Hazırda müşahidə olunan qlobal istiləşmənin təxminən 4%-nə aviasiya töhfə verir. Uçuşlara tələbat artmaqda davam etdiyi üçün tədqiqatçılar və hökumətlər ən geci 2050-ci ilə qədər aviasiyanı iqlimə neytrallaşdırmaq üçün həll yolları axtarırlar.

Ekspertlərin əksəriyyəti bunun nəticəsində aviabiletlərin bahalaşacağı ilə razılaşır. Amma daha nə qədər? Aviasiyanı karbondan təmizləmək üçün hansı texnologiyanın daha yaxşı olduğuna dair bəzi mübahisələr də var.

ETH Zurich və Paul Scherrer İnstitutunun tədqiqatçıları tərəfindən Nature Communications jurnalında dərc edilən yeni araşdırmaya görə, 2050-ci ilə qədər sintetik yanacaqlar bütün dünyada qalıq yanacaq kerosini əvəz edərsə, aviabiletlər mövcud qiymətlərlə müqayisədə təxminən 50% arta bilər .

ETH İqlim Siyasəti Professoru və tədqiqatın həmmüəllifi Anthony Patt deyir: “Bu potensial artıma baxarkən, son 25 ildə aviabiletlərin 40%-dən çox ucuzlaşdığını nəzərə almaq lazımdır”. “Əgər bu tendensiya davam etsəydi, 2050-ci ildə iqlimə uyğun olmayan bir uçuş təxminən bugünkü uçuşla eyni qiymətə başa gələcək.”

İki texnoloji yanaşma

Tədqiqatın müəllifləri aviasiyanın iqlimə zərər vuran təsirlərini azaltmaq üçün iki yanaşmanı müqayisə edirlər. Birincisi, təyyarələr neft əsaslı kerosin istifadə etməyə davam edir. Bununla belə, atmosferdən reaktiv mühərriklər tərəfindən buraxılan CO _2- nin ekvivalent miqdarı çıxarılır , məsələn, onu birbaşa havadan süzərək və yerin altında saxlamaqla. ETH spin-off Climeworks bu texnologiyanı bir neçə il əvvəl bazara çıxardı.

İkinci yanaşmada, aviaşirkətlər turbinləri və ya təyyarələri dəyişdirməyə ehtiyac olmadan artan miqdarda kerosini sintetik yanacaqla əvəz edir. Bu yanacaq davamlı şəkildə əldə edilən hidrogenlə birlikdə tutulan CO _2- dən , ikincisi isə ya elektrik enerjisi, ya da günəş reaktoru ilə sudan istehsal olunur. Sonuncu texnologiya ETH Sürixdə hazırlanmış və ETH spin-off Synhelion tərəfindən bazara çıxarılmışdır.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=2793866484&adk=1121470953&adf=746485419&pi=t.ma~as.2793866484&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1737101585&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Ftechxplore.com%2Fnews%2F2025-01-sky-high-prices-climate-neutral.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTMxLjAuNjc3OC4yNjYiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjY2Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzMS4wLjY3NzguMjY2Il0sWyJOb3RfQSBCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1737101585262&bpp=1&bdt=99&idt=128&shv=r20250114&mjsv=m202501130101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Dfdc40d724f2dca57%3AT%3D1735367325%3ART%3D1737101527%3AS%3DALNI_MYStQ6fUQQQLyo5Z7z1h-XhXcWBtA&gpic=UID%3D00000f80eacffadc%3AT%3D1735367325%3ART%3D1737101527%3AS%3DALNI_MYaOugky0UawScoidzfbXof3-N-iw&eo_id_str=ID%3De43bb863646b60b8%3AT%3D1735367325%3ART%3D1737101527%3AS%3DAA-AfjbQoPwZqH28q9IwcCLRSzzg&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=7263794527119&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=447&ady=1876&biw=1903&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31089627%2C31089724%2C31089808%2C95350245%2C95350442%2C95350548%2C95347433&oid=2&pvsid=642996307994138&tmod=2143982725&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=139

Sintetik yanacaq daha ucuz seçimdir

Tədqiqatçılar göstərir ki, hava axını artmaqda davam edərsə, sintetik yanacaq daha ucuz variant olardı. Buna səbəb aviasiyanın iqlimə təsirinin yalnız CO ₂ emissiyaları ilə məhdudlaşmamasıdır.

