Süni intellektin (AI) istifadəsi bir çox insanı qorxudur, çünki insan beynindən sonra modelləşdirilmiş neyron şəbəkələri o qədər mürəkkəbdir ki, hətta mütəxəssislər də onları başa düşmürlər. Bununla belə, qeyri-şəffaf alqoritmlərin tətbiqi cəmiyyət üçün risk tətbiqdən asılı olaraq dəyişir.

Fridrix-Alexander Universität ErlangenU (Erlangen Universitetində Astrohissəciklər Fizikası üzrə Erlangen Mərkəzindən (ECAP) Dr. Jonas Glombitza deyir ki, süni intellekt sosial medianın manipulyasiyası ilə demokratik seçkilərdə böyük ziyan vura bilsə də, astrofizikada bu, ən pis halda kosmosa yanlış baxışa gətirib çıxarır).

Astrofizik kosmik radiasiyanı tədqiq edən rəsədxanadan alınan məlumatların təhlilini sürətləndirmək üçün süni intellektdən istifadə edir.

“Nəticələr göstərir ki, Yerə dəyən ən enerjili hissəciklər adətən protonlar deyil, azot və ya dəmir atomları kimi əhəmiyyətli dərəcədə ağır nüvələrdir ” dedi Qlombitza. Onun təhlili bu yaxınlarda Physical Review Letters jurnalında dərc olunub .

İlkin skeptisizm

Glombitza deyir: “Mən astrofizikada maşın öyrənməsindən istifadəni valeh etdim”. 2017-ci ildə o, RWTH Aachen-də ML alətlərini proqramlaşdırmağa başladı, 2022-ci ildə FAU-ya köçdü və 2025-ci ildə universitetdə istedadı təşviq edən ETI mükafatını aldı. “Süni intellekt” termini fiziklərin həvəssiz istifadə etdiyi bir termindir, çünki onun istifadəsi və müzakirəsi üçün konsensus yoxdur.

Bununla belə, Glombitza əvvəlcə həmkarlarını daha asan ötürülən “maşın öyrənmə”nin üstünlüklərinə inandırmaqda çətinlik çəkdi, çünki onun böyük bir hissəsi qara qutudur. Sıçrayış, süni intellekt nəticələrinin teleskop müşahidələri ilə təsdiqlənə bildiyi zaman baş verdi.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=188&slotname=8188791252&adk=1687169288&adf=4054963813&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&lmt=1742295459&rafmt=11&format=750×188&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-03-ai-mass-energetic-particles-cosmic.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM0LjAuNjk5OC44OSIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNC4wLjY5OTguODkiXSxbIk5vdDpBLUJyYW5kIiwiMjQuMC4wLjAiXSxbIkdvb2dsZSBDaHJvbWUiLCIxMzQuMC42OTk4Ljg5Il1dLDBd&dt=1742295459857&bpp=1&bdt=64&idt=101&shv=r20250305&mjsv=m202503130101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1742295110%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1742295110%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1742295110%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0&nras=1&correlator=3646337469591&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=1975&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=42531705%2C95354598%2C31090357&oid=2&pvsid=4083767376400805&tmod=294521279&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=107

Uzaq qalaktikalardan radiasiya

Çox yüksək enerjili kosmik radiasiya, ehtimal ki, Süd Yolundan kənar qalaktikalardan qaynaqlanır. O, 10 ^18-10 20 elektron volt yüklü atom nüvələrindən ibarətdir ki , bu ^da onları təbiətdə tapılan ən enerjili hissəciklər edir. Yer atmosferinə daxil olduqda, bu ilkin hissəciklər qarşılıqlı təsir göstərir və elektronlar, pozitronlar, fotonlar və müonlar kimi saysız-hesabsız kiçik hissəciklərdən ibarət bir şəlalə olan hava duşunu tetikler. Bəziləri atmosfer tərəfindən udulur, bəziləri isə bir neçə kvadrat kilometr radiusda Yer səthinə çatır.

Hissəciklər şəlaləsi ilə atmosferin azot molekulları arasında qarşılıqlı əlaqə zamanı flüoresan işıq yaranır ki, bu işıq kosmik radiasiyanın tədqiqi üçün dünyanın ən böyük obyekti olan Pierre Auger Rəsədxanası kimi ixtisaslaşmış teleskoplarla ölçülə bilər.

Glombitza deyir: “Orada ölçmələr 15 ildir davam edir”.

Atomların əmələ gəlməsi haqqında bildiyimizə görə, ultra yüksək enerjili kosmik şüalanmanın ilkin hissəcikləri hidrogendən dəmirə qədər bütün elementlərdən ibarət ola bilər. Böyük kütləsi sayəsində bir dəmir atomu Yer atmosferinə girərkən tək bir protondan daha mürəkkəb hissəciklər kaskadını yarada bilər.

Duşda maksimum flüoresan işıq yaradan ən çox hissəciklər, buna görə də Yer səthindən daha çox məsafədə görünür. Bunun əksinə olaraq, daha aşağı kütləli ilkin hissəcik, hissəcik duşu maksimum işığa çatmazdan əvvəl atmosferə daha dərindən nüfuz edə bilər.

Gündəlik anlayışlar üçün Phys.org-a etibar edən 100.000-dən çox abunəçi ilə elm, texnologiya və kosmosda ən son yenilikləri kəşf edin . Pulsuz xəbər bülleteni üçün qeydiyyatdan keçin və mühüm nailiyyətlər, innovasiyalar və tədqiqatlar haqqında gündəlik və ya həftəlik yeniliklər əldə edin .Abunə ol

Yalnız aydın aysız işıqlarda

Maksimum flüoresan işığın təhlili ilkin hissəciyin kütləsi haqqında yaxşı ipucu verir. Bununla belə, teleskoplar yalnız aydın, aysız gecələrdə işləyir, buna görə də gecə-gündüz işləyən səth detektorlarına nisbətən statistik qiymətləndirmə üçün daha az məlumat mövcuddur. Bununla belə, indiyədək səth detektorlarının mürəkkəb paylanma sxemlərindən hissəcik duşunun maksimum işığını yenidən qurmaq mümkün olmayıb.

Bu vəzifəni indi süni intellekt yerinə yetirir. O, saysız-hesabsız simulyasiya edilmiş hissəcik yağışlarını yenidən qurmaq üçün öyrədildi, burada hissəciklərin paylanma sxemi indi ilkin hissəciyin kütləsi haqqında ifadələrə imkan verir. Daha sonra modellər real teleskop müşahidələri ilə kalibrlənir.

Beləliklə, 60.000 hissəcik yağışının səth detektorlarından alınan məlumatlar kütlənin qiymətləndirilməsi üçün istifadə edilə bilər.

“Süni intellekt olmadan eyni nəticələrə nail olmaq üçün teleskoplarla 150 il müşahidə etməli olardıq. Bu, mənim əldə etdiyim irəliləyişdir”, – Qlombitza deyir.

Ətraflı məlumat: A. Abdul Halim et al, Pierre Auger Rəsədxanasından istifadə edərək 10 ^18,5- dən 10 ²⁰ eV-ə qədər enerjili Kosmik Şüaların Kütləvi Tərkibi və Dərin Öyrənmə, Fiziki İcmal məktubları (2025). DOI: 10.1103/PhysRevLett.134.021001

Jurnal məlumatı: Fiziki baxış məktubları 

Friedrich-Alexander University Erlangen-Nurnberg tərəfindən təmin edilmişdir