İsveçin Lund Universitetinin tədqiqatçıları siçanlar üzərində süni qocalma yaratmaqla qan damarlarının divarlarında anevrizmaların əmələ gəlməsini izləyə biliblər.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=7587637799&adk=1434173251&adf=4198688998&pi=t.ma~as.7587637799&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1751527390&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fmedicalxpress.com%2Fnews%2F2025-07-cell-pathway-shield-blood-vessels.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMjAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1751527390859&bpp=8&bdt=855&idt=8&shv=r20250630&mjsv=m202507010101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De77740426f8da9bc%3AT%3D1735295852%3ART%3D1751526627%3AS%3DALNI_MbHbvhLj3WydQ3lYshQhNgDg8E9nQ&gpic=UID%3D00000f80ad9e2337%3AT%3D1735295852%3ART%3D1751526627%3AS%3DALNI_MYM9zSDwUrvOLsQ-H1E20L0IjGeMw&eo_id_str=ID%3Df152d1a4517561f1%3AT%3D1751526315%3ART%3D1751526627%3AS%3DAA-AfjYXsAMYxawkCSjU_EMOR4gg&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=1113058910362&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1070&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95353387%2C95362656%2C95363434%2C95365226%2C31093263%2C42533293%2C95365108%2C95359266%2C95365121%2C31093116&oid=2&pvsid=8281618533389340&tmod=1927961752&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=13

Journal of Biological Chemistry jurnalında dərc edilən tədqiqatın bir tapıntısı tədqiqatçıları təəccübləndirdi: siçanlar eyni vaxtda damar divarının hüceyrələrində fərqli bir siqnal yolunu aktivləşdirməklə hipertansiyondan qorundular – qocalmış damarlara təsir edən gərginliyi kompensasiya etdilər. Tapıntılar gələcəkdə tamamlayıcı qan təzyiqi dərmanları üçün potensial yaradır.

İsveçdə təxminən hər beş nəfərdən birində yüksək təzyiq var . Yüksək qan təzyiqinin qan damarlarına necə və niyə zərər verdiyini anlamaq üçün daha çox araşdırmaya ehtiyac var. Məlumdur ki, yaşlanma qan damarlarını daha az elastik və daha həssas edir. Damar sərtliyinə görə qan təzyiqinin yüksəlməsi riski var. Yüksək qan təzyiqinin gərginliyi hər şey yolunda getməzsə, aorta anevrizmasına səbəb ola bilər.

“Anevrizmanın irəliləməsi ilə əlaqədar qocalma aortasında serum reaksiya faktorunun azalması” adlı hazırkı məqalənin arxasında duran tədqiqatçılar Lund Universitetinin baş müəllimi və dosent Katarina Rippe və professor Karl Svarddır.

Hazırkı araşdırmada sağlam insan damarlarında yaşlanma ilə dəyişən bütün genlərin xəritəsini çəkdilər. Daha sonra onlar serum cavab faktoru (SRF) adlanan transkripsiya faktorunu – genlərin hüceyrədə necə işə salındığını və ya söndürülməsinə nəzarət edən bir zülalı sıradan çıxararaq siçanlarda qocalmanı təqlid etdilər. SRF damar hamar əzələ hüceyrələrində gen ifadəsini idarə edən nüvə proteinidir . Tədqiqatçıların gözlədiyi kimi, SRF yox olduqda, siçanlar tez anevrizmaların erkən prekursorlarını inkişaf etdirdilər.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=7099578867&adk=1328126233&adf=1100001614&pi=t.ma~as.7099578867&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1751527390&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fmedicalxpress.com%2Fnews%2F2025-07-cell-pathway-shield-blood-vessels.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMjAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTIwIl0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1751527390879&bpp=5&bdt=875&idt=5&shv=r20250630&mjsv=m202507010101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De77740426f8da9bc%3AT%3D1735295852%3ART%3D1751526627%3AS%3DALNI_MbHbvhLj3WydQ3lYshQhNgDg8E9nQ&gpic=UID%3D00000f80ad9e2337%3AT%3D1735295852%3ART%3D1751526627%3AS%3DALNI_MYM9zSDwUrvOLsQ-H1E20L0IjGeMw&eo_id_str=ID%3Df152d1a4517561f1%3AT%3D1751526315%3ART%3D1751526627%3AS%3DAA-AfjYXsAMYxawkCSjU_EMOR4gg&prev_fmts=0x0%2C750x280&nras=1&correlator=1113058910362&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2086&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=95353387%2C95362656%2C95363434%2C95365226%2C31093263%2C42533293%2C95365108%2C95359266%2C95365121%2C31093116&oid=2&pvsid=8281618533389340&tmod=1927961752&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=2&fsb=1&dtd=7