“Kondensasiya izləri və his hissəciklərinin və ya azot oksidlərinin buraxılması kimi digər qeyri-CO ₂ təsirləri nəticəsində aviasiyanın iqlimə ümumi təsiri CO ₂ emissiyalarından üç dəfəyə qədər çox ola bilər. tək,” Nicoletta Brazzola, tədqiqatın aparıcı müəllifi və ETH Sürixdə İqlim Siyasəti üzrə Professorluq üzrə doktorluqdan sonrakı tədqiqatçı deyir.

_{Əsrlər boyu davam edən CO 2} emissiyalarından qaynaqlanan istiləşmədən fərqli olaraq , CO ₂ olmayan təsirlər qısa müddətli olur və buna görə də aviasiya həcminə dərhal reaksiya verir. Aviasiya həcmi artdıqca, bu qısamüddətli təsirlər kifayət qədər tez yüksələ bilər. Həqiqətən iqlimə uyğun neytral aviasiya CO ₂ olmayan bu təsirləri havadan əlavə olaraq CO ₂ çıxarmaqla kompensasiya etməyi tələb edir.

_{Sintetik yanacaqların bir mühüm üstünlüyü var: onlar qazlı kerosinlə müqayisədə daha təmiz yanar və CO 2} olmayan zərərli təsirlərə daha az səbəb olur. Bu həm də o deməkdir ki, qazlı kerosinlə işləyən təyyarə ilə müqayisədə daha az əlavə CO ₂ atılmalıdır. Tədqiqatçılar bunun daha ucuz başa gəldiyini izah edirlər. Kerosinə əsaslanan emit və kompensasiya yanaşması vəziyyətində, bilet qiymətləri indiki qiymətdən təxminən 55% -dən 75% -ə qədər yüksək olacaq. Sintetik yanacaqlarla onlar yalnız 45% – 60% artacaq.

Qarşıda qayalı yol

Bununla belə, tədqiqatın müəllifi Brazzola hesab edir ki, iqlimə uyğun olmayan aviasiyaya gedən yol sadə olmayacaq. ETH tədqiqatçısı deyir: “İqlim-neytral aviasiyaya nail olmaq üçün biz bu yanacaqların tədarükünü kütləvi şəkildə genişləndirməli, böyük miqdarda yaşıl hidrogen istehsal etməli və CO ₂ nəqliyyat və saxlama infrastrukturunu qurmalıyıq”. “Bu, görünməmiş bir çağırış olacaq.”

Sintetik yanacağın istehsalının faktiki maya dəyəri onun enerji mənbələrinin qiymətindən asılıdır, günəş və külək ən aşağı xərcləri təklif edir. Qlobal bazara xidmət etmək üçün kifayət qədər miqdarda ən ucuz vəsait Avropadan kənarda tapılmalıdır.

“Biz Avropadan daha çox sintetik yanacaqlar üçün qlobal istehsal zəncirlərini görməyi gözləyərdik . Bu qlobal bazar bu yanacaqların istehsalı üçün tələb olunan bərpa olunan enerjini xeyli ucuzlaşdırır”, – ETH professoru Patt deyir.

Məsələn, böyük günəş enerjisi stansiyaları Şimali Afrikanın və ya Ərəbistan yarımadasının çoxlu günəş işığına məruz qalan ərazilərində yerləşdirilə bilər. ABŞ, Cənubi Afrika, Çili və Avstraliya kimi bərpa olunan enerji üçün əhəmiyyətli potensiala malik başqa ölkələr də var.

CO ₂ və kerosin daha bahalı olmalıdır

Patt üçün əsas sual dayanıqlı kerosinin həcminin kifayət qədər sürətlə artıb-artmayacağıdır, çünki bazar hazırda çox kiçikdir. ETH professoru hesab edir ki, düzgün siyasi şərait bunda mühüm rol oynayacaq.

Məsələn, 2025-ci ildə Aİ-də ilkin olaraq 2% dayanıqlı yanacağın qalıq kerosinə qarışdırılmasını tələb edən qanun qüvvəyə minib. Bu, 2050-ci ilə qədər 70%-ə yüksələcək. Oxşar tənzimləmə İsveçrədə 2026-cı ildə qüvvəyə minəcək.

“Bu tədbirlər düzgün istiqamətdə bir addımdır, lakin onları daha da genişləndirmək lazımdır. Fosil kerosini daha bahalı və buna görə də daha cəlbedici etmək üçün CO ₂ -nin qiyməti də qalxmalı olacaq”, – Patt deyir.

Daha çox məlumat: Nicoletta Brazzola və digərləri, İqlim-neytral aviasiyaya nail olmaqda birbaşa havanın tutulmasının rolu, Nature Communications (2025). DOI: 10.1038/s41467-024-55482-6

Jurnal məlumatı: Nature Communications ETH Zurich tərəfindən təmin edilmişdir