Gündönümü zamanı minlərlə insan İngiltərədəki Solsberi düzənliyindəki Stounhenge toplaşır və abidənin astronomik düzülməsini qeyd edir. Bu şənliklərin mərkəzi Altar Daşıdır – Stounhencin mərkəzində düz uzanan altı tonluq qumdaşı plitəsi.

Eramızdan əvvəl 3100-cü ildən 1600-cü ilə qədər bu abidəni tikən qədim cəmiyyət heç bir yazılı qeyd qoymamışdır. Lakin Stonehenge-in tikinti bloklarının özləri bunu daha yaxşı başa düşməyimizə kömək edə bilər. Bu bloklar və ya meqalitlər iki əsas kateqoriyaya bölünür: sarsen daşları və mavi daşlar. Qurbangah daşı ən böyük mavi daşdır.

Bəzi mavi daşlar, ehtimal ki, Stounhengedən 220 km-dən çox məsafədə, Uelsdəki Mynydd Preseli- dən , sarsen daşları isə yerli olaraq Solsberi düzənliyindən çıxarılıb.

Bu arada, qurbangah daşının mənbəyi müəmmalı olaraq qalır. Son iş, onun da Uelsdən gəldiyinə dair uzun müddətdir mövcud olan inamla bağlı şübhələri artırdı .

Bəs, qurbangah daşı haradandır? İngiltərənin cənubuna necə daşındı? Buna cavab vermək üçün biz Altar Daşının tərkibinə daxil olan mineral taxılları təhlil etdik. Nəticələrimiz indi “Nature” jurnalında dərc olunub və görünür, qurbangah daşı Şotlandiyadan gəlib.

Daşların DNT-si

Yayın ortası sübh çağında, Qurbangah Daşı günəş işığı ilə alovlanır. Ən qısa gündə batmaqda olan qış günəşi onun üzərinə ölən şüalarını saçır. Qədim dövrlərdə Stonehenge-də oxşar mənzərəni təsəvvür edə bilərik, o zaman tarixdən əvvəlki britaniyalılar daha uzun yaz günləri və qarşıda məhsul yığımı vədini alqışlamaq üçün istifadə edirdilər.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=1857921027&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1723924304&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-08-altar-stone-stonehenge-unexpectedly-distant.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI3LjAuNjUzMy4xMjAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KUE7QnJhbmQiLCI5OS4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEyNy4wLjY1MzMuMTIwIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEyNy4wLjY1MzMuMTIwIl1dLDBd&dt=1723923838055&bpp=30&bdt=689&idt=211&shv=r20240814&mjsv=m202408130101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D6bf3eefe49031f83%3AT%3D1721367059%3ART%3D1723924122%3AS%3DALNI_MacAfAOJA8VyURIyKJCZKOtEk96_Q&eo_id_str=ID%3D253fe466b124068d%3AT%3D1721367059%3ART%3D1723924122%3AS%3DAA-Afja3CR3UFVWEVuVSmzApOeu3&prev_fmts=0x0%2C1519x695&nras=2&correlator=2769402972393&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=2000&biw=1519&bih=695&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759875%2C44759926%2C44759837%2C42531706%2C42532524%2C44798934%2C95334529%2C95334829%2C95337870%2C95338227%2C95340284%2C95339220&oid=2&pvsid=2819555324816036&tmod=1727799849&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fsort%2Fdate%2Fall%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C695&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&tdf=0&psd=W251bGwsbnVsbCwibGFiZWxfb25seV8xIiwxXQ..&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=M

Ancaq bu qurulmuş səma təqvimindən başqa, abidənin necə və nə üçün tikildiyi böyük ölçüdə naməlum olaraq qalır.

İnsanlar irsimizi, əcdadlarımızı, ailəmizin harada yaşadığını, nə yediyimizi və keçdiyimiz hadisələri ortaya qoyan DNT-dən yaradılmışdır.

DNT kimi, qurbangah daşı da onların doğulması (kristallaşma) və sonrakı tarixləri (nəqliyyat və metamorfizm) haqqında məlumat daşıyan çoxlu mineral taxılları ehtiva edir.

Araşdırmamızda qurbangah daşındakı sirkon , rutil və apatit adlı mineral taxılların tarixini təyin etdik. Bu gün qurbangah daşından nümunə götürməyə icazə verilmədiyi üçün biz tarixi arxeoloji qazıntılar zamanı toplanmış daşdan nazik dilimlərdən istifadə etdik.

DNT testi bizə əcdadlarımızın haradan olduğunu söyləyə bildiyi kimi, Qurbangah daşının tərkibindəki taxılların da öz qaynaq qayasını dəqiq təyin etməyə imkan verən xüsusi yaşları və kimyəvi xüsusiyyətləri var. Biz bunu bu detalları başqa yerdəki qayalarla müqayisə edərək edirik.

Uyğun xüsusiyyətlər bizə deyir ki, biz qurbangah daşındakı taxılların mənbəyini tapmışıq: şimal-şərq Şotlandiyanın Orcad hövzəsindəki çöküntü süxurları ən yaxın uyğunluğu təmin edib.

Təxminən 400 milyon il əvvəldən bəri Grampian dağları və Şimal dağlıqları Orcadian hövzəsinə doğru kiçik qaya parçaları və ya dağıdıcı taxıllar tökmüşlər . Bu eroziyaya uğrayan süxurlar öz unikal və izlənilə bilən “DNT”lərini qumdaşına verdilər və nəticədə o, qurbangah daşı olaraq seçildi.

Stonehenge-in Şotlandiya ürəyi

Bu gün şimal-şərq Şotlandiya və Orkney adaları seyrək məskunlaşıb, lakin keçmişdə bu fərqli idi. Skara Brae , Meşou və Orkneydəki ritual landşaftın üstündəki Brodqar üzüyü kimi arxeoloji ərazilər şimal-şərq Şotlandiyanın Neolit ​​əhalisinin, mədəniyyətinin və ticarətinin mərkəzi olduğunu göstərir.

Altar Daşının Şotlandiya mənşəli olması tarixdən əvvəlki Britaniyanın əlaqəsi və texnoloji imkanları ilə bağlı maraqlı suallar doğurur.

Böyük Britaniya, İrlandiya və kontinental Avropada karxana daş alətləri ticarət şəbəkəsinə rast gəlinir. Məsələn, Dorsetdə tarixdən əvvəlki böyük bir daş üyüdmə aləti olan yəhərli quern tapıldı və Fransanın Normandiyasından olduğu müəyyən edildi.

Qurbangah Daşı Stounhenge necə çatdı?

Bəziləri Uels mavi daşlarının buzlaqlar tərəfindən Stounhenge doğru daşınmış ola biləcəyinə inansalar da, bu daşınma Altar Daşı üçün qeyri-mümkün görünür.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=8188791252&adk=2329133447&adf=2996406042&pi=t.ma~as.8188791252&w=540&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1723924458&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2024-08-altar-stone-stonehenge-unexpectedly-distant.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTI3LjAuNjUzMy4xMjAiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siTm90KUE7QnJhbmQiLCI5OS4wLjAuMCJdLFsiR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEyNy4wLjY1MzMuMTIwIl0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEyNy4wLjY1MzMuMTIwIl1dLDBd&dt=1723923838236&bpp=10&bdt=871&idt=10&shv=r20240814&mjsv=m202408130101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3D6bf3eefe49031f83%3AT%3D1721367059%3ART%3D1723924122%3AS%3DALNI_MacAfAOJA8VyURIyKJCZKOtEk96_Q&eo_id_str=ID%3D253fe466b124068d%3AT%3D1721367059%3ART%3D1723924122%3AS%3DAA-Afja3CR3UFVWEVuVSmzApOeu3&prev_fmts=0x0%2C1519x695%2C540x135%2C1005x124&nras=3&correlator=2769402972393&frm=20&pv=1&tl=az&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=3674&biw=1519&bih=695&scr_x=0&scr_y=952&eid=44759875%2C44759926%2C44759837%2C42531706%2C42532524%2C44798934%2C95334529%2C95334829%2C95337870%2C95338227%2C95340284%2C95339220&oid=2&psts=AOrYGsmM3LuRDtrCIPEGcK3GyVMbTVwLjVuCjNNR13Al3Tzitoe0C-MThJPDNKM2RzhMKZEP79gtkcLmoIWMjK30JFAci3fWJfazKlawuQli8g-eUNnOUA%2CAOrYGsmkU8D1Eip_mzgLhcZtfiUkJwWLMylzj0JLB__EfCD4Hp28gWIPA68lVAfFZMNrG1-GQIsJiTE_-M8rfXiz01gRQs8V&pvsid=2819555324816036&tmod=1727799849&uas=3&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fsort%2Fdate%2Fall%2F&fc=1920&brdim=-1%2C-1%2C-1%2C-1%2C1536%2C0%2C1538%2C818%2C1536%2C695&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=0&psd=W251bGwsbnVsbCwibGFiZWxfb25seV8xIiwxXQ..&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=3&fsb=1&dtd=M

Keçmiş buz dövrlərində nəhəng buz divarları Şotlandiya dağlarından şimala, Orcadian hövzəsinə doğru hərəkət etdi – qayaları Solsberi düzənliyindən daha da uzaqlara daşıdı.

Lakin neolit ​​britaniyalıları mahir dənizçilər idilər. Onlar belə olmalı idilər, çünki tarixdən əvvəlki Britaniya sıx meşəlik idi və nəhəng dağlar, dərələr və estuarlar cənuba yük daşınması üçün böyük maneələr yaradırdı.

Bu maneələri nəzərə alsaq, yerüstü nəqliyyat qurbangah daşını Şotlandiyadan Solsberi düzünə köçürmək mümkünsüz olardı. Güman edirik ki, Stonehenge inşaatçıları Altar Daşını qayıqla göndəriblər.

Presedentsiz olmazdı. Hanson Log Boat -ın qalıqları eramızdan əvvəl 1500-cü ilə qədər formalı qumdaşı bloklarının çayla daşınmasına dair sübutlar təqdim edir.

Cavabsız sual budur ki, insanlar niyə qurbangah daşı seçdilər? Nə üçün Şotlandiyadan 650 km-dən artıq yaşılımtıl-boz altı tonluq qumdaşı blokunu daşımaq lazımdır?

İnsanlar uzun müddət tikinti üçün mükəmməl daşı axtarırlar. Bu arzu bu gün də davam edir.

Amerikalı sosialist Kim Kardaşyan Los-Ancelesdəki malikanəsi üçün İtaliyadan gələn dəbdəbəli Calacatta qızıl mərmərinə minlərlə pul xərcləyib . Bizim üçün yerli daşın mövcud olduğunu nəzərə alsaq, bu seçim şübhəsiz ki, ekstravaqantdır, bəlkə də anlaşılmazdır.

Ola bilsin ki, orta Neolit ​​dövrü britaniyalısı Altar Daşı haqqında eyni şeyi hiss edirdi. Və ya bəlkə daha adi bir səbəb var idi. Ola bilsin ki, qaya uyğun şəkildə sındırılıb və bu, asanlıqla karxanaların çıxarılmasına və yaxınlıqdakı dəniz nəqliyyatı marşrutları ilə daşınmasına imkan verib.

Jurnal məlumatı: Təbiət 

The Conversation tərəfindən təmin edilmişdir