Süni nümayəndələr – bizim adımızdan qərarlar qəbul edən muxtar agentlər – iqlim dəyişikliyi siyasəti və ya pandemiya zamanı tələb olunan təcili cavab tədbirləri kimi kollektiv uğursuzluğun gözlənildiyi hallarda daha yaxşı nəticələr əldə etməyə kömək edə bilərmi?

Professor Tom Lenaerts (VUB/ULB) başçılıq etdiyi yeni davranış təcrübəsi bu aktual suala aydınlıq gətirir. Tapıntılar təəccüblüdür: qərarlarını rəqəmsal nümayəndələrə həvalə edən fərdlər daha çox sosial yönümlü davranmağa meyllidirlər, lakin bu, avtomatik olaraq daha yaxşı nəticələrə gətirib çıxarmır. Tədqiqat Proceedings of the National Academy of Sciences jurnalında dərc olunub .

Tədqiqat göstərir ki, seçimlərini süni agentlərə həvalə edən insanlar əvvəllər mənfi nəticələr və ya bərabərsizliklə üzləşmiş olsalar belə, kollektiv yaxşılığa daha çox töhfə verirlər.

Professor Tom Lenaerts izah edir: “Müşahidə etdiyimiz şey budur ki, insanlar bir addım geri çəkildikdən və konfiqurasiya edilə bilən süni intellektə sosial dilemmada onlar üçün qərar verməyə icazə verdikdə , onların töhfələri qərarları özləri qəbul etdiklərindən daha çox olur”. “Onlar öz üzərlərinə düşəni etməyə daha çox hazır görünürlər – maraqlı bir davranış dəyişikliyi.”

Bununla belə, bu artan istək daha uğurlu qrup nəticələrinə çevrilmir. Süni alətlər ardıcıldır, lakin insanın mühitdə başqalarının hərəkətlərinə çevik uyğunlaşmaq qabiliyyətindən məhrumdur. “Onlar gözlənilməz vəziyyətlərə və ya son dəqiqə qərarlarına təsirli cavab vermək üçün mübarizə aparırlar. Onlar yaxşı proqramlaşdırılıb, lakin mükəmməl deyillər”, – Lenaerts qeyd edir.

Rəqəmsal nümayəndələrdən istifadə daha müsbət davranışı təşviq etsə də, kompleks qrup problemlərini effektiv şəkildə həll etmək üçün təkcə bu kifayət deyil. Əsas odur ki, insanların bu nümayəndələrin proqramlaşdırılmasında davamlı iştirakıdır.

https://googleads.g.doubleclick.net/pagead/ads?gdpr=0&us_privacy=1—&gpp_sid=-1&client=ca-pub-0536483524803400&output=html&h=280&slotname=8188791252&adk=1645945215&adf=2612643799&pi=t.ma~as.8188791252&w=750&abgtt=6&fwrn=4&fwrnh=0&lmt=1750224164&rafmt=1&armr=3&format=750×280&url=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fnews%2F2025-06-artificial-socially-goals.html&fwr=0&rpe=1&resp_fmts=3&wgl=1&uach=WyJXaW5kb3dzIiwiMTkuMC4wIiwieDg2IiwiIiwiMTM3LjAuNzE1MS4xMDQiLG51bGwsMCxudWxsLCI2NCIsW1siR29vZ2xlIENocm9tZSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTA0Il0sWyJDaHJvbWl1bSIsIjEzNy4wLjcxNTEuMTA0Il0sWyJOb3QvQSlCcmFuZCIsIjI0LjAuMC4wIl1dLDBd&dt=1750224164502&bpp=3&bdt=155&idt=39&shv=r20250616&mjsv=m202506110101&ptt=9&saldr=aa&abxe=1&cookie=ID%3Df22668bce9793ae4%3AT%3D1735196613%3ART%3D1750223970%3AS%3DALNI_Mb4Xpwl1SO1AcvqroR6xccDm_sheQ&gpic=UID%3D00000f7c5320f40b%3AT%3D1735196613%3ART%3D1750223970%3AS%3DALNI_Mb1dz_DHiT2yDzXLMaB9CDkQl4XGg&eo_id_str=ID%3Dcdf7f2f01784f52d%3AT%3D1735196613%3ART%3D1750223970%3AS%3DAA-Afjb8kbeupLLyQ0QHQmZxpM4v&prev_fmts=0x0%2C1200x280&nras=1&correlator=909927902539&frm=20&pv=1&rplot=4&u_tz=240&u_his=3&u_h=1080&u_w=1920&u_ah=1032&u_aw=1920&u_cd=24&u_sd=1&dmc=8&adx=448&ady=2552&biw=1905&bih=945&scr_x=0&scr_y=0&eid=31092113%2C95353386%2C95362656%2C95344788%2C95362795%2C95359266%2C95362806%2C95363072%2C31091638&oid=2&pvsid=8225752251690649&tmod=2074743607&uas=0&nvt=1&ref=https%3A%2F%2Fphys.org%2Fpage2.html&fc=1920&brdim=0%2C0%2C0%2C0%2C1920%2C0%2C1920%2C1032%2C1920%2C945&vis=1&rsz=%7C%7CpeEbr%7C&abl=CS&pfx=0&fu=128&bc=31&bz=1&td=1&tdf=2&psd=W251bGwsbnVsbCxudWxsLDNd&nt=1&ifi=5&uci=a!5&btvi=2&fsb=1&dtd=127

Lenaerts vurğulayır: “Bu alətlərə həvalə etmək yalnız insanlar onların necə dizayn edildiyi və konfiqurasiyası haqqında fəal düşünməyə davam etdikdə işləyir”. “Özümüzə sərmayə qoymadan hər şeyi sadəcə texnologiyaya təhvil verə biləcəyimiz anlayışı təhlükəli bir illüziyadır.”

Tapıntılar getdikcə rəqəmsal qərarların qəbulu istiqamətində təkamüldə mühüm dilemmanı ortaya qoyur: texnologiya sosial niyyətləri gücləndirə bilər, lakin kollektiv uğura zəmanət vermir. İqlim siyasəti və ya ictimai sağlamlıq kimi sahələrdə bunun geniş təsirləri ola bilər.

“Süni agentlərin, şübhəsiz ki, potensialı var, lakin onlar sehrli həll yolu deyil” deyə Lenaerts yekunlaşdırır. “Əgər biz onların həqiqətən praktikada işləməsini istəyiriksə, biz insanlar olaraq təkcə qərarların özlərində deyil, həm də bu qərarları qəbul edən sistemlərin qurulmasında məsuliyyət daşımağa davam etməliyik.”

Tapıntılar doktor İnes Terruçanın həm milli, həm də beynəlxalq tədqiqatçılarla birgə apardığı doktorluq tədqiqatının bir hissəsidir.

Ətraflı məlumat: Inês Terrucha et al, İnsanlar kollektiv risk dilemmalarını dəqiq həll etmək üçün süni nümayəndələr proqramlaşdırır, lakin dəqiqliyi yoxdur, Milli Elmlər Akademiyasının əsərləri (2025). DOI: 10.1073/pnas.2319942121

Jurnal məlumatı: Milli Elmlər Akademiyasının Materialları 

Brüssel Azad Universiteti tərəfindən təmin edilmişdir