Yer kürəsini əhatə edən Van Allen radiasiya kəmərləridir – planetimizin maqnit sahəsi və ya maqnitosferi tərəfindən sıxışdırılmış, əsasən günəşdən qaynaqlanan yüksək enerjili yüklü hissəciklərin geniş, pişişəkilli halqaları. Kəmərlər təhlükəli radiasiyanın Yer atmosferinə çatmasının qarşısını alır, eyni zamanda yaxınlıqdakı kosmik gəmilər üçün təhlükə yarada bilər.

Günəş Yerə doğru günəş küləyini buraxdıqda, Van Allen kəmərlərindəki hissəciklərin sürətlənməsinə və radiasiyanın daha da təhlükəli səviyyələrə yüksəlməsinə səbəb ola bilər.

İndi, Santolik və komandanın araşdırmaları göstərir ki, 1859-cu ildə Carrington hadisəsi kimi xüsusilə güclü bir super fırtına Van Allen kəmərinin radiasiyasını əvvəllər gözləniləndən daha ekstremal səviyyələrə qaldıra bilər. Bu, xor dalğası kimi tanınan xüsusi bir elektromaqnit dalğası sayəsindədir.

Xor dalğaları bir növ “fısıltı” dalğasıdır və onlar aşkar edildikdə radioqəbuledici tərəfindən yayılan səsə görə adlandırılır. Təbii olaraq yaranan bu dalğalar, Van Allen kəmərləri də daxil olmaqla Yeri əhatə edən yüklü hissəciklərin və ya plazmanın “okeanı” vasitəsilə dalğalanır.

Geomaqnit fırtınaları zamanı Yerin geomaqnit ekvatoruna yaxın olan xor dalğaları adətən Van Allen kəmərlərində sıxışan hissəcikləri sürətləndirərək radiasiya səviyyələrini artırır. Lakin bu dalğalar daha yüksək enliklərə yayıldıqda, daha tez-tez sıxılmış hissəcikləri sərbəst vuraraq atmosferə səpərək radiasiyanı azalda bilər.

İndiyədək bir neçə tədqiqat xüsusilə güclü kosmik fırtınalar zamanı bu proseslərin xalis təsirlərinə toxunub. Daha aydın mənzərə əldə etmək üçün tədqiqatçılar ekvator ətrafında NASA-nın Van Allen zondlarından və yüksək enliklərdə Avropa Kosmik Agentliyinin Cluster kosmik gəmisindən dalğa məlumatlarını toplayıblar. Onlar ekstremal fırtınalar zamanı xor dalğaları ilə döyülən Van Allen kəməri hissəciklərinin 2D simulyasiyalarını həyata keçirmək üçün məlumatlardan istifadə etdilər.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=2996406042&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1729106025&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-10-audible-storm-turbocharge-earth-belts.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEyOS4wLjY2NjguMTAxIl0sWyJOb3Q9QT9CcmFuZCIsIjguMC4wLjAiXSxbIkNocm9taXVtIiwiMTI5LjAuNjY2OC4xMDEiXV0sMF0.&dt=1729106024157&bpp=2&bdt=755&idt=79&shv=r20241014&mjsv=m202410100101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D534c8786bf75d2ee%3AT%3D1729101614%3ART%3D1729106016%3AS%3DALNI_MbTHKZxl7gLOzTILa8TX13EitEOIw&gpic=UID%3D00000f0bc87df992%3AT%3D1729101614%3ART%3D1729106016%3AS%3DALNI_MaecMbMcxPwV-J3CvP8YQRtr_yFWw&eo_id_str=ID%3D225932ab59df61d0%3AT%3D1729101614%3ART%3D1729106016%3AS%3DAA-AfjYAtaJRoyFre-9Jvpoxw817&prev_fmts=0x0%2C1381x663&nras=2&correlator=5336173044185&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.375&dmc=8&adx=326&ady=2257&biw=1381&bih=663&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759876%2C44759927%2C44759842%2C95343853%2C31087891%2C31087986%2C44795921%2C95331833%2C95344189&oid=2&pvsid=108479964649683&tmod=579718554&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fsort%2Fdate%2Fall%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C0%2C0%2C1396%2C663&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=0&psd=W251bGwsW251bGwsbnVsbCxudWxsLCJkZXByZWNhdGVkX2thbm9uIl0sbnVsbCwxXQ..&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=1577

Sənəd AGU Advances jurnalında dərc olunub .

Simulyasiyalar göstərir ki, həddindən artıq fırtına aşağı enlik xor dalğalarını gücləndirəcək, Van Allen hissəciklərini kəskin surətdə sürətləndirəcək və radiasiya səviyyələrini artıracaq . Bununla belə, gözləntilərin əksinə olaraq, yüksək enlik xor dalğaları da eyni şəkildə güclənməyəcək, ona görə də hər hansı hissəciklərin səpilməsi hissəciklərin sürətlənməsinin artımını kompensasiya etmək üçün demək olar ki, kifayət etməyəcəkdir.

Ümumilikdə, xor dalğaları radiasiyanı kosmik əsrdə əvvəllər ölçülən səviyyələrdən çox-çox yüksək səviyyəyə qaldıraraq infrastruktur üçün xüsusilə sərt mühit yaradacaq.

Müəlliflər yazır ki, bu tapıntılar gələcək ekstremal hadisələrə hazırlığa kömək edə bilər. Onlar həmçinin Yer yaxınlığında xor dalğalarına bənzər elektromaqnit dalğaları yaşayan Yupiter və Saturnun radiasiya kəmərləri haqqında anlayışı dərinləşdirə bilərlər .

Ətraflı məlumat: Ondřej Santolík et al, Xor Dalğalarının Gələcək Maqnit Fırtınaları üçün Gözlənilən Radiasiya Kəmərlərinə Güclü Təsirləri, AGU Advances (2024). DOI: 10.1029/2024AV001234

Jurnal məlumatı: AGU Advances 

Amerika Geofizika Birliyi tərəfindən təmin edilmişdir