2023-cü ildən əvvəlki araşdırmada müəlliflər, digər Lund Universitetinin tədqiqatçıları ilə birlikdə, yaşlanma ilə də azaldığı bilinən YAP/TAZ zülallarının damarların sağlam qalması üçün vacib olduğunu aşkar ediblər. YAP/TAZ çıxarıldıqda siçanlar cəmi bir neçə həftə ərzində anevrizma əmələ gətirdilər. Bunun əvəzinə hamar əzələ hüceyrələri iltihab və çapıqlara səbəb olan qığırdaq əmələ gətirən hüceyrələrə çevrildi.

Hazırkı araşdırmada YAP/TAZ da əsas rol oynayır. Transkripsiya faktoru SRF çıxarıldıqda, YAP/TAZ yolu aktivləşdi. Bu onu deməyə əsas verir ki, SRF ilə YAP/TAZ arasında hansısa əlaqə yaranıb. Swärd klassik musiqi ilə bənzətmə aparır.

“SRF zülalı hamar əzələ hüceyrəsi üçün, həqiqətən də bütün damar divarının funksiyası üçün ən vacib olan ən böyük bəstəkardır. Yaşlanan super-bəstəkar yeni şedevrlər yazmaqda getdikcə pisləşir. Sonra bu, SRF kimi, “Motsart”ın YAP/TAZ-a “Sən mənə kömək etməlisən, Beetho!” Tədqiqatda biz bu əlaqənin LATS2 fermenti tərəfindən təmin edildiyini görürük.

Reaksiya zənciri belə görünür ki, SRF aşağı düşür, LATS2-nin azalmasına səbəb olur və bununla da YAP/TAZ-ı aktivləşdirir. LATS2 fermentinin xüsusiyyətlərindən biri odur ki, o, artıq yaxşı məlum olan YAP/TAZ ikiqat zülalının aktivliyini söndürür. Beləliklə, LATS2 azaldıqca, YAP/TAZ çiçəklənmə şansı qazanır.

“Biz SRF-ni çıxaranda anevrizmaya qarşı həssaslığın artacağını düşünürdük. Lakin YAP/TAZ, deyəsən, LATS2-nin köməyi ilə bunu kompensasiya edir və damar divarını qoruyur”, – Rippe deyir.

Tədqiqatçılar biokimyəvi prosesləri daha yaxşı başa düşmək həyəcanından əlavə, yeni nəticələrdə əczaçılıq potensialını görürlər. Rippenin diqqəti indi LATS2-nin necə inhibə edilməsinin öyrənilməsinə yönəlib, onun bacı fermenti LATS1 ilə birlikdə orqanizmdə şişlərin inkişafının qarşısının alınması üçün lazım olan nəzarətli və təhlükəsiz şəkildə lazımdır.

Əczaçılıq şirkətləri tərəfindən hazırlanmış LATS inhibitorları bu günə qədər həm LATS1, həm də LATS2-ni inhibə edir. Tədqiqatçılar buna görə də LATS2-nin hansı variantının damar divarında mövcud olduğunu elmi şəkildə xəritələşdirmək və təsvir etmək istəyirlər ki, onu xüsusi olaraq inhibə etsinlər. Daha sonra, LATS2-nin gəmiyə xas nokautunu gözləyir, Rippe proqnozlaşdırır: “Ümid edirik ki, genetik LATS2 inhibisyonu hipertansiyonun səbəb olduğu damar zədələrindən qoruya bilər.”

Tədqiqatçıların fikrincə, kəşf yeni tamamlayıcı qan təzyiqi dərmanlarına yol açır, lakin onlar bu prosesin ən azı beş il çəkəcəyinə inanırlar.

“Güclü məqam ondan ibarətdir ki, bizim nəticələrimiz inanılmaz dərəcədə təkrar oluna bilir və təsir böyükdür. Məsələn, biz SRF-ni aktivləşdirəndə LATS2 demək olar ki, 200 dəfə artır. Bizim kəşflərimiz həmçinin damar divarının qan təzyiqinin damar divarına təsir etdiyi mexaniki qüvvələrə necə uyğunlaşdığına dair yeni, vacib biliklər verir”, – Swärd deyir.

Daha çox məlumat: Catarina Rippe et al, Anevrizmanın irəliləməsi ilə əlaqədar qocalma aortasında serum reaksiya faktorunun azalması, Bioloji Kimya Jurnalı (2025). DOI: 10.1016/j.jbc.2025.108400

Jurnal məlumatı: Bioloji Kimya Jurnalı Lund Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir