaqların əriməsindən mövsümi şirin su axınını göstərirdi.

Hazırkı qlobal istiləşmə çox vaxt sadəcə “temperaturun yüksəlməsi” kimi sadələşdirilsə də, bu tədqiqat Yerin iqlim sisteminin qeyri-xəttiliyini və mürəkkəbliyini vurğulayır. Yüksək istixana qazı konsentrasiyası vahid istiləşməyə səbəb olmaqdansa, mövsümi ifratları gücləndirə bilər. Komanda, Valanginian buzlaq impulslarının Parana-Etendeka vulkanizmindən və orbital dövrlərdən gələn rəylə idarə olunduğunu fərz edir.

“Hətta bugünkü istiləşmə dünyasında, insan fəaliyyəti ilə birləşən regional geoloji hadisələr gözlənilməz soyumağa səbəb ola bilər”, – həmmüəllif Dr. Vanq Tianyanq qeyd etdi.

Bu araşdırma, Valangin buzlarının həcminin bugünkü Antarktika buz təbəqəsinin yarısına (təxminən 16,5 milyon km³) çatdığını təxmin edən kontinental buz təbəqəsinin təkamülü ilə bağlı komandanın əvvəlki işinə əsaslanır. Yeni tapıntılar istixana iqlimi dinamikası və quru-okean qarşılıqlı əlaqəsi anlayışını dərinləşdirir.

Senckenberg Biomüxtəliflik və İqlim Tədqiqat Mərkəzindən həmmüəllif Prof. Andreas Mulch qeyd edib ki, “Bu tədqiqat Yerin qədim iqliminə yeni pəncərə açır, planetin gizli mövsümi ritmlərini və buzlu əks-sədalarını üzə çıxarmaq üçün istixana sabitliyi haqqında monolit povesti pozur”.

Ətraflı məlumat: Songlin He et al, Buzsuz gələcəyə qayıdın: Dəniz səthinin temperaturu və buzlaq buzunun erkən təbaşir mövsümi dövrləri, Science Advances (2025). DOI: 10.1126/sciadv.adr9417

Jurnal məlumatı: Elmin inkişafı 

Çin Elmlər Akademiyası tərəfindən təmin edilmişdir