Southern Cross Universiteti tərəfindən

Stefani Baum tərəfindən redaktə edilmiş , Robert Eqan tərəfindən nəzərdən keçirilmişdir

 Redaktorların qeydləriİnfoqrafiya müasir dövrdə insanların əcdadlarımıza qarşı təsirini göstərir; bu iş üçün diş fosilinin və beyin toxumasının necə təhlil edildiyi; müasir NOVA1 geni müasir insanları qurğuşunun arzuolunmaz təsirlərindən necə qorumuş ola bilər. Kredit: J Gregory, Mount Sinai Health System

Beynəlxalq tədqiqat zəhərli metal qurğuşuna məruz qalmanın əsasən post-sənaye hadisəsi olduğu fikrini dəyişdirir. Tədqiqatlar göstərir ki, insan əcdadlarımız vaxtaşırı iki milyon ildən çox müddət ərzində qurğuşuna məruz qalmışlar və bu zəhərli metal hominidlərin beyinlərinin təkamülünə, davranışlarına və hətta dilin inkişafına təsir göstərmiş ola bilər.

Üstəlik, “Science Advances” jurnalında dərc olunan tədqiqat insanların öz qohumları olan neandertalları necə geridə qoyduğuna dair tapmacaya bir parça əlavə edir. Neandertal genetikası olan beyin orqanoid modelləri qurğuşunun təsirlərinə insan beynindən daha çox həssas idi və bu qurğuşun məruz qalmasının neandertallar üçün daha zərərli olduğunu göstərirdi.

Cənubi Xaç Universitetinin (Avstraliya) Geoarxeologiya və Arxeometriya Tədqiqat Qrupunun (GARG), Mount Sinai Xəstəxanasındakı İcahn Tibb Məktəbinin Ətraf Mühit Təbabəti Departamentinin (Nyu York, ABŞ) və Kaliforniya San Dieqo Universitetinin Tibb fakültəsinin tədqiqatçılarının rəhbərlik etdiyi tədqiqatlar (UCSD) qabaqcıl beyin orqanoid təcrübələri və insan tarixində qurğuşun rolu haqqında təəccüblü hekayəni açmaq üçün təkamül genetikası.

İnsan təkamülü ilə zəhərli bir ip

İndiyə qədər elm adamları qurğuşun məruz qalmasının mədənçıxarma, əritmə, qurğuşunlu benzin və boya istifadəsi kimi insan fəaliyyəti ilə əlaqəli müasir bir fenomen olduğuna inanırdılar. Australopithecus africanus, Paranthropus robustus, erkən Homo, Neandertallar və Homo sapiens də daxil olmaqla, hominid və böyük meymun növlərinə aid 51 fosil dişi təhlil edərək, komanda təxminən iki milyon il əvvələ uzanan fasiləli qurğuşun məruz qalmasının aydın kimyəvi imzalarını aşkar etdi.

Southern Cross Universitetinin GARG Facility (Lismore, NSW-də yerləşir) və Mount Sinai’s Exposomics ən müasir qurğularında yüksək dəqiqlikli lazer-ablasiya geokimyasından istifadə edərək, tədqiqatçılar dişlərdə uşaqlıqda mina və dentin kimi formalaşan fərqli “qurğuşun zolaqları” tapdılar. Bu zolaqlar həm ətraf mühit mənbələrindən (məsələn, çirklənmiş su, torpaq və ya vulkanik fəaliyyət), həm də stress və ya xəstəlik zamanı sərbəst buraxılan bədənin öz sümük ehtiyatlarından qurğuşun udulmasının təkrar epizodlarını aşkar edir.

Southern Cross Universitetində GARG tədqiqat qrupunun rəhbəri professor Renaud Joannes-Boyau, “Bizim məlumatlarımız göstərir ki, qurğuşun məruz qalması təkcə Sənaye İnqilabının məhsulu deyil, o, bizim təkamül mənzərəmizin bir hissəsidir”.

“Bu o deməkdir ki, əcdadlarımızın beyinləri minilliklər ərzində onların sosial davranışlarını və idrak qabiliyyətlərini formalaşdıran güclü zəhərli metalın təsiri altında inkişaf edib”.İnsan beyninin orqanoidlərindən (beynin miniatür, laboratoriyada yetişdirilmiş modelləri) istifadə edən komanda, neyroinkişaf zamanı qurğuşun məruz qalması zamanı gen ifadəsini təşkil edən NOVA1 adlı əsas inkişaf geninin iki versiyası üzərində qurğuşun təsirini müqayisə etdi. NOVA1-in müasir insan versiyası neandertallarda və digər nəsli kəsilmiş hominidlərdə olandan fərqlidir. Kredit: Kaliforniya Universiteti San Dieqo

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1751428779&adf=2612643799&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1760613692&rafmt=1&armr=3&format=540×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-10-ancient-exposure-evolution-human-brain.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&aieuf=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTQxLjAuNzM5MC43OCIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTQxLjAuNzM5MC43OCJdLFsiTm90P0FfQnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjE0MS4wLjczOTAuNzgiXV0sMF0.&abgtt=6&dt=1760613675369&bpp=2&bdt=214&idt=54&shv=r20251014&mjsv=m202510090101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De2af2bea6b3e2e90%3AT%3D1735548424%3ART%3D1760613444%3AS%3DALNI_MZIaWdAh-lthHlhpkWN2g6ZC7xT8A&gpic=UID%3D00000f8412a58936%3AT%3D1735548424%3ART%3D1760613444%3AS%3DALNI_MaJ_6ILTTPz6uEc3lU2rNf9ZPgQbA&eo_id_str=ID%3D87e2ccb6da8adec8%3AT%3D1751372215%3ART%3D1760613444%3AS%3DAA-AfjZUvMhCDRLD_DCppu51g7Xx&prev_fmts=0x0%2C336x280%2C336x280&nras=1&correlator=6098700690007&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=4&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=3014&biw=1521&bih=730&scr_x=0&scr_y=1276&eid=31095077%2C31095105%2C31095210%2C31095217%2C95371228%2C95373012%2C95373975%2C95374042%2C42533294%2C95344790%2C95370792&oid=2&psts=AOrYGsmanXVYIUgtpQ5iryB5d_iuyGfmJp3yJKJij858hg2a4MgLOp0_xoXT5aEO3EXHsrhcexvdGoamLVu3Bg9J7LY4PSd7XqyKjQR27g&pvsid=1546878852348072&tmod=1851758167&uas=3&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C730&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&plas=481x656_l%7C481x656_r&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=3&fsb=1&dtd=16862

Fosillərdən funksiyaya: Qurğuşun və dil geni

Komanda həmçinin bu qədim məruz qalmanın beyin inkişafına necə təsir etdiyini araşdırmaq üçün laboratoriyaya müraciət edib. İnsan beyni orqanoidlərindən , miniatür, laboratoriyada yetişdirilmiş beyin modellərindən istifadə edərək , neyroinkişaf zamanı qurğuşun məruz qalması zamanı gen ifadəsini təşkil edən NOVA1 adlı əsas inkişaf geninin iki versiyası üzərində qurğuşun təsirini müqayisə etdilər. NOVA1-in müasir insan versiyası neandertallarda və digər nəsli kəsilmiş hominidlərdə tapılandan fərqlidir, lakin indiyə qədər elm adamları bu dəyişikliyin niyə təkamül etdiyini bilmirdilər.

Arxaik NOVA1 variantını daşıyan orqanoidlər qurğuşuna məruz qaldıqda, nitqin və dilin inkişafı üçün kritik olan beyin bölgələrində korteks və talamusda neyronları ifadə edən FOXP2-nin fəaliyyətində nəzərəçarpacaq pozuntular göstərdilər. Müasir NOVA1 variantı olan orqanoidlərdə bu təsir daha az nəzərə çarpırdı.

Pediatriya/Hüceyrə və Molekulyar Tibb professoru və San Dieqo Sanford Kök Hüceyrə İnstitutunun İnteqrasiya edilmiş Kosmik Kök Hüceyrə Orbital Tədqiqat Mərkəzinin direktoru professor Alysson Muotri, “Bu nəticələr bizim NOVA1 variantımızın qurğuşunun zərərli nevroloji təsirlərinə qarşı qorunma təklif edə biləcəyini göstərir” dedi.

“Bu, ekoloji təzyiqin, bu halda, qurğuşun toksikliyinin sağ qalmağımızı və dildən istifadə edərək ünsiyyət qurma qabiliyyətimizi yaxşılaşdıran, lakin indi də müasir qurğuşun məruz qalmasına qarşı həssaslığımıza təsir edən genetik dəyişikliklərə səbəb ola biləcəyinin qeyri-adi nümunəsidir .”Müasir və ya arxaik NOVA1 genlərini daşıyan beyin orqanoidləri ilə aparılan laboratoriya təcrübələri nitq və dil üçün mərkəzi olan FOXP2 geninə diqqət yetirməklə qurğuşunun beyin inkişafına təsirini araşdırdı. Kredit: Kaliforniya Universiteti San Dieqo

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, yeniliklər və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniləmələr əldə edin .

Genetika, neyrotoksinlər və müasir insanların yaranması

Bu tədqiqatda genetik və proteomik təhlillər, arxaik variant orqanoidlərdə qurğuşun məruz qalmasının neyroinkişaf, sosial davranış və ünsiyyətdə iştirak edən yolları pozduğunu ortaya qoydu. Xüsusilə dəyişdirilmiş FOXP2 fəaliyyəti qədim qurğuşun məruz qalması ilə müasir insanlarda dil qabiliyyətlərinin təkamül yolu ilə təkmilləşdirilməsi arasında mümkün əlaqəyə işarə edir.

“Bu tədqiqat ətraf mühitə məruz qalmalarımızın təkamülümüzü necə formalaşdırdığını göstərir” dedi Professor Manish Arora, Professor və Ətraf Mühit Təbabəti üzrə sədr müavini.

“Növlər arası rəqabət nöqteyi-nəzərindən, zəhərli təsirlərin ümumi sağ qalma üstünlüyü təklif edə biləcəyi müşahidəsi ətraf mühitə məruz qalma ilə əlaqəli pozğunluqların təkamül köklərini araşdırmaq üçün ekoloji tibb üçün yeni bir paradiqma təklif edir.”

Qədim problemdən müasir dərslər

Bu gün qurğuşun məruz qalması əsasən insan sənayesi ilə bağlı olsa da, xüsusilə uşaqlar üçün ciddi qlobal sağlamlıq problemi olaraq qalır. Tapıntılar ekoloji toksinlərin və insan biologiyasının nə qədər dərindən iç-içə olduğunu vurğulayır və bizim aparıcılığa qarşı həssaslığımızın keçmişimizdən miras qalmış miras ola biləcəyi barədə xəbərdarlıq edir.

Professor Joannes-Boyau əlavə etdi: “Bizim işimiz təkcə qurğuşun məruz qalma tarixini yenidən yazmır, həm də genlərimizlə ətraf mühit arasındakı qarşılıqlı əlaqənin milyonlarla ildir ki, növlərimizi formalaşdırdığını və etməyə davam etdiyini xatırladır.”

Tədqiqat Afrika, Asiya, Avropa və Okeaniyadan olan fosil dişləri təhlil edərək, uşaqlıqda qurğuşun məruz qalma nümunələrini müəyyən etmək üçün qabaqcıl geokimyəvi xəritələşdirmədən istifadə edib. Müasir və ya arxaik NOVA1 genlərini daşıyan beyin orqanoidləri ilə aparılan laboratoriya təcrübələri nitq və dil üçün mərkəzi olan FOXP2 geninə diqqət yetirməklə qurğuşunun beyin inkişafına təsirini araşdırdı. Genetik, transkriptomik və proteomik məlumatlar qurğuşunun hominid sosial davranışının və idrakının təkamülünə necə təsir göstərə biləcəyinə dair hərtərəfli mənzərəni yaratmaq üçün birləşdirildi.

Daha çox məlumat: Fasiləli qurğuşun məruz qalmasının hominid beyin təkamülünə təsiri, Science Advances (2025). DOI: 10.1126/sciadv.adr1524

Jurnal məlumatı: Elmin inkişafı 

Southern Cross Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir