Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri (DİM) bəşəriyyətin tərəqqisi, iqtisadi rifah və planetlərin sağlamlığına nail olmaq üçün aparıcı qlobal çərçivəni təşkil edir. Bu çərçivə ictimai səhiyyə, hamı üçün təhsil, gender bərabərliyi, sıfır aclıq, təmiz və bərpa olunan enerjinin qəbulu və biomüxtəlifliyin qorunması kimi məsələləri vurğulayır. Bununla belə, bu hərtərəfli gündəmə baxmayaraq, müxtəlif xalqların bu məqsədlərə doğru öz yollarını necə tutduqları ilə bağlı suallar qalmaqdadır.

Nature Communications -da dərc olunan bu yaxınlarda aparılan araşdırma 166 ölkənin son iyirmi ildə DİM-lər istiqamətində işlədikləri trayektoriyalara dair fikirlər təqdim edir.

Mürəkkəblik iqtisadiyyatı sahəsində geniş istifadə olunan şəbəkə təhlili və Məhsul Məkanı metodologiyasını tətbiq etməklə tədqiqatçılar “Millətlərin SDG Məkanı”nı yaratdılar. Mürəkkəb model göstərir ki, ölkələr dayanıqlı inkişafa doğru sadəcə addım atmırlar; əvəzinə onlar hər birinin öz güclü tərəfləri və ixtisasları olan, bəzən olduqca gözlənilməz olan fərqli qruplara toplanırlar.

Bu klasterlər DİM-lərin qlobal axtarışını xarakterizə edən həm böyük mürəkkəbliyi, həm də incə qanunauyğunluqları ortaya qoyur.

Məlumatlar həmçinin milli prioritetlərin zamanla dəyişdiyini göstərir; ümumi sosial-iqtisadi vəziyyət yaxşılaşdıqca, ölkələr kurslarını dəyişir və inkişaf edən siyasət prioritetlərini və inkişaf məqsədlərini əks etdirən müxtəlif məqsədlər güdürlər.

Araşdırmanın aparıcı müəlliflərindən biri olan Reichman Universitetinin Davamlılıq Məktəbindən Dr. “Bu prosesdə biz son 20 il ərzində milli prioritetlərin dəyişdiyini, həmçinin təcili tədbirlər görülməsi lazım olan xroniki etinasızlıq sahələrini tapdıq. Şəbəkə təhlilindən istifadə edərək, biz davamlı inkişafın əsas sütunları üzrə hər bir ölkənin müqayisəli üstünlüklərini və çatışmazlıqlarını daha da müəyyən etdik.”

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1738908263&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-02-global-disparities-sustainable-goals.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMyLjAuNjgzNC4xNjAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90IEEoQnJhbmQiLCI4LjAuMC4wIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMi4wLjY4MzQuMTYwIl0sWyJHb29nbGUgQ2hyb21lIiwiMTMyLjAuNjgzNC4xNjAiXV0sMF0.&dt=1738908262984&bpp=1&bdt=119&idt=94&shv=r20250205&mjsv=m202502040101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3De2af2bea6b3e2e90%3AT%3D1735548424%3ART%3D1738908166%3AS%3DALNI_MZIaWdAh-lthHlhpkWN2g6ZC7xT8A&gpic=UID%3D00000f8412a58936%3AT%3D1735548424%3ART%3D1738908166%3AS%3DALNI_MaJ_6ILTTPz6uEc3lU2rNf9ZPgQbA&eo_id_str=ID%3D1b1b09cf233e1b4b%3AT%3D1735548424%3ART%3D1738908166%3AS%3DAA-AfjZKostxhmsFX2YCqOZbTGHa&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=1170354128649&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2138&biw=1519&bih=730&scr_x=0&scr_y=0&eid=95352069%2C95347433%2C95350016&oid=2&pvsid=2039642173755691&tmod=1010082065&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C730&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=98

Bu tədqiqatın mühüm tapıntılarından biri müəyyən ölkələr qrupları tərəfindən diqqətdən kənarda qalan “yetim” DİM göstəricilərinin olmasıdır. İlk növbədə ətraf mühitin keyfiyyəti , karbon emissiyaları , biomüxtəlifliyin itməsi və ya qidalanmanın təsirləri ilə bağlı olan bu boşluqlar , məqsədyönlü fəaliyyətə ehtiyac duyulan təcili sahələri təmsil edir.

Məsələn, Efiopiya və Hindistan kimi dövlətlər müvafiq olaraq əsas sanitariya və biomüxtəlifliyə diqqət yetirməlidirlər. Bu arada, Çin və ABŞ kimi ölkələr istixana qazı emissiyaları və qida çatışmazlığı (xüsusilə həddindən artıq qidalanma) ilə bağlı problemlərlə üzləşirlər.

Şəbəkə təhlili obyektivində hər bir ölkənin müqayisəli üstünlüklərini və çatışmazlıqlarını tədqiq etməklə, tədqiqat ölkələri nəyin geridə saxladığı və balanslaşdırılmış, əhatəli tərəqqiyə nail olmaq üçün səylərini ikiqat artıra biləcəkləri barədə ətraflı məlumat verir.

“Bu fərqləri başa düşmək ölkə və qlobal tərəqqi üçün çox vacibdir,” Dr. Tzachor deyir. “Ölkələrin harada zəif performans göstərdiyini müəyyən etməklə biz bu boşluqları effektiv şəkildə aradan qaldırmaq üçün inkişaf siyasətlərini uyğunlaşdıra bilərik”.

Tədqiqat 2030-cu ilə qədər son tarix yaxınlaşdıqca DİM çərçivəsinin hərtərəfli nəzərdən keçirilməsinin zəruriliyini vurğulayır. O, davamlı inkişaf yolunda heç bir sahənin və heç bir icmanın geridə qalmamasını təmin etmək üçün beynəlxalq əməkdaşlığa çağırır.

Daha çox məlumat: Fengmei Ma et al, Dayanıqlı inkişaf məqsədlərinə nail olmaqda millətlərin bərabərsizlikləri və inkişaf traektoriyaları, Təbiət Kommunikasiyaları (2025). DOI: 10.1038/s41467-025-56076-6

Jurnal məlumatı: Nature Communications 

Reichman Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir