Yeni nəsil süni intellekt (AI) alətləri üçün vacib olan güclü kompüter çiplərinin yaradılması üzrə qlobal yarış qlobal siyasətə və təhlükəsizliyə böyük təsir göstərə bilər.

ABŞ hazırda yarımkeçiricilər kimi tanınan bu çiplərin dizaynında yarışa liderlik edir. Lakin istehsalın çox hissəsi Tayvanda həyata keçirilir. Müzakirələr ChatGPT-nin inkişaf etdiricisi OpenAI-nin baş direktoru Sam Altmanın növbəti nəsil süni intellekt platformaları üçün daha güclü çiplər istehsal etmək üçün 5 trilyon ABŞ dollarından 7 trilyon ABŞ dollarına (3,9 trilyon funt sterlinqdən 5,5 trilyon funt-sterlinqə) qlobal sərmayə qoyulması çağırışı ilə qızışdırılıb. .

Altmanın tələb etdiyi pul, çip sənayesinin başladığı gündən bəri xərclədiyi puldan çoxdur. Bu rəqəmlərlə bağlı faktlar nə olursa olsun, süni intellekt bazarı üçün ümumi proqnozlar insanı heyrətə gətirir. Məlumat analitik şirkəti GlobalData 2030-cu ilə qədər bazarın 909 milyard dollar dəyərində olacağını proqnozlaşdırır .

Təəccüblü deyil ki, son iki il ərzində ABŞ, Çin, Yaponiya və bir sıra Avropa ölkələri büdcə ayırmalarını artırıb və çip sənayesinin payını qorumaq və ya saxlamaq üçün tədbirlər görüblər. Çin sürətlə yetişir və istehsal təchizat zəncirinin qurulması üçün növbəti onillikdə çipləri, o cümlədən süni intellekt üçün yeni nəsilləri yüz milyardlarla subsidiyalaşdırır.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=2793866484&adk=675901022&adf=1873531024&pi=t.ma~as.2793866484&w=540&fwrn=4&lmt=1709643892&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Ftechxplore.com%2Fnews%2F2024-03-demand-chips-fueled-ai-reshape.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTIyLjAuNjI2MS45NSIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJDaHJvbWl1bSIsIjEyMi4wLjYyNjEuOTUiXSxbIk5vdChBOkJyYW5kIiwiMjQuMC4wLjAiXSxbIkdvb2dsZSBDaHJvbWUiLCIxMjIuMC42MjYxLjk1Il1dLDBd&dt=1709623106268&bpp=8&bdt=902&idt=865&shv=r20240228&mjsv=m202402270101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Dd8c6cdc5123375cd%3AT%3D1709623025%3ART%3D1709643599%3AS%3DALNI_MY2ynj5TDpMXqOZBx7W90OihbbXuw&gpic=UID%3D00000d6971a748b6%3AT%3D1709623025%3ART%3D1709643599%3AS%3DALNI_MaTILJ6PYHOKRZlSvHcKJ4LkDsnLQ&eo_id_str=ID%3D34d5e14efb6a7c5d%3AT%3D1709623025%3ART%3D1709643599%3AS%3DAA-Afjbw5XrDrmZOIEp3UV8fgvCO&prev_fmts=0x0%2C1519x695&nras=2&correlator=1053778803935&frm=20&pv=1&ga_vid=1833901760.1709623018&ga_sid=1709623107&ga_hid=1734195028&ga_fc=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=1543&biw=1519&bih=695&scr_x=0&scr_y=0&eid=44759876%2C44759927%2C44759837%2C44798934%2C95325752%2C95326317%2C31081511%2C95323761%2C95324160%2C31078663%2C31078665%2C31078668%2C31078670&oid=2&pvsid=3416098158379450&tmod=971840517&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Ftechxplore.com%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C695&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=0&td=1&psd=W251bGwsbnVsbCwibGFiZWxfb25seV8xIiwxXQ..&nt=1&ifi=2&uci=a!2&btvi=1&fsb=1&dtd=M

Subsidiyalar Almaniya üçün də üstünlük verilən strategiya kimi görünür . Böyük Britaniya hökuməti süni intellektlə bağlı problemlərin həllində tənzimləyicilərə və universitetlərə dəstək olmaq üçün 100 milyon funt sterlinq sərmayə qoymağı planlaşdırdığını açıqlayıb .

“Çip müharibəsi” kitabının müəllifi, iqtisadiyyat tarixçisi Kris Miller güclü çiplərin qlobal geosiyasi səhnədə necə “strateji əmtəə”yə çevrilməsindən danışıb .

Bir sıra ölkələrin çiplərin gələcəyinə investisiya etmək səylərinə baxmayaraq, hazırda süni intellekt sistemləri üçün lazım olan növlərin çatışmazlığı mövcuddur. Miller bu yaxınlarda izah etdi ki, AI sistemlərini öyrətmək və ya təkmilləşdirmək üçün istifadə edilən çiplərin 90%-i yalnız bir şirkət tərəfindən istehsal olunur .

Bu şirkət Tayvan Yarımkeçirici İstehsalat Şirkətidir (TSMC) . Tayvanın çip istehsalı sənayesindəki üstünlüyü diqqətəlayiqdir, çünki ada həm də Çin və ABŞ arasında gərginliyin diqqət mərkəzindədir.

Tayvan, əksər hallarda, 20-ci əsrin ortalarından bəri müstəqildir . Bununla belə, Pekin Çinin qalan hissəsi ilə birləşməli olduğuna inanır və ABŞ qanunvericiliyi Vaşinqtondan Tayvanı işğal edərsə müdafiə etməyə kömək etməsini tələb edir . Belə bir ssenari altında çip sənayesi ilə nə baş verəcəyi bəlli deyil, lakin açıq şəkildə qlobal narahatlıq üçün diqqət mərkəzindədir.

Çip istehsalında tədarük zəncirlərinin pozulması bütün sənayeləri dayandırmaq potensialına malikdir. Kompüter çiplərində istifadə edilən nadir torpaq metalları kimi xammala çıxışın da mühüm darboğaz olduğu sübut edilmişdir. Məsələn, Çin qalium metalı istehsalının 60%-nə və germaniumun qlobal istehsalının 80%-nə nəzarət edir. Bunların hər ikisi çip istehsalında istifadə olunan kritik xam məhsullardır.

Və başqa, daha az tanınan darboğazlar var. Ekstremal ultrabənövşəyi (EUV) litoqrafiya adlanan proses kompüter çiplərini daha kiçik və daha kiçik və buna görə də daha güclü etməyə davam etmək qabiliyyəti üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Hollandiyada tək bir şirkət olan ASML çip istehsalı üçün EUV sistemlərinin yeganə istehsalçısıdır.

Bununla belə, çip fabrikləri getdikcə daha çox Asiyadan kənarda tikilir – bu, bir neçə təchizat zəncirindən həddən artıq asılılığı azaltmaq potensialına malik bir şeydir. ABŞ-dakı zavodlara 43 milyard ABŞ dolları, Avropada isə 53 milyard ABŞ dolları məbləğində subsidiya verilir .

Məsələn, Tayvanın yarımkeçirici istehsalçısı TSMC Arizonada çox milyard dollarlıq obyekt tikməyi planlaşdırır. Açıldıqda, o fabrik hazırda hazırlamaq mümkün olan ən qabaqcıl çipləri istehsal etməyəcək, onların əksəriyyəti hələ də Tayvan tərəfindən istehsal olunur.

Çip istehsalının Tayvandan kənara daşınması, istehsalın bir şəkildə pozulduğu təqdirdə qlobal təchizat riskini azalda bilər. Lakin bu prosesin mənalı təsir göstərməsi üçün illər lazım ola bilər. Təəccüblü deyil ki, builki Münhen Təhlükəsizlik Konfransı ilk dəfə olaraq qlobal təhlükəsizlik problemi kimi texnologiyaya həsr olunmuş və kompüter çiplərinin rolunun müzakirəsi ilə bir fəsil yaratdı.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=135&slotname=2793866484&adk=675901022&adf=1897700409&pi=t.ma~as.2793866484&w=540&fwrn=4&lmt=1709643926&rafmt=11&format=540×135&url=https%3A%2F%2Ftechxplore.com%2Fnews%2F2024-03-demand-chips-fueled-ai-reshape.html&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTUuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTIyLjAuNjI2MS45NSIsbnVsbCwwLG51bGwsIjY0IixbWyJDaHJvbWl1bSIsIjEyMi4wLjYyNjEuOTUiXSxbIk5vdChBOkJyYW5kIiwiMjQuMC4wLjAiXSxbIkdvb2dsZSBDaHJvbWUiLCIxMjIuMC42MjYxLjk1Il1dLDBd&dt=1709623106277&bpp=7&bdt=912&idt=936&shv=r20240228&mjsv=m202402270101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Dd8c6cdc5123375cd%3AT%3D1709623025%3ART%3D1709643599%3AS%3DALNI_MY2ynj5TDpMXqOZBx7W90OihbbXuw&gpic=UID%3D00000d6971a748b6%3AT%3D1709623025%3ART%3D1709643599%3AS%3DALNI_MaTILJ6PYHOKRZlSvHcKJ4LkDsnLQ&eo_id_str=ID%3D34d5e14efb6a7c5d%3AT%3D1709623025%3ART%3D1709643599%3AS%3DAA-Afjbw5XrDrmZOIEp3UV8fgvCO&prev_fmts=0x0%2C1519x695%2C540x135%2C1005x124&nras=3&correlator=1053778803935&frm=20&pv=1&tl=az&ga_vid=1833901760.1709623018&ga_sid=1709623107&ga_hid=1734195028&ga_fc=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=1&u_h=864&u_w=1536&u_ah=816&u_aw=1536&u_cd=24&u_sd=1.25&dmc=8&adx=395&ady=3162&biw=1519&bih=695&scr_x=0&scr_y=414&eid=44759876%2C44759927%2C44759837%2C44798934%2C95325752%2C95326317%2C31081511%2C95323761%2C95324160%2C31078663%2C31078665%2C31078668%2C31078670&oid=2&psts=AOrYGsmxbLQNDyD9SIWWPKe0TeY9Yb4MZbNQxLAYi1DRuo6k7S-3rePO8S3JmJm2ICLvy9avyNIuENQshlqPs6d9M3F4_UwFTiRwVpK089cGxZ4H%2CAOrYGskaRT_br55wrt8Io4pH2Kq4qm1LjtO41q3G93KLn2kj5HXMhFOgvYZOOz35QeNBWxwMpHhjl6gdSSoFL3PYHD4&pvsid=3416098158379450&tmod=971840517&uas=1&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Ftechxplore.com%2F&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1536%2C0%2C1536%2C816%2C1536%2C695&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&psd=W251bGwsbnVsbCwibGFiZWxfb25seV8xIiwxXQ..&nt=1&ifi=3&uci=a!3&btvi=3&fsb=1&dtd=M

Daha geniş məsələlər

Əlbəttə ki, süni intellektin inkişafı üçün çiplərə olan tələbat, süni intellektin geosiyasətə və qlobal təhlükəsizliyə böyük təsir göstərməsinin yeganə yolu deyil. Dezinformasiyanın və onlayn dezinformasiyanın artması son illərdə debatların hər iki tərəfindəki qərəzləri şişirdərək siyasəti dəyişdirdi.

Biz bunu Brexit kampaniyası zamanı , ABŞ prezident seçkiləri zamanı və daha yaxınlarda Qəzza münaqişəsi zamanı gördük . Süni intellekt dezinformasiyanın son gücləndiricisi ola bilər. Məsələn, deepfakes-i götürək – süni intellektlə idarə olunan videolar, audio və ya ictimai xadimlərin şəkilləri. Bunlar insanları asanlıqla əsas siyasi namizədin etmədikləri bir şey söylədiyini düşünməyə aldada bilər .

Bu texnologiyanın artan əhəmiyyətinin əlaməti olaraq, 2024-cü ildə Münhen Təhlükəsizlik Konfransında dünyanın 20 ən böyük texnologiya şirkəti “Tech Accord” adlı bir şeyi işə saldı . Orada onlar dərin saxtakarlığı aşkar etmək, etiketləmək və aşkarlamaq üçün alətlər yaratmaq üçün əməkdaşlıq edəcəklərini vəd ediblər.

Bəs bu cür vacib məsələləri texnoloji şirkətlərin öhdəsinə buraxmaq lazımdırmı? Aİ-nin Rəqəmsal Xidmət Aktı, Böyük Britaniyanın Onlayn Təhlükəsizlik Qanunu kimi mexanizmlər, eləcə də AI-nin özünü tənzimləyən çərçivələr kömək etməlidir. Ancaq onların məsələyə necə təsir edə biləcəyini görmək qalır.

Çip sənayesi tərəfindən qaldırılan problemlər və süni intellektin artımı ilə artan tələbat süni intellektin qlobal səhnədə dəyişikliyə səbəb olmasının yalnız bir yoludur. Ancaq bu, həyati vacib bir məsələ olaraq qalır. Milli liderlər və səlahiyyətlilər süni intellektin təsirini qiymətləndirməməlidirlər. Onun geosiyasəti və qlobal təhlükəsizliyi yenidən müəyyən etmək potensialı dəyişiklikləri həm proqnozlaşdırmaq, həm də planlaşdırmaq qabiliyyətimizi üstələyə bilər.The Conversation tərəfindən təmin edilmişdir